Dostojewski z Afryki

Dostojewski z Afryki

Dodano:   /  Zmieniono: 
Zbigniew Herbert był jednym z mistrzów Johna Maxwella Coetzeego, tegorocznego laureata literackiego Nobla
Literacki Nobel jest nagrodą z klucza - polityczno-geograficzno-towarzyskiego. I tym razem werdykt trudno uznać za szokujący. Mimo że John Maxwell Coetzee pochodzi z Republiki Południowej Afryki, nie jest tak egzotyczny jak Chińczyk Gao Xingjian czy V.S. Naipaul z Karaibów. Można go porównać do Güntera Grassa. Obaj piszą błyskotliwe powieści, a ich teksty literackie zyskują rangę wypowiedzi politycznych. "Hańba", najlepsza książka Coetzeego, choć napisana z punktu widzenia przeciwnika apartheidu, jego zwolennikom dostarcza argumentów na rzecz tezy, że w czasach segregacji rasowej było jednak lepiej. Podobnie jest z ostatnią powieścią Grassa "Idąc rakiem", w której opowiada o zatopieniu statku "Wilhelm Gustloff". Bywa ona wykorzystywana zarówno przez zwolenników, jak i przeciwników budowy Centrum przeciw Wypędzeniom w Berlinie.

POPRAWNY inaczej
- Władimir Nabokow uznałby zapewne Coetzeego za średniego pisarza - uważa Michał Kłobukowski, tłumacz "Hańby". Choć akademia uzasadniła swój werdykt "analityczną błyskotliwością" książek ukazujących "zadziwiające uwikłanie outsidera", 63-letni Coetzee dostaje nagrodę właściwie za "Hańbę". Dwa lata temu ta powieść była bestsellerem także u nas. Wcześniej była wydawniczym hitem na Wyspach Brytyjskich. W 1999 r. J.M. Coetzee (swoje książki podpisuje inicjałami) dostał za nią Nagrodę Bookera. Po raz drugi, co nie udało się nikomu wcześniej. W krajach anglojęzycznych prestiż Nagrody Bookera sprawia, że laureat niemal automatycznie staje się gwiazdą.
W recenzjach pisano o "Hańbie", że to powieść, która wejdzie do kanonu światowej klasyki. Bohaterem powieści jest 52-letni profesor David Lurie, wyrzucony z uczelni za uwiedzenie studentki. Zniechęcony do wszystkiego wyjeżdża do swojej córki Lucy, która prowadzi farmę na głębokiej prowincji. Tam staje się bezsilnym świadkiem zbiorowego gwałtu na córce. David i Lucy są biali, a gwałciciele czarni. Ale równie dobrze mogłoby być na odwrót. Coetzee nie usprawiedliwia postępowania Murzynów apartheidem. Dowodzi jedynie, że segregacja rasowa tak bardzo niszcząco wpłynęła na życie mieszkańców RPA, że teraz wszyscy są zhańbieni - skompromitowany wykładowca, jego zgwałcona córka, gwałciciele. Pisarz nie mówi tego wprost, ale przesłanie jest jasne: rasizm jest złem, więc trzeba się uczyć tolerancji. Krótko mówiąc - odbieramy w "Hańbie" lekcję politycznej poprawności ? la Coetzee. Całe szczęście, że polityczna poprawność w wydaniu tego pisarza jest nadzwyczaj inteligentnie podana.

Uczeń Dostojewskiego
J.M. Coetzee nie jest pierwszym południowoafrykańskim autorem nagrodzonym Noblem. Dwanaście lat temu akademia wyróżniła Nadine Gordimer (też jest biała, ale nie pochodzi z rodziny afrykanerskiej). Złośliwi krytycy twierdzili, że Gordimer dostała Nobla dlatego, że Nelson Mandela (który właśnie triumfalnie zasiadł na fotelu prezydenta RPA) nie pisze książek. Gordimer, skądinąd dobra pisarka, zawsze była zaangażowana w zwalczanie apartheidu. Mieszkała poza RPA, a jej książki nie mogły się ukazywać w rodzinnym kraju. Coetzee był ostrożniejszy. Najlepiej jego stosunek do apartheidu pokazuje "Życie i czasy Michaela K.". Bohater tej powieści, młody Murzyn, woli wegetację w potwornych warunkach niż uczestnictwo w wojnie domowej. Przesłanie było jasne, czyli antyapartheidowskie, a mimo to nagrodzona Bookerem (w 1983 r.) książka była dostępna w RPA, a jej autor spokojnie wykładał na uniwersytecie w Kapsztadzie.
