Bat Putina
"Zobaczymy, jak Rosja na tym wyjdzie" - stwierdził Michaił Chodorkowski po powrocie z podróży do USA, gdzie spotkał m.in. szefa Microsoftu Billa Gatesa i rozmawiał z lordem Jacobem Rothschildem, członkiem słynnej rodziny bankierów. Tak najbogatszy na naszej liście Rosjanin (8,3 mld USD), główny udziałowiec Grupy Menatep i potężnego koncernu naftowego Jukos, skomentował nalot funkcjonariuszy milicji na siedzibę Jukosu i aresztowanie Płatona Lebiediewa (26. na naszej liście), swego głównego wspólnika, oskarżonego o bezprawne przejęcie dziewięć lat temu należących do skarbu państwa akcji firmy Apatit. Sam Chodorkowski był przesłuchiwany.
Kreml zmusił do emigracji Borysa Bieriezowskiego, pozbawił gazowych fortun ludzi Gazpromu - Wiktora Czernomyrdina i Rema Wiachiriewa. Władimir Gusinski, były magnat medialny, wrócił do Rosji z wygnania (mieszka w podmoskiewskim Szigasowie), ale okupił to utratą znacznej części majątku. Wedle pogłosek, następny cios Putin zada Romanowi Abramowiczowi (2. miejsce, majątek o wartości 7,5 mld USD).
Rosyjscy magnaci bronią się, wprowadzając do swych imperiów zachodnich akcjonariuszy, których Kreml raczej nie odważy się ruszyć. Abramowicz przekazał swe aktywa brytyjskiemu Millhouse Capital, Chodorkowski sprzedaje udziały Jukosu na giełdzie, a jego bank Menatep mogą przejąć Rothschildowie (profilaktycznie wywiózł też rodzinę do USA). Wojna, którą wydał im Putin, pokazuje, jak wrażliwe na naciski państwa są ich majątki, zbudowane w początkach lat 90. dzięki rabunkowej prywatyzacji gigantów przemysłu energetycznego i górniczego. Jeszcze dwa miesiące temu analitycy z londyńskiego City twierdzili, że do 17 Rosjan uwzględnionych na liście najbogatszych "Forbesa" w 2004 r. amerykański magazyn będzie musiał dopisać kolejnych 10. Główny wskaźnik giełdy rosyjskiej (RTS) miał wzrosnąć w 2003 r. z 400 pkt. do 600 pkt. Tymczasem atak prokuratury na Jukos obniżył jego kurs na giełdzie o 15 proc. Zarazem okazuje się jednak, że bez pieniędzy i kontaktów bogaczy Rosja żyć nie może. Zagraniczni inwestorzy na wieść o nagonce na Chodorkowskiego zaczęli wycofywać pieniądze z Rosji i nawet premier Michaił Kasjanow zaczął przebąkiwać, że akcję przeciw magnatowi należy zakończyć, bo przyniesie ona straty całej gospodarce.
Anioł Kuczma
"Nad wszystkim czuwa gospodarz domu, nie da on krzywdy zrobić nikomu" - taki panegiryk w serialu Stanisława Barei recytował na cześć despotycznego dozorcy Stanisława Anioła mieszkaniec bloku przy Alternatywy 4. Podobnie nad ukraińskimi oligarchami "czuwa" prezydent Leonid Kuczma. Ma swoich faworytów, ale dba, by wśród magnatów została zachowana równowaga. Na Ukrainie - jak w Rosji - największe majątki powstały dzięki udziałowi w prywatyzacjach kombinatów metalowych i koncernów wydobywczych. Prywatyzacja odbywa się tu w specyficzny sposób: przedsiębiorstwo nie tyle zmienia właściciela, ile dyrektora lub prezesa, formalnie pozostając w rękach państwa. Z rąk do rąk przechodzą nie tylko fabryki, ale i całe okręgi przemysłowe. W ostatnich 12 miesiącach Wiktor Medwedczuk, szef administracji Kuczmy (50. miejsce na liście), próbował na przykład odebrać byłemu wspólnikowi, Konstantinowi Grigoriszynowi, wszystkie zakłady energetyczne, które ten "zabrał", opuszczając tzw. klan socjaldemokratów. W rezultacie wojny z użyciem państwowej milicji i prokuratury Grigoriszyn wylądował za kratkami. Do klanu Medwedczuka powróciła jednak tylko część aktywów. Pozostałe zdążyli przejąć rosyjscy "towarzysze broni" ukraińskiego oligarchy.
