Św. Patryk - kim był człowiek, który schrystianizował "Zieloną Wyspę"?

Św. Patryk - kim był człowiek, który schrystianizował "Zieloną Wyspę"?

Dodano:   /  Zmieniono: 
Św. Patryk na jednym z witraży (fot. By Sicarr (Flickr) [CC BY 2.0], via Wikimedia Commons)
17 marca tradycyjnie obchodzony jest w Irlandii jako Dzień św. Patryka – święto jej patrona, a zarazem wszystkich Irlandczyków. Kim był człowiek, który schrystianizował Zieloną Wyspę? I jaki to miało wpływ na historię Europy?
Autorem tego artykułu jest Michał Kozłowski. Tekst "Św. Patryk i chrystianizacja Irlandii" ukazał się w serwisie Histmag.org. Materiał został opublikowany na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Polska.

Pierwsze ślady chrześcijaństwa Irlandii zostały wyryte przez służących w armii rzymskiej piratów celtyckiego pochodzenia. Po odbyciu służby wojskowej powracali oni do swojej irlandzkiej ojczyzny, która nigdy nie została zajęta przez Imperium Romanum – Irlandia, zwana Hiberną, leżała na antypodach horyzontu geograficznego ludzi antyku. Chrześcijanie oczywiście żyli na Zielonej Wyspie przed przybyciem św. Patryka – było to wynikiem kontaktów handlowych między romańską Brytanią i Galią. Być może też podczas najazdów barbarzyńców na imperium w Irlandii szukali schronienia niektórzy uczeni z Galii. Pierwsza źródłowa wzmianka o misji chrześcijańskiej na tej wyspie znajduje się u Prospera z Akwitanii. Używa się tam określenia: ad Scottos in Christum credentes. W 431 roku papież Celestyn I (422-432) wysłał biskupa Palladiusza, by zorganizował rozproszonych chrześcijan Zielonej Wyspy w prawną jednostkę kościelną. Misja jednak nie powiodła się.

Zwykły chłopak z rzymskiej Brytanii

Święty Patryk pochodził z rzymskiej Brytanii i był synem Kapurniusza, urzędnika z wioski Bannavem Taberniae. Gdzie znajdowało się to nieuchwytne źródłowo miejsce? Do XIX wieku identyfikowano je z Dumbarton nad Clyde, jednak rzymskie obywatelstwo Patryka nie bardzo pasuje do tego rejonu, położonego daleko na północy. Sprowokowało to współczesnych uczonych do poszukiwania miejsca jego narodzin bardziej na południu. Ostatnio głośną stała się hipoteza, że jest nim dolina Severn, wyspa Anglesey lub Ravenglass w Cumberland. Pytanie to pozostaje jednak nadal bez odpowiedzi. Kolejna niejasność to tajemnicze lasy Foclut, skąd ludzie przywoływali Patryka do powrotu do Irlandii. Podobieństwo do irlandzkich nazw miejscowości sugeruje, że mogły to być: Faughill w północnym Mayo, Achill, Magherafelt w południowym Londondery, Killultagh w południowym Antrim, Kilclief na Strongford Lough. A gdzie św. Patryk spędził lata niewoli? Wskazuje się tu na Slemish lub Croagh Patrick. Nie jest też jasna data urodzenia Patryka – historycy wahają się między rokiem 385 a 389 lub zupełnie późniejszym, około 416 roku. Jego rodzina była chrześcijańska, rzymsko-celtycka – ojciec był diakonem, zaś dziadek kapłanem. W dzieciństwie początkowo nosił on jednak celtyckie imię Sucat i pomimo, iż został ochrzczony, nie otrzymał wychowania religijnego. Gdy miał szesnaście lat wraz z tysiącem innych został pojmany przez irlandzkich najeźdźców i przez kolejne sześć lat w niewoli na wyspie pasł owce. Nauczył się wtedy miejscowego języka. Ostatecznie udało mu się zbiec, a rodzina w Brytanii powitała straconego syna, błagając, aby pozostał w domu. Pewnie tak by się stało, gdyby nie widzenie, o którym późniejszy święty wspomina w swojej Spowiedzi:

"Potem ujrzałem w nocy postać, co miała na imię Wiktorius. Człowiek ten wracał z Irlandii, niosąc wiele listów. Dał mi jeden z nich. I przeczytałem pierwsze słowa: Oto wołanie Irlandczyków. I czytając ten list, jakbym słyszał te głosy. Były to głosy ludzi z lasów Foclut nad zachodnim brzegiem. Wołali i płakali: Przybądź, chłopcze, bądź jeszcze raz z nami".

Z Brytanii Patryk udał się do Galii. Przyszły święty nie wspomina, gdzie dokładnie otrzymał wykształcenie, pod koniec życia pisał jednak o pragnieniu odbycia wędrówki do Galii, by odwiedzić współwyznawców. Sugeruje to, że nauki pobierał właśnie tam. Wedle żywota z VII wieku był uczniem św. Germana z Auxerre. Prawdopodobne jest, że uczył się w klasztorze nad brzegami rzeki Yonne lub na wyspie Lerins na południu Francji. Historycy przypuszczają, że był też pod dużym wpływem św. Marcina z Tours. Następnie przebywał w Italii, gdzie poznał św. Kierana, późniejszego towarzysza pracy misyjnej.

