Ukraiński Schindler
Udostępnij
Tygodnik Wprost Wydanie: 43/2005 (1195)
Okładka tygodnika Wprost nr 43/2005 (1195)
Dziękujemy, że jesteś z nami. Tylko prawda jest ciekawa, piszemy o niej wprost.
Czytaj lub pobierz
Platformy prasy cyfrowej:

Ukraiński Schindler

Dodano:   /  Zmieniono: 
POLEMIKA
Czy człowiek, który otwarcie sympatyzował z nazistami, może być uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata? - zastanawiał się na naszych łamach Szewach Weiss, przewodniczący przyznającej ten tytuł Światowej Rady Yad Vashem, w artykule "Ukraiński Schindler" (nr 40). Do redakcji napłynęło w tej sprawie wiele listów, napisanych m.in. przez osoby zawdzięczające życie metropolicie Andrzejowi Szeptyckiemu, o którym pisze Szewach Weiss. Publikujemy je wraz z odpowiedzią autora.

Tekst prof. Szewacha Weissa "Ukraiński Schindler", opublikowany na łamach "Wprost", na który zwrócili moją uwagę znajomi z zagranicy, uratowani dzięki odwadze metropolity lwowskiego Andrzeja Szeptyckiego, budzi mieszane uczucia z jednego, ale dość istotnego powodu. Twierdzenie, że "arcybiskup Andrzej Szeptycki kolaborował z nazistami, ale też ratował Żydów", jest prawdziwe tylko w drugiej części. Metropolita Szeptycki był człowiekiem głębokiej wiary, moralistą, myślicielem. Nie był przywódcą politycznym. Był olbrzymem ducha, ale słabego zdrowia. Od lat 30. przykuty do wózka inwalidzkiego swoją wiedzę o świecie zewnętrznym czerpał z lektury i informacji dostarczanych przez najbliższe otoczenie. Jego próby ułożenia poprawnych stosunków z okupantem niemieckim były podyktowane głównie - jeśli nie wyłącznie - tym, by pomóc ludziom prześladowanym, których życie było zagrożone.
Po zakończeniu wojny władze radzieckie, a zwłaszcza NKWD i później KGB (jak również UB w Polsce), uczyniły wiele, aby zniesławić Andrzeja Szeptyckiego, poderwać autorytet, jakim cieszył się w społeczeństwie ukraińskim. Stosowne "argumenty" i sfabrykowane "dokumenty" były szeroko kolportowane. Trafiły również do Yad Vashem. Czas najwyższy, aby instytut ten, któremu przewodniczy prof. Szewach Weiss, zweryfikował negatywną decyzję podjętą przed laty. Umocniłoby to autorytet i zasłużoną wysoką reputację, jaką cieszy się w świecie Yad Vashem. Byłoby świadectwem moralnej odwagi, rzetelności i uczciwości.
Gdybym był członkiem komisji nominacyjnej Yad Vashem i nie miał żadnych innych dokumentów i świadectw - a opierał się wyłącznie na artykule Szewacha Weissa - to również bez wahania głosowałbym za przyznaniem metropolicie Andrzejowi Szeptyckiemu tytułu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. A przecież w archiwach instytutu są złożone świadectwa wielu innych osób uratowanych dzięki postawie Andrzeja Szeptyckiego. W końcu liczą się czyny, a nie słowa. Mam nadzieję, że prof. Weiss uczyni wszystko, aby w 62 lata po śmierci metropolity lwowskiego zatriumfowała prawda, a sprawiedliwości stało się zadość.
Sędziowie komisji nominacyjnej Instytutu Yad Vashem nie wahali się przyznać tytułu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata Oskarowi Schindlerowi, zasłużonemu członkowi partii hitlerowskiej, wyróżnionemu Złotą Odznaką NSDAP, natomiast wielokrotnie odrzucali wniosek osób uratowanych z woli Andrzeja Szeptyckiego. A przecież - "Kto ratuje jedno życie...".