Wstrzemięźliwość Coetzeego można tłumaczyć tym, że jego ulubionymi pisarzami są Daniel Defoe, autor "Robinsona Cruzoe", oraz Fiodor Dostojewski opisany w kryminale "Mistrz z Petersburga". Obaj pisali o problemach z najwyższej półki, także politycznej, lecz w sposób daleki od publicystycznej doraźności.

Więzień świętego spokoju
J.M. Coetzee jest powściągliwy w wyrażaniu emocji - jak w Polsce Zbigniew Herbert, którego twórczości autor "Hańby" poświęcił zresztą obszerny esej. Choć regularnie pisuje recenzje w "New York Review of Books", nie ma temperamentu dziennikarza, nie lubi też publicznych wystąpień. Podobnie jak bohaterka jego nowej, nie przetłumaczonej jeszcze na polski powieści "Elizabeth Costello: Eight Lessons" ("Elizabeth Costello: osiem wykładów") mówi, że najlepiej byłoby, gdyby czek za Nobla przysłano mu pocztą. Wcześniej Coetzee nie odebrał żadnego z Bookerów. Po ogłoszeniu werdyktu akademii nie pojawił się publicznie, a kontakty ze światem utrzymuje tylko przez wydawcę. Jego izolację pogłębia jeszcze przeprowadzka (w ubiegłym roku) do Australii. Wcześniej mieszkał w USA i Wielkiej Brytanii, gdzie pracował jako programista w firmie IBM (z informatyki zrobił nawet doktorat).
Apartheid był bodźcem, który popchnął Coetzeego do pisania. I nadal jest jego obsesją, choć dobrze skrywaną. Jak wielu białych z jego pokolenia, Coetzee nie może się też uwolnić od poczucia winy za to, co działo się w RPA. Akademia doceniła więc pisarza zaangażowanego (bez nachalności) i mającego pisarski talent, czego nie można powiedzieć o wielu laureatach z tego samego klucza, choćby o Włochu Dario Fo, nagrodzonym przed sześcioma laty.
Więcej możesz przeczytać w 41/2003 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 41/2003 (1089)

  • Wprost od czytelników12 paź 2003, 1:00Najt rower Gratuluję Krzysztofowi Skibie znakomitego felietonu dotykającego w dowcipny sposób poważnej sprawy, jaką jest nocna jazda na rowerze bez świateł ("Najt rower", nr 36). Rozrywka ta jest także popularna w okolicach...3
  • Na stronie - Ciemność widzę12 paź 2003, 1:00U nas się ściemnia. I nie zaradzi temu nawet Marek Pol.3
  • Peryskop12 paź 2003, 1:00Ile stracimy na rezygnacji z Nicei Sprawiedliwość sprawiedliwością, ale na nas nie może być mocnych - to istota propozycji projektu traktatu konstytucyjnego Unii Europejskiej, opracowanego przez konwent zdominowany przez dotychczasowych...8
  • Dossier12 paź 2003, 1:00Zyta GILOWSKA posłanka Platformy Obywatelskiej "Niektórzy [posłowie] odreagowują wieczorami - robią balangi, wydzierają się. (...) Dopóki śpiewali rosyjskie pieśni, machnęłam ręką. Ale kiedy zaczęli śpiewać 'Pierwszą Brygadę',...9
  • Poczta12 paź 2003, 1:00Gwiazda nie z tej ziemi Pragnę podziękować Tomaszowi Raczkowi za felieton "Gwiazda nie z tej ziemi" (nr 36) i ciepłe słowa o wspaniałej pieśniarce - Annie German. Jeśli chodzi o nagrania, to szkoda, że nie ukazała się płyta z zapisem jej...11
