Potrzebne były trzy powstania i plebiscyt. 100 lat temu Górny Śląsk wrócił do Polski

Potrzebne były trzy powstania i plebiscyt. 100 lat temu Górny Śląsk wrócił do Polski

Dodano: 
Polski i niemiecki plakat propagandowy przed plebiscytem na Górnym Śląsku
Polski i niemiecki plakat propagandowy przed plebiscytem na Górnym Śląsku Źródło: Wikimedia Commons / domena publiczna
Dokładnie 100 lat temu 16 lipca 1922 r. na uroczystości zjednoczenia w Katowicach podpisano Akt Objęcia Górnego Śląska przez Polskę. Po niemal 600 latach część Górnego Śląska wróciła do Polski.

W 1348 roku nastąpiła inkorporacja Śląska do Korony Królestwa Czech, następnie w 1526 znalazł się on pod panowaniem monarchii Habsburgów. Habsburskie rządy na Śląsku trwały aż do wojen śląskich toczonych (z przerwami) w latach 1740-1763. Wskutek starć między Habsburgami i Hohenzollernami Śląsk następnie został przyłączony do królestwa Prus, a w 1871 r. wszedł już w skład Cesarstwa Niemieckiego.

Wraz z końcem I wojny światowej, w listopadzie 1918 roku, po 123 latach zaborów na mapy Europy powróciła Rzeczpospolita Polska. Jednym z postanowień traktatu wersalskiego była decyzja o zorganizowaniu na Górnym Śląsku plebiscytu, na podstawie którego rozstrzygnięta zostałaby kwestia przynależności państwowej Górnego Śląska.

Trzy powstania i plebiscyt. Górny Śląsk wraca do Polski

Zanim jednak ogłoszono plebiscyt, doszło do dwóch powstań śląskich – w 1919 i 1920 r. Pierwsze wybuchło w sierpniu 1919 r. w reakcji na terror i represje niemieckie, zakończyło się jednak klęską i powstańcy schronić się musieli na terenie Polski. Rok później miało miejsce drugie powstanie śląskie, którego głównym celem było usunięcie z obszaru plebiscytowego niemieckich organów bezpieczeństwa oraz utworzenie mieszanej policji polsko-niemieckiej opartej na zasadzie parytetu. Powstanie to zakończyło się sukcesem, jako jedna z jedynie czterech udanych polskich insurekcji.

Plebiscyt ostatecznie przeprowadzony został 21 marca 1921 roku. Wprowadzone do zasad plebiscytu dopuszczenie do głosu także osób, które wcześniej wyemigrowały ze Śląska, choć w założeniu miało zapewnić Polakom większą liczbę głosów, podziałało przeciwnie: strona niemiecka ściągnęła blisko 200 tys. emigrantów dawniej zamieszkujących te tereny i ok. 90% emigrantów głosowało za przynależnością Górnego Śląska do Niemiec. W efekcie tylko 40,3% ludności uprawnionej do głosowania opowiedziało się za Polską.

Obie strony konfliktu od początku przygotowywały się do reakcji w razie niekorzystnych dla nich wyników plebiscytu. Kiedy Międzynarodowa Komisja Rządowo-Plebiscytowa ogłosiła swoje propozycje podziału Górnego Śląska, zdecydowanie niekorzystne dla Polaków, wzburzenie zwolenników przyłączenia do Polski było ogromne.

Na znak protestu Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska zintensyfikowała przygotowania powstańcze i mimo braku zgody Ministerstwa Spraw Wojskowych II RP, w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku rozpoczęły się walki w ramach trzeciego powstania. Kierował nimi Wojciech Korfanty, wieloletni działacz narodowy i polityczny na Śląsku. Szybkość ataku śląskiego POW zaskoczyła przeciwnika, co pozwoliło zająć powstańcom znaczną część terenu plebiscytowego. Zwolennicy przynależności do Niemiec podjęli jednak kontrofensywę i walki rozgorzały na dobre.

Górny Śląsk wraca do Polski

W takiej sytuacji ani władze II RP, ani władze Niemiec nie mogły już dłużej udawać, że są jedynie neutralnymi stronami, i razem z mocarstwami alianckimi doprowadziły do rozejmu i w toku rozmów wytyczenia nowej linii granicznej, ostatecznie dużo bardziej korzystnej dla Polski niż wyniki plebiscytu.

Decyzją Konferencji Ambasadorów w Paryżu z 20 października 1921 roku II RP otrzymała 30% terytorium Górnego Śląska, ale z 46% ludności i zdecydowaną większością obiektów przemysłowych. W Polsce znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (obecny Chorzów), Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczyna. 15 czerwca 1922 roku Komisja Międzysojusznicza zawiadomiła rządy Polski i Niemiec, że w ciągu miesiąca powinny objąć przyznane im terytoria Górnego Śląska.

Przejmowanie kolejnych terenów dokonywane było w kilku etapach. 19 czerwca na katowickim Rynku odbyła się parada wchodzących w skład wojsk alianckich oddziałów francuskich i ich wymarsz z Katowic, zorganizowana na okoliczność podpisania aktu polsko-francuskiego o przejęciu powiatu katowickiego.

Uroczystość powitania Wojska Polskiego odbyła się 20 czerwca. Polskie oddziały powitały na moście w Szopienicach tłumy ludzi, wśród nich wojewoda śląski Józef Rymer i działacz narodowy i dyktator III powstania śląskiego Wojciech Korfanty.

Oddziały polskiej kawalerii pod wodzą gen. Stanisława Szeptyckiego przeszły w kilkukilometrowej defiladzie do rynku w Katowicach, przechodząc po drodze przez ustawione i udekorowane bramy triumfalne.

Uroczystość zjednoczenia Górnego Śląska z Polską przez symboliczne przejęcie ziemi śląskiej przez rząd RP odbyła się w Katowicach 16 lipca 1922 roku. Podpisano wówczas Akt Objęcia Górnego Śląska przez Polskę. Późniejsza, sierpniowa wizyta na Górnym Śląsku naczelnika państwa, marszałka Józefa Piłsudskiego, rozpoczęła kolejny okres państwowości polskiej w części Górnego Śląska.

Akt objęcia Górnego Śląska przez Polskę w 1922 r. (zbiory Archiwum Państwowego w Katowicach)

We wrześniu odbyły się wybory do Sejmu Śląskiego, którego funkcjonowanie w ramach autonomii śląskiej zagwarantowała ustawa konstytucyjna. Autonomiczne woj. śląskie z Sejmem Śląskim i Skarbem Śląskim stanowiło nieodłączną część Rzeczypospolitej Polskiej. W okresie przejściowym – do 1937 roku – obowiązywały tam prawa gwarantowane ludności polskiej i niemieckiej na całym Górnym Śląsku przez polsko-niemiecką konwencję genewską z 15 maja 1922 roku.

Artykuł zatytułowany Podpisanie w Katowicach aktu przyłączenia części Górnego Śląska do Polski pierwotnie został opublikowany na stronie Muzeum Historii Polski. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.

Czytaj też:
Rzeź wołyńska. Dziś rocznica „krwawej niedzieli”. UPA wybrała ten dzień, by mordować w kościołach