Adam Daniel Rotfeld, Warszawa

PS Na zakończenie dwie uwagi: metropolita Andrzej Szeptycki jest dla wielu Ukraińców wyznania greckokatolickiego postacią na miarę Thomasa Jeffersona dla Amerykanów - człowiekiem idei, myśli i wartości. Warto, aby ten wzór tolerancji i gotowości pomocy dla bliźnich utrwalić. Chciałbym też uściślić, że życie zawdzięczam wielu osobom, ale przede wszystkim bł. Klemensowi Szeptyckiemu (bratu Andrzeja), którego Jan Paweł II wyniósł na ołtarze w czasie pamiętnej pielgrzymki na Ukrainę. Dałem temu wyraz 19 sierpnia tego roku, odsłaniając w klasztorze Studytów w Uniowie tablicę z wyrazami hołdu dla obu braci Szeptyckich.


Jako historyk badający dzieje Żydów we wschodniej Europie i stosunki ukraińsko-żydowskie, a także jako autor pracy "Szeptycki i Żydzi w czasie drugiej wojny światowej" chciałbym odnieść się do artykułu prof. Szewacha Weissa "Ukraiński Schindler".
Na opinie o metropolicie Andrzeju Szeptyckim wpływały zróżnicowane, a czasem wręcz sprzeczne publikacje historiograficzne i dziennikarskie. Historycy sowieccy i twórcy propagandy krytykowali, a nawet potępiali Szeptyckiego, konsekwentnie przedstawiając go jako sprzyjającego nazistom kolaboranta. Piśmiennictwo ukraińskiej diaspory na Zachodzie było przeważnie pozytywnie do niego nastawione. Żydowska i izraelska historiografia dotycząca metropolity prawie nie istnieje; postawa Żydów w stosunku do metropolity jest zwykle naznaczona antyukraińskimi stereotypami.
Co do trwającej debaty na temat ewentualnego przyznania Szeptyckiemu tytułu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, wygląda na to, że w tej skomplikowanej sprawie opinie ocalonych, członków komitetu Yad Vashem i przewodniczącego komitetowi emerytowanego sędziego izraelskiego Sądu Najwyższego nie obejmują całości zagadnienia. Ta sprawa wymaga raczej ekspertyzy profesjonalnych historyków najwyższej rangi, zdolnych do kompetentnej oceny specyficznego kontekstu historycznego, w jakim Szeptycki działał.
Według mnie, metropolia był wielowymiarową postacią, często powodowały nim sprzeczne interesy, działał w tragicznych okolicznościach. W porównaniu ze społeczeństwami i Kościołami w okupowanej przez nazistów Europie jego postawa i czyny w stosunku do Żydów plasują go jednak wśród humanitarnej i odważnej mniejszości, która była przekonana, że jest biblijnym "stróżem swoich braci".
Przyznanie tytułu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata Szeptyckiemu będzie wyrazem moralnej i historycznej sprawiedliwości.

Shimon Redlich, Wydział Historyczny Uniwersytetu Ben-Guriona
Beer-Szewa, Izrael


W artykule "Ukraiński Schindler" określenie metropolity Andrzeja Szeptyckiego jako kolaboranta z nazistami jest mylne. W proklamacji do narodu ukraińskiego z 1941 r., pod okiem faszystowskich najeźdźców, metropolita ogłosił, że rząd ukraiński musi służyć wszystkim obywatelom, bez względu na religię, pochodzenie i stan. To, że Szeptycki mianował kapelanów w SS-Galicja znaczyło tylko, że działalność duchowna nie podlegała polityce w śmiertelnej sytuacji wojska idącego na front. Jako jeden z wielu Żydów ocalonych przez Andrzeja Szeptyckiego stwierdzam, że metropolita jest godny tytułu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Nathan Lewin, USA
ODPOWIEDŹ AUTORA