  • Kadry12 paź 2003, 1:0011
  • M&M12 paź 2003, 1:00  ANTY-NOBEL Przyznano anty-Noble. A pokojowego dostał ktoś za to, że uznany za zmarłego, mimo to żyje i jest w działaniu aktywny. W Polsce taki przypadek nie jest niczym dziwnym, Gdyby za coś takiego u nas nagradzali, laureat byłby jasny:...12
  • Playback12 paź 2003, 1:00Marek Wagner, szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, i Krzysztof Janik, minister spraw wewnętrznych i administracji12
  • Ręce precz od Internetu!12 paź 2003, 1:00Protest internautów przeciwko podniesieniu z 7 proc. do 22 proc. stawki VAT na usługi internetowe przerósł oczekiwania organizatorów, czyli posłów Platformy Obywatelskiej.12
  • Z życia koalicji12 paź 2003, 1:00 Nim Zbigniew Sobotka podał się do dymisji, trwało wielkie przeciąganie wiceministra. Prokuratura widziała go na ławie oskarżonych, a SLD - w ławach rządowych. Naszym zdaniem, spór był pozorny. W końcu co to za różnica. Głos w...14
  • Z życia opozycji12 paź 2003, 1:00 Nie ma ostatnio dobrej passy warszawski macher Piotr Fogler. Po tym jak wypięła się na niego mateczka partia Platforma Obywatelska, dowalił mu jeszcze sąd. Uznał on, że Fogler w niezbyt uczciwy sposób stał się właścicielem mieszkania...15
  • Fotoplastykon12 paź 2003, 1:0016
  • Polska choroba sieroca12 paź 2003, 1:00Władza jest w Polsceporażona bezsilnością społeczeństwa, społeczeństwo - bezsilnością władzy18
  • Odkurzanie na wulkanie12 paź 2003, 1:00Wydatki można ciąć teraz - ze znieczuleniem, albo za rok - na wycieńczonym organizmie i "na żywca"20
  • Odważny konformista12 paź 2003, 1:00Tomasz Nałęcz urwał się z SLD-owskiej smyczy, bo dostał od sojuszu cios w szczękę23
  • Pralka filmowa12 paź 2003, 1:00Podpisując umowy z Heritage Films Lwa Rywina, TVP z góry zakładała, że na tym straci.24
  • Ranking komend policji12 paź 2003, 1:00Najlepiej pracuje policja we Wrocławiu, Gdańsku i Opolu.26
  • Praga pod "Pruszkowem"12 paź 2003, 1:00Największy polski gang terroryzuje stolicę Czech30
  • Nałęcz - Rozbiór mediów12 paź 2003, 1:00Z wyobrażeń o apolityczności publicznych mediów pozostały smętne resztki34
  • Zawracanie gitary - Lewi prawi obywatele12 paź 2003, 1:00Każdy z działaczy SLD przeprowadza autolustrację, mówiąc: jestem niewinny!34
  • Giełda i wektory12 paź 2003, 1:00Hossa Świat Wakacje na plantacji 40-letni Turek Mustafa Ozturk organizuje wczasy połączone ze zbieraniem bawełny. Zagraniczni turyści za godzinę pracy na plantacji Ozturka muszą zapłacić 30 euro. W ten sposób w ciągu dwóch miesięcy...36
  • Kiedy elektryczne domino dotrze do Polski?12 paź 2003, 1:00Każdego dnia, choćby jutro, kilkudziesięciu milionom Polaków grozi odcięcie prądu, a w konsekwencji dostaw gazu, wody i ciepła, słowem - wielki elektro-wstrząs! - Wielka awaria systemu energetycznego w Polsce to tylko kwestia czasu.38
