Katolicki Uniwersytet Uniwersytetu powstał dzięki inicjatywie komitetu organizacyjnego powołanego w lutym 1918 r. dzięki staraniom rektora Akademii Duchownej ks. Idziego Radziszewskiego wśród petersburskiej Polonii. Większość funduszy na powstanie placówki przekazali przemysłowiec Karol Jaroszyński i inżynier Franciszek Skąpski. Siedzibą uczelni uczyniono Lublin.
W lipcu 1918 r. powstanie uniwersytetu zaaprobowała Konferencja Biskupów Polskich oraz nuncjusz apostolski Achilles Ratti. Pierwszym rektorem został ks. Idzi Radziszewski. Uczelnia miała zająć się badaniami naukowymi godzącymi naukę z wiarą oraz kształceniem inteligencji katolickiej. Dewizą placówki było hasło "Deo et Patriae" - "Bogu i Ojczyźnie".
Uroczysta inauguracja pierwszego roku akademickiego na Uniwersytecie Lubelskim miała miejsce w tymczasowej siedzibie uniwersytetu w gmachu Diecezjalnego Seminarium Duchownego w Lublinie 8 grudnia 1918 r. Uruchomiono cztery wydziały - Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych, Nauk Humanistycznych, Prawa Kanonicznego i Teologiczny.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego uczelnia, od 1928 r. nosząca nazwę Katolicki Uniwersytet Lubelski, stopniowo otrzymywała uprawnienia szkoły państwowej. Wydziały kościelne uzyskały je już w pierwszym roku akademickim, kolejne uprawnienia związane z nadawaniem stopni naukowych wynikały z aktu erekcyjnego papieża Benedykta XV (1920) oraz rozporządzenia papieża Piusa XI z 1923, 1926 i 1929 r.
W roku 1921 uczelnia otrzymała własną siedzibę przy Alejach Racławickich, gdzie przeniosła się w styczniu kolejnego roku. W latach 1922-1925 KUL przechodził trudności finansowe i problemy z uzyskaniem uprawnień państwowych dla wydziałów świeckich. W roku 1922 powstały zalążki Towarzystwa Przyjaciół KUL, które pozyskało wsparcie finansowe dla uczelni od przedstawicieli duchowieństwa świeckiego i zakonnego oraz ziemiaństwa.
Statut uczelni został zatwierdzony w 1928 r. Pięć lat później Sejm przyznał KUL prawo nadawania stopnia magistra na wydziałach świeckich. W kolejnych latach systematycznie wzrastała liczba pracowników naukowych i studentów. W 1934 r. powstało Towarzystwo Naukowe KUL. Organizowano także tzw. "Tygodnie Społeczne", podczas których debatowano o bieżących zagadnieniach społecznych i sposobach ich rozwiązywania w duchu nauki Kościoła
Powstał również Związek Inteligencji Katolickiej oraz Instytut Wyższej Kultury Religijnej. Uniwersytet nawiązał współpracę z ośrodkami naukowymi w kraju i zagranicą. Ustawa sejmowa z kwietnia 1938 r. przyznała mu prawo nadawania doktoratów i habilitacji na wszystkich wydziałach.
Po wybuchu II wojny, kiedy Niemcy wkroczyli do Lublina, zaanektowali gmach KUL na szpital wojskowy, rabując i niszczą zasoby placówki. Aresztowano wielu wykładowców i studentów, wywożąc ich na przymusowe roboty do Niemiec lub do obozów koncentracyjnych. Mimo represji uczelnia zaangażowała się w tajne nauczanie prowadzone przez całą wojnę.
Po zakończeniu wojny KUL podjął oficjalną działalność jako pierwsza uczelnia w Polsce już na jesieni 1944 r. Wiązało się to z odtworzeniem kadry naukowej i administracyjnej oraz remontem siedziby. Uczelnia znów się rozwijała. Diecezjalne Seminarium Duchowne w Lublinie połączono z Wydziałem Teologicznym KUL, powołano Wydział Filozofii Chrześcijańskiej i Studium Zagadnień Społecznych i Gospodarczych Wsi, reaktywowano Towarzystwo Naukowe KUL i Instytut Wyższej Kultury Religijnej. Liczba studentów sukcesywnie rosła. Uczelnię wspomagały finansowo władze Lublina, Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego oraz Episkopat.