Postać arcybiskupa Andrzeja Szeptyckiego nie jest ani jednoznacznie negatywna, ani też jednoznacznie pozytywna. Ocena zależy od przyjęcia indywidualnego punktu widzenia. Prawdą jest, że abp Szeptycki jawnie sympatyzował z faszystami i popierał ich ideologię. Prawdą jest też, że ocalił setki istnień ludzkich. Narażał swoje bezpieczeństwo, a nawet życie, ratując żydowskie dzieci. Doskonale rozumiem osoby, które zostały uratowane właśnie przez Szeptyckiego. Rozumiem, dlaczego uważają, że Szeptycki powinien być uhonorowany tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Ci ludzie zawdzięczają mu całe swoje życie.
Jest nieprawdopodobnie trudno rozstrzygnąć, czy Szeptycki zasłużył na takie wyróżnienie Światowej Rady Instytutu Yad Vashem. Reguły, według których przyznaje się odznaczenia, precyzyjnie określają warunki, jakie należy spełnić, aby zostać uhonorowanym. Istnieje także jednoznaczny zapis, z którego wynika, że osoba, która popierała ustrój faszystowski, nie może otrzymać tytułu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Wiemy, że są niezbite dowody na to, że Szeptycki popierał faszystów. Ważne jest jednak, aby zwrócić uwagę na następującą rzecz: wraz z upływem czasu poglądy Szeptyckiego na temat faszyzmu ewoluowały. Im większą wiedzę zdobywał, tym ostrzej i wyraźniej odcinał się od faszystowskiej ideologii, a nawet przeciwko niej protestował.
Mam nadzieję, że Światowa Rada Instytutu Yad Vashem również otworzy się na taką ewolucję poglądów i być może złagodzi swoje kryteria.
Niebawem we Lwowie odbędzie się bardzo ważna konferencja właśnie w sprawie Szeptyckiego. Będą w niej uczestniczyli przedstawiciele rady Yad Vashem, a także mój brat Aharon Weiss. Jestem pewny, że tam, na miejscu, będzie dostępnych wiele innych ważnych dokumentów, które rzucą inne światło na ten problem.
Szewach Weiss
Ewa Szmal


Więcej możesz przeczytać w 43/2005 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App Store i Google Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 43/2005 (1195)