  • Poduszkowiec Polska12 paź 2003, 1:00Staliśmy się jednym z największych w Europie producentów części i podzespołów samochodowych44
  • Wolność w klatce socjalistów12 paź 2003, 1:00Powołanie Światowej Organizacji Wolnego Handlu upowszechni dobrobyt48
  • Małe jasne zielone12 paź 2003, 1:00Umarł Heineken, niech żyje Heineken50
  • Bomba w rurze12 paź 2003, 1:00Rosyjskie lobby na Ukrainie usiłuje uniemożliwić dokończenie budowy rurociągu Odessa - Brody - Płock52
  • Balcerowicz wprost - O szczęściu12 paź 2003, 1:00Dyskomfort związany z istnieniem nierówności materialnych odczuwają przede wszystkim bogaci lewacy56
  • 2x2=4 - Prywatyzacja górnictwa? Natychmiast!12 paź 2003, 1:00Nie wolno tolerować 70-procentowego udziału wydatków sztywnych w budżecie!57
  • Supersam12 paź 2003, 1:00Zapach energetyzujący Higher Energy Diora to świeży i mocny zapach dla wysportowanych i aktywnych trzydziestolatków. Leśną i korzenną harmonię osiągnięto dzięki mieszaninie jałowca, grejpfrutu, gałki muszkatołowej, pieprzu i kadzidła. W...58
  • Mistrzynie seksapilu12 paź 2003, 1:00Polskie dziewczyny odnoszą sukcesy w sporcie, bo są bardziej egoistyczne niż mężczyźni60
  • Uniwersytet reklamowy12 paź 2003, 1:00Rodzice szkodzą dzieciom, zakazując im oglądania reklam64
  • Pokaż majtki!12 paź 2003, 1:00Jeszcze w XIX wieku majtki nosiły tylko prostytutki i tancerki66
  • Bikont do Makłowicza, Makłowicz do Bikonta - Pyszna kuracja12 paź 2003, 1:00Drogi Bobku! Właśnie dotarły do mnie złe wieści, żeś legł powalony przez ciężką grypę. Dość niecodzienna to pora roku na takie dolegliwości, nie przysyłam Ci więc buteleczki rumu do przyprawienia herbaty, co uczyniłbym niechybnie za dwa lub trzy...69
  • Druga płeć - Dmuchana lala12 paź 2003, 1:00Dziś już nie wystarczy odpaść z wyborów miss. Trzeba usłyszeć, że jest się w te klocki do niczego. Jakim prawem?!70
  • Parodia Rzeczypospolitej12 paź 2003, 1:00Najsłynniejszy w naszych dziejach polityczny kabaret utworzyła polska szlachta w XVI wieku72
  • Know-how12 paź 2003, 1:00Chemia oceanu Jeśli nadal będzie wzrastać emisja dwutlenku węgla, wody powierzchniowe oceanów osiągną najniższy od 300 mln lat poziom zasadowości - alarmują oceanolodzy i klimatolodzy. Od 1980 r. liczba żywych organizmów w oceanach...76
  • Wyścig mózgów - najtęższe głowy XXI wieku12 paź 2003, 1:00Ludzie zdolni do niezwykle oryginalnych osiągnięć stanowią pod pewnymi względami osobną rasę" - stwierdził brytyjski ekonomista John Jewkes.78
  • Seksbomba12 paź 2003, 1:00Skazani na pandemię AIDS?82
  • Kwartałka zamiast miesiączki12 paź 2003, 1:00Nowa pigułka antykoncepcyjna zmniejszy liczbę menstruacji z trzynastu do czterech w ciągu roku84
  • Do DNA Kolumba12 paź 2003, 1:00Genetycy weryfikują biografię odkrywcy Ameryki86
  • Bez granic12 paź 2003, 1:00Korea kontra Korea Kilkanaście dni po tym, jak komunistyczny reżim w Phenianie w 55-lecie swojego istnienia urządził ogromną paradę wojskową, Korea Południowa zorganizowała podobny pokaz siły. W obchodach Dnia Sił Zbrojnych uczestniczyło kilka...88