Apostoł Zielonej Wyspy

Wysłany do pracy w Irlandii, po śmieci Palladiusza przyjął sakrę biskupią. O wielu szczegółach dotyczących pracy misyjnej w Irlandii dowiadujemy się przede wszystkim z własnych słów św. Patryka: ochrzcił tysiące, wszędzie wyświęcał duchownych, codziennie żył w strachu, że spotka go morderstwo, niewola i zdrada, radował się, widząc, jak rośnie gromada Pana w Irlandii, jak cudownie i z wielką ochotą synowie i córki królów stają się mnichami i dziewicami Chrystusa. Wśród wielu niebezpieczeństw docierał wszędzie, nawet do odległych rejonów, za których granicami nikt już nie mieszkał. Prawdopodobnie w większości jego praca misyjna odbywała się na północ od linii biegnącej od Galway do Wexford, znajdują się tam bowiem liczne kościoły, które uważają św. Patryka za swego założyciela. Z tym samym obszarem wiążą się akty zgonów dwudziestu duchownych, zapisane w późniejszych rocznikach.

Nim pogaństwo poddało się całkowicie, stawiało twardy opór. Pomimo to Irlandia jako jedyny kraj Europy Zachodniej nie miała męczenników, którzy oddali życie w dziele nawracania na nową religię. Legendy mówią, że święty Patryk wypędził węże z wyspy, uleczył stopę króla Angeusa, którą zresztą sam zupełnie przypadkowo pokaleczył, a także zniweczył czary druidów próbujących powstrzymać go w głoszeniu Ewangelii. Nauczał o Świętej Trójcy na przykładzie trójlistnej koniczyny, prawdopodobnie też dlatego roślina ta stała się jednym z symboli Irlandii.

W żywotach apostoł Irlandii uchodzi za osobę doceniającą osiągnięcia Celtów i szanującą ich zwyczaje, choć piętnującą zarazem ich przywary. Święty Patryk walczył z handlem niewolnikami na wyspie. Po najazdach Brytów na Irlandię apelował do biskupów o wspólną akcję przeciw tego typu procederowi. Szczególnie doceniał fatalną sytuację więzionych kobiet z podziwem pisząc, że mimo niewoli nie upadały na duchu. Ponadto z listów wyłania się nam obraz osoby żarliwej, lecz trzeźwo myślącej. Św. Patryk był biskupem Armagh (wtedy Ard Macha) i zarazem prymsem. Jego siedziba znajdowała się niedaleko Emain Macha – grodu królów Ulsteru. Utworzył również biskupstwa przy Tarze i w Connachcie, a także w Leinsterze.

Dyskusje i niezaprzeczalne zasługi

Najbardziej dyskusyjnym problemem związanym z apostołem Irlandii jest kwestia dokładnej datacji jego misji. Na pewno zaczęła się ona w drugim lub trzecim ćwierćwieczu V wieku i trwała około trzydziestu lat. Nie wiemy jednak, czy święty przybył do Irlandii w 432 roku i zmarł w 461, czy też (jak uważa część historyków) dotarł tu w roku 456 i zmarł około 490 roku. Pierwsza możliwość pasuje do kontynentalnego tła i związków Patryka z Auxerre. Druga koncepcja bardziej zgadza się z niewątpliwym faktem, że niektórzy spośród uczniów św. Patryka przeżyli aż do VI wieku. Problem z datowaniem pracy tego świętego w Irlandii doprowadził do wątpliwej teorii o dwóch Patrykach: rzymskim misjonarzu, który przybył tu około 430 roku, i misjonarzu brytyjskim, który pojawił się całe pokolenie później.

System zarządzania Kościołem wprowadzony przez św. Patryka w Irlandii nawiązywał do tego, jaki Patryk obserwował w Brytanii i Galii. Prawa synodu odbywającego się przed śmiercią świętego sugerują, że biskupi przebywali w ustanowionych biskupstwach i sprawowali jurysdykcję w swych diecezjach. Patryk wprowadził w Irlandii także życie monastyczne, z uniesieniem pisząc o wielkiej liczbie nawróconych i o zwolennikach tej formy poświęcenia się Bogu.

Była to wówczas w Europie tendencja niezwykła. Monastycyzm w Irlandii od początku odgrywał ważną, choć nie dominującą rolę. Po śmierci św. Patryka znaczenie klasztorów jeszcze bardziej wzrosło. Ostatecznie Irlandia stała się krajem wyjątkowym w zachodnim chrześcijaństwie – najważniejsze kościoły wyspy podlegały hierarchii monastycznej, a wielu zarządzających nimi nie było nawet biskupami. Nawet Armagh, którego kościół uważa się za szczególnie związany z Patrykiem, dostosował się wkrótce do nowego systemu, mimo że bezpośredni sukcesorzy świętego byli biskupami. Jego kolejni następcy: św. Kolumban, św. Kilian czy św. Gali – są symbolami tego ewangelizacyjnego wysiłku mnichów irlandzkich, zwanych Iroszkotami. W wieku VI i VII dokonali oni misji chrystianizacji dużej części Europy, a w swoich klasztorach przechowali najcenniejsze cywilizacyjne dziedzictwo czasów grecko-rzymskich. Trudno sobie wyobrazić powstanie cywilizacji zachodniej Europy bez wysiłku mnichów z Irlandii.

Autorem tego artykułu jest Michał Kozłowski. Tekst "Św. Patryk i chrystianizacja Irlandii" ukazał się w serwisie Histmag.org. Materiał został opublikowany na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Polska.