  • Na stronie - Prezydent z lęku30 paź 2005 — Oto wybraliśmy sobie dobrotliwego ojca, który nie będzie nas za bardzo gonił do pracy3
  • IV prezydent pospolitej30 paź 2005 — Po zwycięstwie Lecha Kaczyńskiego Platforma Obywatelska nie powinna wchodzić do rządu6
  • Lech, brat Jarosława30 paź 2005 — Lech Kaczyński jest mistrzem wkręcania ludzi niczym bohaterowie programu "Mamy cię!"14
  • Nadprezydent30 paź 2005 — Żaden polityk nie miał w III RP tak wielkiej władzy jak obecnie Jarosław Kaczyński20
  • Choroba władzy30 paź 2005 — Po raz pierwszy ci, których wybieraliśmy, walczyli o władzę w Polsce, a nie władzę nad Polską22
  • Okiem barbarzyńcy - Straszny tydzień30 paź 2005 — Z przeciwnikami można sobie poradzić. Na miejscu Tuska obawiałbym się takich sojuszników jak Osiatyński24
  • Ryba po polsku - Na własną prośbę30 paź 2005 — Tusk powinien się rozejrzeć, czy w jego sztabie nie zalągł się jakiś agent Pedecji26
  • Skaner30 paź 2005 — RZĄDY Miller lepszy od Marcinkiewicza Rząd Kazimierza Marcinkiewicza nie będzie najszybciej stworzonym gabinetem po 1989 r. Miałby szansę nim zostać, gdyby nie ustalony przez Aleksandra Kwaśniewskiego kalendarz wyborczy. Desygnowany na premiera...28
  • Dossier30 paź 2005 — MAŁGORZATA TUSK żona Donalda Tuska "Mąż potrafi gotować rewelacyjny bigos. Gotuje go tygodniami, a składa się z pięciu kilo kapusty kiszonej bardziej i pięciu kilo kapusty kiszonej mniej" TVP 1 MARIA KACZYŃSKA żona Lecha Kaczyńskiego...29
  • Sawka czatuje30 paź 2005 — 30
  • Playback30 paź 2005 — 34
  • Poczta30 paź 2005 — ELEKTROMACHIA W artykule "Elektromachia" (nr 42) znalazła się błędna informacja, że Grupa Neonet, dystrybutor sprzętu AGD i RTV, ma kłopoty finansowe. W rzeczywistości spółka zwiększa przychody, ma dodatni wynik finansowy i...34
  • Z życia koalicji30 paź 2005 — Marszałka Sejmu nie ma, nie ma też wicemarszałków. Ale już wkrótce jednym z nich może zostać Andrzej Lepper. Bo, zdaniem Jarosława Kaczyńskiego, "jest on posłem i jak każdy poseł może być wicemarszałkiem". Kiedy cztery lata...36
  • Z życia opozycji30 paź 2005 — Postkomuniści obrzydzają demokrację. Niesprawiedliwe? Ale prawdziwe. 30 proc. wyborców SLD z 2001 r. nie poszło do urn tej jesieni. Ponad milion ludzi wierzyło, że rządy Leszka Millera nie będą totalną klapą! Polska to jednak bardzo...37
  • Nałęcz - Język karłów30 paź 2005 — Kampania prezydencka była wyjątkowo brutalna. By pogrążyć rywala, obie strony gotowe były sięgnąć po najbardziej skrajne argumenty. Jedni szukali haków w życiorysach dziadków, udając, że nic nie rozumieją z dramatycznych polskich...38
  • Fotoplastykon30 paź 2005 — © Henryk Sawka (www.przyssawka.pl)39
  • Teatr Kiszczaka30 paź 2005 — Zabójstwo księdza Popiełuszki nie uderzało w generałów Jaruzelskiego i Kiszczaka, lecz pomogło im się uwiarygodnić40
  • Misja kompromitacja30 paź 2005 — Kilkudziesięciu oficerów i urzędników MON zasiądzie na ławie oskarżonych za fatalne przygotowanie polskiej misji w Iraku46
  • Pielgrzymka do Dziwisza30 paź 2005 — O swej podróży do Polski Benedykt XVI rozmawiał z krakowskim metropolitą, a nie z polskim episkopatem48
  • Giełda30 paź 2005 — HOSSA ŚWIAT Prawdziwy milioner 2,6 mln funtów powinien zgromadzić Brytyjczyk, żeby żyć jak prawdziwy milioner, czyli nie pracować i się nie martwić, skąd wziąć pieniądze na utrzymanie - wyliczył bank Coutts. W Londynie, gdzie koszty...50
  • Hossa na grypie30 paź 2005 — Gospodarka potrafi się szybko uodpornić na każdy "wirus"52
  • Ameryka górą!30 paź 2005 — Rychły koniec Stanów Zjednoczonych wróży w swoim bestsellerze "Schyłek imperium" i w wywiadach prasowych francuski demograf Emmanuel Todd. Chiny zepchną Stany Zjednoczone z pozycji supermocarstwa - idą dalej w swoich...58
  • Pożeracze Kluski30 paź 2005 — Dwa razy bardziej niż sędziom ufamy sprzedawcom!64
  • Samuraj na działce30 paź 2005 — Japończycy cywilizują Syberię66
  • 2 x 2 = 4 - Niedowaga intelektualna30 paź 2005 — W XX wieku poniosła klęskę idea przymusowego uszczęśliwiania ludzkości70
  • Supersam30 paź 2005 — 74
