Miasta, w których żyjemy, powinny być nie tylko sprawnie funkcjonującym organizmem wygodnym dla mieszkańców, ale także miejscem pięknym, pełnym zieleni, przyjaznym dla ludzi, a nawet przytulnym. Właśnie takim miastem chce być Wrocław, który stawia na wzmocnienie tych cech. Chodzi przede wszystkim o stały rozwój terenów zielonych.
Celem jednego z wielu przedsięwzięć jest zazielenienie głównych arterii ulicznych prowadzących do centrum tak, by stały się Zielonymi Tętnicami Wrocławia. Nazwa projektu, który zapoczątkował prezydent Wrocławia, nie jest przesadzona, gdyż wiele tysięcy wrocławian, poruszając się pieszo, rowerem, tramwajem czy samochodem, spędza na nich niemałą część życia. Zapewnienie im w tym czasie bezpośredniego kontaktu z bogactwem zieleni i pięknym krajobrazem miejskim jest bardzo ważne. Ulice w mieście, nawet te, na których panuje olbrzymi ruch samochodowy i tramwajowy, powinny być nie tylko dobrze działającym urządzeniem inżynierskim, ale i przestrzenią publiczną, w której przebywanie jest przyjemnością.
Pięć tętnic
Po dokonaniu wyboru pięciu najważniejszych arterii komunikacyjnych prace rozpoczęto od zachodniej, biegnącej od historycznego Starego Miasta przez wzniesione po II wojnie światowej osiedla zabudowy blokowej do nowego Stadionu Miejskiego oraz wznoszonego eksperymentalnie wzorcowego osiedla mieszkaniowego Nowe Żerniki.
Pierwszym krokiem był studialny konkurs na zazielenienie i krajobrazowe ukształtowanie siedmiokilometrowego ciągu ulic Legnickiej i Lotniczej oraz części ulicy Kosmonautów, rozstrzygnięty w grudniu ubiegłego roku. Zadanie projektowe okazało się sporym wyzwaniem, ponieważ wymagało połączenia wiedzy z zakresu architektury krajobrazu, ogrodnictwa, architektury, urbanistyki, ochrony środowiska i transportu drogowego.
Wygrał zespół SUM Architekci Krajobrazu z Warszawy. Drugie miejsce przypadło Pracowni Studialno-Projektowej Instytutu Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, a trzecie firmie architektonicznej z Wrocławia ArC2 Fabryka Projektowa.
Najwyższe uznanie sądu konkursowego znalazła realizowana w zwycięskiej pracy naturalistyczna zasada projektowania zieleni. To takie formowanie zieleni, które przypomina naturalny rozwój roślinności, a więc w miarę możliwości swobodnie sadzone drzewa i krzewy, „miękko” kształtowane granice trawników i ścieżek, unikanie nadmiernej geometryzacji. Dzięki takiemu rozwiązaniu osoby poruszające się ulicami będą miały wrażenie, że są w parku, a nie na wysadzanej szpalerami drzew ulicy. Takie podejście ma nadać Zachodniej Zielonej Tętnicy indywidualny wyraz i wyraźnie odróżnić ją od Południowej, która została ukształtowana w drugiej połowie XIX w. jako ciąg alejowy wzdłuż ulicy Powstańców Śląskich i alei Karkonoskiej.
Pociąg do nieba i ogrody deszczowe
Nagrodzone prace przyniosły bardzo wiele ciekawych pomysłów na projekty poszczególnych miejsc. Szczególnie ciekawe są te dotyczące ukształtowania placu Strzegomskiego z „Pociągiem do nieba” – niezwykłą rzeźbą w formie ustawionego w pionie parowozu. Inne propozycje to m.in. oryginalne formy zielonych tuneli pokrytych pnączami dla linii tramwajowych, intensywne zazielenienie kładek pieszych i wiaduktów ponad ulicami, a także pokrycie murawą powierzchni pomiędzy szynami tramwajowymi i jednego z parkingów. W najlepszej pracy znalazła się także koncepcja kina letniego z ekranem na dawnym bunkrze, w którym siedzibę ma obecnie Muzeum Współczesne Wrocław.
Praca uhonorowana II nagrodą zawiera intrygujący projekt iluminacji zieleni powiązany z historią miasta. Wszystkie prace proponują ogrody deszczowe, czyli grupy specjalnych gatunków roślin, które w naturalny sposób oczyszczają wodę deszczową spływającą z nawierzchni ulic, spowalniając jej odpływ, co jest ważne przy dotkliwych, coraz dłuższych okresach susz. W pracach przedstawiono również propozycje dopełnienia kompozycjami zieleni wspaniale ukształtowanego węzła tramwajowo-kolejowego przy Stadionie Miejskim.
Trwają prace nad przygotowaniem projektów realizacyjnych poszczególnych odcinków Zachodniej Zielonej Tętnicy. Po ich zakończeniu będzie można określić czas realizacji poszczególnych odcinków „tętnicy”. Najprawdopodobniej realizacja zacznie się od placu Strzegomskiego i nasadzeń wzdłuż ulicy Lotniczej. Nie będzie to łatwe, gdyż na pasie terenu, który zajmują ulice, znajduje się gęsta sieć infrastruktury technicznej. Konieczne więc będzie zastosowanie najnowszych rozwiązań technologicznych.