  • Mortadela w Brukselce12 paź 2003, 1:00Czy Eurostat to gwóźdź do politycznej trumny Romano Prodiego?90
  • Nowe rozdanie w Watykanie12 paź 2003, 1:00Jan Paweł II szuka swego następcy w Europie94
  • Mur desperacji12 paź 2003, 1:00Izrael chce się fizycznie odgrodzić od "autonomii terroru"98
  • Frakcja Brunatnej Armii12 paź 2003, 1:00Niemieccy neofaszyści przygotowują polityczne mordy100
  • Menu12 paź 2003, 1:00Kraj Ubu w Polsce Chciwość, nadużywanie władzy, głupota i kabotyństwo - o tym pisał Alfred Jarry w swoim "Królu Ubu". Fakt, że rzecz się dzieje "w Polsce, czyli nigdzie" ma dwuznaczną wymowę. Sto lat temu, gdy Jarry...104
  • Małpa z jasełek12 paź 2003, 1:00Polskie aktorstwo to dyletanctwo i brak szacunku dla widza - mówi Krzysztof Majchrzak106
  • Dostojewski z Afryki12 paź 2003, 1:00Zbigniew Herbert był jednym z mistrzów Johna Maxwella Coetzeego, tegorocznego laureata literackiego Nobla110
  • Kino Tomasza Raczka12 paź 2003, 1:00Dogville - **** Reżyseria: Lars von Trier W rolach głównych: Nicole Kidman, Paul Bettany, Lauren Bacall Dania/Niemcy/Szwecja/ Norwegia/Finlandia/Włochy/Francja/Holandia 2003 Ciekawy eksperyment, choć nie całkiem udany. Długi, trochę nużący,...111
  • Wróbelek z dzielnicy alfonsów - Edith Piaf12 paź 2003, 1:00Edith Piaf pozostaje największą gwiazdą francuskiej piosenki, mimo że od czterdziestu lat nie żyje112
  • Płyty Kuby Wojewódzkiego12 paź 2003, 1:00 KASIA KLICH Kobieta-szpieg - *** Panna niedużego formatu cielesnego, znacznie bardziej zauważalna na rynku. Niezły model współczesnego kombinowania, z nie zawsze nowoczesną muzyką. Jej debiut zatytułowany "Lepszy model"...113
  • Perły do lamusa? - Różne kształty nieba12 paź 2003, 1:00"Daleko od nieba" pokazuje świat roku 1957 bez podkreślania, że dziś wiemy więcej, a w związku z tym jesteśmy lepsi114
  • Co-media - Kto nie wykorzystał Adriana?12 paź 2003, 1:00Młodociany Adrian M. z Tomaszowa chciał wystąpić w telewizji. Przystawił pistolet do piersi ochroniarza i uprzedził, że jeśli jego nie puszczą na żywo, to zabije wartownika.116
  • System idiotele - Warszawa walczy12 paź 2003, 1:00Był październik, ale noc była listopadowa. W taką noc zwidują się rzeczy przedziwne. Na przykład ten oddział. Od razu widać że powstańcy, choć nie wiadomo, czy od Kilińskiego, spod Arsenału, czy spod Parasola, a może współcześni, bo tak...116
  • Organ Ludu12 paź 2003, 1:00TRYBUNA PRZYMIERZA MIĘDZY DAWNYMI A MŁODYMI Nr 41 (54) Rok wyd. 2 WARSZAWA, poniedziałek 6 października 2003 r. Cena + VAT + ZUS + winieta Juliusz Słowacki wieszczem Polsko, Twa zguba w Rzymie! Tam są legiony zjadliwe robactwa:* Czy będziesz...117
  • Skibą w mur - Dowalanie po całości12 paź 2003, 1:00W Grudziądzu kupcy wywiesili zdjęcia radnych, których nie chcą obsługiwać. Dowcip Barei zmaterializował się w epoce wolnego rynku118