Polowanie na miliardera
Najbogatszym Serbem jest Milan Janković, bardziej znany jako Filip Zepter, właściciel koncernu Zepter Int. (bezpośrednia sprzedaż sprzętu kuchennego), wartego 20 mld USD. Nie znalazł się jednak w naszym rankingu, gdyż na stałe mieszka w Monte Carlo, w przeciwieństwie do Milana Panicia (16. miejsce), który czas dzieli między swoje wille i firmy w Kalifornii i Serbii. Na liście "Wprost" nie zmieścił się najbogatszy Bośniak - Momilo Mandić, który majątek szacowany na 150 mln USD zbił podczas wojny, finansując m.in. paramilitarne bojówki Ratko Mladicia. Po zabójstwie premiera Serbii Zorana Djindjicia, Mandić został aresztowany i do tej pory nie odzyskał wolności. W rankingu nie pojawił się też Luka Raijć, chorwacki "król mleka", właściciel koncernu spożywczego Lura (220 mln USD).
Biznesem na Bałkanach często rządzą jeszcze bandyckie prawa. W Bułgarii interesy prowadzi się w atmosferze gangsterskich porachunków z Chicago z lat 30. Ubiegłoroczna lista "Wprost" podobno bardzo zdenerwowała Iliję Pawłowa, właściciela MG Holdingu (najbogatszy Bułgar był na 8. miejscu). Szybko zmienił jednak zdanie - uznał naszą publikację za niezłą reklamę. Kilka miesięcy później został zastrzelony przez snajpera przed wejściem do siedziby swojej firmy w Sofii. Tego samego dnia próbowano zabić przedsiębiorcę budowlanego Sewdalina Stratijewa, partnera Pawłowa w interesach (kilka tygodni później zmarł po zabiegu odsysania tłuszczu).
Cisza i spokój
Życie i interesy najbogatszych obywateli państw grupy wyszehradzkiej (Polski, Czech, Węgier i Słowacji) oraz republik bałtyckich - Litwy, Łotwy i Estonii - na tle ich konkurentów z byłego ZSRR lub Jugosławii i Bułgarii wydają się wręcz nudne i sielskie. Tylko uchodzący za najbogatszego w swym kraju Słowak Jozef Majski (majątek szacowany na 200 mln USD) ma kłopoty z prawem. Przebywał w areszcie oskarżony o współtworzenie piramidy finansowej, która oszukała 200 tys. osób. 18 czerwca 2003 r. sędzia zwolnił go do domu, dziewięć dni później specjalna jednostka policji znów go aresztowała (próbował wpływać na zeznania świadków). Ten sam sędzia zwolnił go jednak z uwagi na... zły stan zdrowia. Wśród pięćdziesięciu najbogatszych Europy Środkowej i Wschodniej jest tylko czterech Polaków i dwóch Czechów. Najbogatszy Polak Jan Kulczyk, mimo że w porównaniu z poprzednim rokiem pomnożył majątek o 400 mln USD, musiał oddać miejsce na podium Rosjaninowi Michaiłowi Fridmanowi.
Najbogatszemu Węgrowi Gaborowi Vareszegi, właścicielowi wielobranżowego holdingu Foteks, zabrakło 20 mln USD, by się znaleźć na liście "Wprost" (wartość jego majątku szacuje się na 280 mln USD). W przeciwieństwie do Rosjan krezusi z Polski, Czech czy Węgier są coraz mniej zależni od interesów z państwem i prowadzą biznes wedle najlepszych wzorów z Zachodu. Ich majątki są znacznie mniejsze, pamiętajmy jednak, że wedle rosyjskiego, jak na ironię, porzekadła: tisze jediesz, dalsze budiesz.
Jan Piński, Krzysztof Trębski
1. MICHAIŁ CHODORKOWSKI, Rosja, 8,3 mld USD. Lat 39.
2. ROMAN ABRAMOWICZ, Rosja, 7,5 mld USD. Lat 36.
3. MICHAIŁ FRIDMAN, Rosja, 6,7 mld USD. Lat 38.
4. JAN KULCZYK, Polska, 3,3 mld USD. Lat 53.
5. WŁADIMIR POTANIN, Rosja, 3,2 mld USD. Lat 41.
6. WIKTOR WEKSELBERG, Rosja, 3,1 mld USD. Lat 46.
7. MICHAIŁ PROCHOROW, Rosja, 2,3 mld USD. Lat 38.
8. RENAT ACHMETOW, Ukraina, 1,9 mld USD
9. WŁADIMIR BOGDANOW, Rosja,1,9 mld USD, Lat 51.
10. OLEG DIERIPASKA, Rosja, 1,8 mld USD. Lat 34.
Pełna lista ukaże się w najnowszym numerze tygodnika "Wprost", w sprzedaży od poniedziałku 4 sierpnia.