Ulga za zielony dach
Inny pomysł na zazielenienie Wrocławia to zaangażowanie w to przedsięwzięcie mieszkańców miasta. Bo zazielenianie najbliższego otoczenia może być opłacalne. Pod wieloma względami. We Wrocławiu może pomóc w uzyskaniu ulgi lub całkowitego zwolnienia od podatku od nieruchomości. Ale korzyści może być o wiele więcej.
Te najbardziej oczywiste dotyczą ekologii. Ogród na dachu czy ściana zieleni to nie tylko atrakcyjne wizualnie formy w przestrzeni. To także fabryki tlenu polepszające mikroklimat poprzez oczyszczanie powietrza z pyłów, kurzu czy spalin oraz zwiększające wilgotność powietrza. Inną zaletą zielonych obiektów związanych z budynkiem jest redukcja hałasu. Zielona przestrzeń na dachu może służyć rekreacji czy realizacji własnych zainteresowań. To również miejsce, w którym mieszkańcy mogą się spotykać z sąsiadami czy znajomymi.
Ogrody na dachach to także oszczędności dla właścicieli budynków – przede wszystkim niższe rachunki za ogrzewanie. Przez założony na dachu ogród można zatrzymać mniej więcej 30 proc. energii. Co ważne, w upalne dni taki budynek mniej się nagrzewa. Zielone dachy chronią membranę dachową przed ekstremami temperaturowymi, gradem i czynnikami atmosferycznymi, przedłużając tym samym jej żywotność. Odciążają kanalizację miejską, w szczególności przy silnych opadach. Struktura i roślinność zielonego dachu zatrzymuje wilgoć, a następnie wyparowuje ją do atmosfery. Zielone dachy, jak również ogrody wertykalne na ścianach, efektywnie ochładzają budynki, dostarczają wody do atmosfery i wyłapują drobne zanieczyszczenia powietrza.
Fiskalne zachęty do tworzenia ogrodów dachowych czy ścian zieleni zostały wprowadzone nową uchwałą Rady Miejskiej Wrocławia. Mieszkańcy, którzy zainwestują w ogród na dachu czy zieloną ścianę przy budynku, uzyskają zwolnienie z podatku od nieruchomości. W budynku, który ma maksymalnie pięć kondygnacji naziemnych, a ogród na dachu zajmuje więcej niż 80 proc. powierzchni dachu, każdy z mieszkańców zostanie zwolniony z opłacania podatku od nieruchomości za powierzchnię mieszkaniową. Jeśli ogród zajmie więcej niż połowę dachu, ale mniej niż 80 proc. jego powierzchni, zwolnienie powierzchni mieszkalnej będzie odpowiadało proporcjonalnie powierzchni samego ogrodu. W budynkach z większą niż pięć liczbą kondygnacji naziemnych zwolnienie jest zmniejszane o połowę w stosunku do powyższych warunków.
W uchwale uwzględniono również zwolnienia dotyczące budynków, na których zamontowano instalacje umożliwiające założenie ogrodu wertykalnego. Instalacje te pozwalają na obsadzenie roślinności tam, gdzie brakuje przestrzeni dla tradycyjnego ogrodu, sprawiając, że projektant może uatrakcyjnić kolorystycznie powierzchnie zewnętrzne projektowanego obiektu. Wielkość oferowanego zwolnienia jest uzależniona od powierzchni, jaką zajmie ogród wertykalny. Minimalnie musi mieć 15 mkw., żeby umożliwić skorzystanie z 20-procentowej obniżki należnego podatku od nieruchomości. Jeśli powierzchnia ogrodu przekroczy 30 mkw., zwolnienie obejmie już 25 proc. powierzchni mieszkalnych w budynku, a jeśli będzie większa niż 45 mkw., podatek zostanie obniżony o połowę. W tym przypadku liczba kondygnacji w budynku nie ma znaczenia.
Wrocławianie sadzą drzewa
Zielone dachy czy też ogrody wertykalne to niejedyne działania proekologiczne prowadzone we Wrocławiu. Mieszkańcy, którzy mają przydomowe ogródki (nie dotyczy to działkowiczów), oraz placówki oświatowe położone we Wrocławiu mogą otrzymać od miasta kompostownik na okres trzech lat. Montaż tego urządzenia jest bardzo prosty i nie zajmuje więcej niż 20-30 minut.
Udostępnianie kompostowników mieszkańcom i placówkom oświatowym pozwala na budowanie świadomości ekologicznej. Dzięki temu zwiększy się ilość odpadów biodegradowalnych, a ograniczy ilość odpadów komunalnych wytworzonych we Wrocławiu.
Kompostowniki to nie wszystko. Co roku we Wrocławiu wiosną i jesienią władze miasta angażują mieszkańców do wspólnego sadzenia drzew w tworzonym od postaw Parku Tysiąclecia. Do tej pory wspólnie posadzono ponad 1600 drzew.
Sadzenie drzew to okazja do zabawy w gronie przyjaciół lub rodziny, a także budowania świadomości ekologicznej nie tylko wśród najmłodszych. Za każdym razem na uczestników czeka wiele atrakcji sportowo-rekreacyjnych. W ubiegłym roku wspólnie z Nadleśnictwem Śnieżka w zamian za elektroodpady miasto rozdało 1000 małych drzewek, które mieszkańcy mogli posadzić w swoich ogródkach.
Prof. Tomasz Ossowicz, Marcin Urban