KUL szybko utracił jednak poparcie nowej władzy, dążącej do propagowania systemu komunistycznego także w oświacie. Starała się ona zahamować rozwój uczelni, mimo oficjalnego porozumienia między rządem a Episkopatem zawartego z 1950 r. gwarantującego uniwersytetami swobodę działalności. Upaństwowiono wspomagającą KUL Fundację Potulicką. Władze komunistyczne dążyły do likwidacji Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych oraz Studium Zagadnień Społecznych i Gospodarczych Wsi. Za odmowę utworzenia na uczelni komunistycznej organizacji młodzieżowej i komórki partyjnej rektora ks. Antoniego Słomkowskiego zdymisjonowano, a następnie oskarżono o kontakty z USA, aresztowano i uwięziono.
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego otrzymało prawo opiniowania kandydatów na rektora. Sabotowano działalność kierunku pedagogicznego i humanistycznego. Stopnie naukowe studenci musieli zdobywać na uczelniach państwowych. Pracownikom odmawiano wyjazdów zagranicznych, proponowano korzystniejsze zarobki na innych uczelniach lub usuwano z KUL. Absolwenci mieli problemy ze znalezieniem pracy. Cenzurowano publikacje naukowe i księgozbiór, placówkę stale inwigilowano, zakazując działalności organizacji młodzieżowych, rekwirowano budynki i likwidowano konta bankowe.
Po roku 1956 sytuacja nieco się poprawiła, z czego skorzystano starając się poprawić poziom naukowy placówki, zwiększając kadrę naukową, poszerzając zakres badań i powołując nowe katedry i zespoły badawcze m.in. Instytut Geografii Historycznej Kościoła w Polsce czy Międzywydziałowy Zakład Ustroju Prawa PRL. Dzięki wyjazdom pracowników naukowych nawiązano kontakty z uniwersytetami zagranicznymi. Uczelnia została członkiem Międzynarodowej Federacji Uniwersytetów Katolickich i Międzynarodowego Stowarzyszenia Uniwersytetów. W 1969 r. powołano Komisję do Kontaktów z Katolickimi Uniwersytetami.
Zmiany przyniosła kadencja rektorska ojca Mieczysława Krąpca (1970-1983). Reaktywowano wówczas m.in. Filologię Romańską, Angielską, Germańską i Pedagogikę oraz prawo nadawania stopnia doktora i habilitacji na Wydziale Nauk Humanistycznych. KUL zaczął być miejsce międzynarodowych konferencji naukowych i kursów dla studentów zagranicznych. Zorganizował własną drukarnię i uzyskał pozwolenie na rozbudowę gmachu.
Po wybraniu byłego wykładowcy KUL Karola Wojtyły na papieża w 1978 r. powstał Instytut Jana Pawła II, na dziedzińcu stanął jego pomnik, a papież otrzymał tytuł doktora honoris causa wszystkich wydziałów.
Studenci i wykładowcy uczelni aktywnie uczestniczyli w ruchu Solidarności, w okresie stanu wojennego wielu zostało internowanych. Po jego zniesieniu KUL kontynuował rozwój. Poszerzono zakres badań naukowych i działań wydziałów, rozbudowywano kampus uniwersytecki - powstało m.in. Kolegium Jana Pawła II czy Hotel Asystencki.
Po przełomie 1989 roku KUL zmagał się trudnościami finansowymi, które zostały jednak opanowane m.in. dzięki wsparciu zagranicznemu i dotacjom państwowym na bieżące potrzeby dydaktyczne i stypendia dla studentów. Częściowym sukcesem zakończyły się także wciąż kontynuowane starania o zwrot dóbr skonfiskowanemu uczelni m.in. nieruchomości w Lublinie.
Zmodyfikowano statut uniwersytetu, poszerzono zakres badań naukowych i ofertę edukacyjną oraz zwiększono współpracę naukową z uczelniami krajowymi i zagranicznymi. Uniwersytet stał się uczelnią otwartą na studentów z zagranicy, miejscem międzynarodowych konferencji, sympozjów i zjazdów.
Absolwenci Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego to m.in. kard. Stefan Wyszyński, ks. Michał Heller, Bogdan Borusewicz. Na uczelni wykładali m.in. Władysław Bartoszewski, Wiesław Chrzanowski, Tomasz Strzembosz i Zyta Gilowska.pap, keb