Konstytucja marcowa była pierwszą nowoczesną Polską konstytucją, która wprowadziła w Polsce ustrój republiki demokratycznej z parlamentarno-gabinetowym systemem rządów. Została uchwalona przez Sejm 17 marca 1921 roku, a weszła w życie z dniem opublikowania w Dzienniku Ustaw 1 czerwca 1921 roku. Wcześniej, sprawy ustrojowe po odzyskaniu niepodległości regulowała tzw. mała konstytucja z 1919 roku.
Konstytucja marcowa określała najważniejsze zasady ustrojowe państwa: pięcioprzymiotnikowe wybory, system parlamentarno-gabinetowy z dużą władzą dwuizbowego parlamentu, monteskiuszowski trójpodział władzy. Uważa się, że polskie rozwiązania wzorowano na tradycji konstytucjonalizmu francuskiego.
Dodatkowo jej zapisy potwierdzały, wprowadzone kilka lat wcześniej dekretem Józefa Piłsudskiego, prawo wyborcze dla kobiet, co stało się dużo wcześniej, niż w wielu innych krajach. M.in. dlatego, a także ze względu na rozwiązania socjalne, konstytucja marcowa była uznawana za jedną z najnowocześniejszych w ówczesnej Europie.
Konstytucja przyjęta po długiej debacie
Konstytucja marcowa nie została przyjęta bez sporów. Powstała w dużej mierze w opozycji wobec Józefa Piłsudskiego. Zarówno endecy, jak i ludowcy przypuszczali, że to oni będą mieli większość w parlamencie, stąd zdecydowano się na system parlamentarno-gabinetowy. Politycy endeccy nie chcieli także nadmiernego wzmocnienia władzy wykonawczej, bo obawiali się, że sięgnie po nią Marszałek.
Spór wokół konstytucji dotyczył m.in. sposobu wyboru głowy państwa oraz tego, czy parlament ma być jedno, czy dwuizbowy. Ostatecznie wygrała wizja parlamentu dwuizbowego, który wybierałby głowę państwa.
Konstytucja powstała z kilku złożonych projektów, po długiej debacie parlamentarnej. Można jednak uznać, że konstytucja powstała w wyniku kompromisu głównych sił parlamentarnych: endeków, ludowców i socjalistów.
Konstytucyjne słabości
Jednak, jak to w przypadku kompromisów bywa, nikt nie był w pełni zadowolony. W niedługim czasie konstytucja marcowa stała się obiektem krytyki. Jej słabością była nieefektywność, szczególnie w obliczu politycznego rozdrobnienia w odrodzonej Polsce. Wielość partii prowadziła do tworzenia niestabilnych koalicji, których zmiany prowadziły do upadku kolejnych rządów.
Na konstytucje i „sejmokrację” narzekali przede wszystkim politycy skupieni wokół Piłsudskiego. W końcu w 1926 roku Marszałek przeprowadził przewrót majowy, ustanawiając rządy autorytarne.
Konstytucja marcowa już w sierpniu została zmieniona przez nowelę sierpniową. I chociaż w większości utrzymano jej zapisy, to nowela sierpniowa wprowadzała szerokie uprawnienia prezydenta, które zmieniały system władzy. W końcu w 1935 roku władze uchwaliły konstytucję kwietniową, która zastąpiła marcową i zupełnie zmieniła polski ustrój.
Duda: Dziś może to być dla nas memento
Do jubileuszu uchwalenia konstytucji marcowej na łamach „Rzeczpospolitej” odniósł się prezydent Andrzej Duda.
„Ten jubileusz stanowi dla nas, współczesnych, memento, że nawet najsłuszniejsze idee, aby się urzeczywistnić, wymagają zgody, współpracy i determinacji” – podkreślił prezydent w tekście, który można też przeczytać na stronach Kancelarii Prezydenta.
Prezydent nawiązał też do problemów, z którymi nie poradziła sobie konstytucja. „Ustawiczne gry parlamentarne i zmieniające się rządy nie sprzyjały urzeczywistnianiu idei, których wyrazem była Konstytucja. Dziś może to być dla nas memento, że – mimo naturalnych w demokracji podziałów i rozbieżnych opinii – konieczny jest pewien zakres powszechnej zgody i gotowość do współpracy między różnymi stronnictwami. Bez tego bowiem nawet świetne zapisy pozostają jedynie na papierze” – stwierdził.
Prezydent podkreślił też, że „wartości, na których oparto ustawę zasadniczą z 1921 roku, pozostają w pełni aktualne również dzisiaj. Wolność, równość, demokracja stanowią fundament także naszej współczesnej Niepodległej”.
Morawiecki: Konstytucja marcowa była świadectwem dojrzałości elit politycznych
Do 100. rocznicy uchwalenia konstytucji marcowej odniósł się także premier Mateusz Morawiecki we wpisie opublikowanym na Facebooku.
„Konstytucja z 1921 roku była uznawana za jedną z najbardziej demokratycznych ustaw na świecie. Z pewnością nie była ustawą doskonałą, nie mogła nią być zważywszy na wielość problemów, z jakimi Polska mierzyła się w tym okresie. Natomiast była świadectwem dojrzałości elit politycznych, reprezentujących różne spojrzenia, które w tej różnorodności interesów i wizji, potrafiły znaleźć wspólny cel. A tym celem była silna, wielka i demokratyczna Polska” – podkreślił szef rządu. „Konstytucja stworzyła podstawę do odbudowy Ojczyzny po ponad stuletnich zaborach, jednoczyła Polskę, likwidowała wiekowe nierówności społeczne i wytyczała demokratyczny kierunek rozwoju” – dodał.
O konstytucji marcowej także w Senacie
Z kolei w Senacie odbyła się dziś konferencja naukowa pt. „100. rocznica uchwalenia Konstytucji Marcowej". Jej zapis można obejrzeć w internecie.
Wcześniej, na konferencji prasowej zabrali głos politycy opozycji reprezentujący PSL i Lewicę, m.in. wicemarszałek Senatu Gabriela Morawska-Stanecka, przewodniczący PSL Władysław Kosiniak-Kamysz i przewodniczący SLD Włodzimierz Czarzasty.
– Konstytucja marcowa utrwaliła to, co wprowadzono kilka lat wcześniej, czyli równość kobiet i mężczyzn i prawo wyborcze dla kobiet – podkreślała Morawska-Stanecka.
– Kto nie szanuje dorobku II Rzeczypospolitej w postaci Konstytucji marcowej i jej kontynuacji w Konstytucji RP z 1997 roku nie jest godny świętowania tej rocznicy – mówił Kosiniak-Kamysz. – Ustawa zasadnicza jest rzeczą świętą i ją należy przestrzegać, niezależnie od tego, jaką rolę się w państwie pełni – dodawał.
facebookQUIZ:
Jak dobrze znasz polskie konstytucje? Sprawdź się w naszym quizie!Czytaj też:
Glapiński: Na banknot 1000 złotych będę proponował kobietę. Ze względu na ducha czasów