  • VW jetta - reaktywacja30 paź 2005 — Amerykanie uwielbiają jettę (nazwa pochodzi od angielskiego jetstream, co oznacza silny prąd powietrza w troposferze) - to najlepiej sprzedające się europejskie auto w USA (sprzedano już ponad 2,2 mln egzemplarzy). W Europie ten model przez kilka...74
  • Zegarek na wieczność30 paź 2005 — Zegarek z wiecznym kalendarzem, który bez względu na liczbę w dni miesiącu, zawsze pokazuje aktualną datę (nie wymaga więc regulacji) - to świąteczna propozycja amerykańskiej firmy Timex. W linii dla mężczyzn dominują duże tarcze o przejrzystych...74
  • Tosty Elvisa30 paź 2005 — Cucina, najnowsza gama urządzeń kuchennych firmy Philips, nawiązuje w swojej estetyce do boomu na tego typu sprzęty w latach 50. w USA. W serii znajdują się blender z młynkiem do mielenia kawy i rozdrabniania mięsa, czajniki z nie nagrzewającą się...74
  • Medialny kufer30 paź 2005 — Po telefonach komórkowych z wbudowaną kamerą wideo i odtwarzaczem MP3 oraz PDA, czyli palmtopie łączącym funkcje m.in. aparatu fotograficznego i konsoli do gier, najnowszym osiągnięciem w świecie technicznych gadżetów jest platforma zawierająca w...74
  • Europa postrodzinna30 paź 2005 — Obniżenie podatków dla rodzin jest najlepszym lekarstwem na starzenie się Starego Kontynentu76
  • Cyganeria z Wall Street30 paź 2005 — Po hipisach i yuppies nastał czas bobosów80
  • Hiszpanka z Ameryki30 paź 2005 — Hiszpanka rozprzestrzeniła się wskutek... cenzury84
  • Ukraiński Schindler30 paź 2005 — POLEMIKA Czy człowiek, który otwarcie sympatyzował z nazistami, może być uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata? - zastanawiał się na naszych łamach Szewach Weiss, przewodniczący przyznającej ten tytuł Światowej Rady...87
  • Know-how30 paź 2005 — LATAJĄCE MIKROBY Bakterie potrafią pokonać setki kilometrów, przenosząc się wraz z pyłem i piaskiem. Japońscy badacze wykryli w okolicy Tokio dużą ilość mikrobów, które pochodzą z kontynentalnej Azji. To tzw. pałeczki...89
  • Windowanie leków30 paź 2005 — Prawie 2 mld zł wydają na lobbing w Polsce firmy farmaceutyczne90
  • Apteka zwierząt30 paź 2005 — Szympansy wykorzystują rośliny do mechanicznego usuwania pasożytów z jelit94
  • Archeologia oszustw30 paź 2005 — W Izraelu odkryto warsztaty specjalizujące się w fałszowaniu archeologicznych znalezisk96
  • Bez granic30 paź 2005 — STAN ZAGROŻENIA Okolice Zatoki Meksykańskiej przeżywają sezon huraganów. Stan, który przeszedł przez kraje Ameryki Środkowej, zabił ponad 2000 osób. Połowa z nich poniosła śmierć pod lawiną błota i kamieni w gwatemalskich...98
  • Al-karitha, czyli katastrofa30 paź 2005 — Saddam Husajn może się okazać rozgrywającym w walce o przyszłość Iraku100
  • Mały wróg30 paź 2005 — Pakt Ribbentrop - Mołotow to najbardziej jaskrawy przejaw rosyjskiego sposobu myślenia o geopolityce104
  • Ptasia grypa Kima30 paź 2005 — Korea Północna rozwija największy na świecie program budowy broni biologicznej106
  • Chicago w Sztokholmie30 paź 2005 — Tamę fali przestępczości w Szwecji może położyć skuteczne prawo108
  • Menu30 paź 2005 — KRÓTKO PO WOLSKU Plan lotu Krytyka nie zostawiła suchej nitki na filmie "Plan lotu". Mnie, mimo pewnych fabularnych nieprawdopodobieństw, trzymał on w napięciu, a gra Jody Foster była koncertowa. Jednak o czym innym chciałem...110
  • Mona Lisa z ogniem między nogami30 paź 2005 — Większość współczesnej sztuki to powielanie prowokacji dadaistów sprzed 80 lat112
  • Nowy Zimerman30 paź 2005 — Tylko jeden wybitny pianista startował w tegorocznym Konkursie Chopinowskim... i wygrał116
  • Czarodzieje ze Szmaragdowego Grodu30 paź 2005 — Depeche Mode jest jedną z bardziej szacownych instytucji rocka - nie klasy The Rolling Stones, ale The Cure i U2118
  • Ueorgan Ludu30 paź 2005 — KOLEJNE SUKCESY POLSKICH SPECJALISTÓW Po wydłużeniu Małysza Ekipa medyczno-trenerska Adama Małysza odnotowała ostatnio ogromne osiągnięcie - wydłużono naszego mistrza. Dzięki temu będzie on mógł na dłuższych nartach skakać jeszcze...120
  • Skibą w mur - Duma przez duże De30 paź 2005 — Duma jest jak pompka, bo może powodować zbiorowe uniesienia122