„Dzisiaj English Heritage odsłoniło tablicę poświęconą Krystynie Skarbek (alias Christine Granville), tajnej agentce, którą Winston Churchill nazwał kiedyś swoim „ulubionym szpiegiem”. Krystyna Skarbek przypomina o ścisłej i efektywnej współpracy służb wywiadowczych Polski i Wielkiej Brytanii” – napisała polska ambasada w Wielkiej Brytanii na swoim Twitterze.
Tablica poświęcona Krystynie Skarbek zawisła przy 1 Lexham Gardens Hotel (dawniej Shelbourne Hotel) w Kensington. W tym hotel, położonym w centrum dzielnicy powojennej Polonii w Londynie, agentka Skarbek mieszkała w latach 1949-52.
Kim była Krystyna Skarbek, niespokojny duch w niespokojnych czasach?
„Hrabina zadźgana na śmierć w Londynie” pisał „New York Times”. W samej Wielkiej Brytanii przez cztery miesiące rozpisywano się o jej śmierci, dokonaniach wojennych i egzekucji jej zabójcy. Kim była kobieta, której całkowicie niepotrzebna i bezsensowna śmierć zakończyła życie w wieku zaledwie 44 lat?
Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Kobieta o której mowa była hrabianką, tajną agentką, łączniczką, organizatorką ruchu oporu, a także podobno inspiracją dla „dziewczyn Bonda”. Posługiwała się wieloma imionami: Christine Granville, Pauline Armand, Krystyna Giżycka i w końcu Krystyna Skarbek. Jako Christine Granville znana była już w trakcie wojny, i to imię przyjmie jako własne po otrzymaniu brytyjskiego obywatelstwa w 1946 roku. Urodziła się jednak jako Maria Krystyna Janina Skarbek 1 maja 1908 roku. Już sama data oraz miejsce jej urodzenia – Warszawa – wzbudzają kontrowersje. W publikacjach prasowych jak i w dokumentach, które pozostawiła po sobie jej wojenna działalność pojawiają się różne daty urodzenia, jednak najczęściej wymieniane są lata 1908 i 1915. Miejsc urodzenia jest jeszcze więcej: Młodzieszyn koło Sochaczewa, Trzepnica, Jordanowice koło Grodziska Mazowieckiego oraz Warszawa. Skąd ta niepewność i sprzeczne informacje?
Pierwszym co przychodzi na myśl jest konieczność zatarcia dokładnych informacji o sobie w ramach działalności wywiadowczej. I na to rzeczywiście wskazuje okoliczność zmiany daty urodzenia. Rok 1915 pojawił się bowiem w momencie, kiedy Krystyna Skarbek, już jako Christine Granville, z nowymi dokumentami była ewakuowana z Węgier w obliczu poważnej groźby dekonspiracji i śmierci. Jej miejsce urodzenia z kolei jest niepewne dlatego, że właściwie nie wiadomo co działo się z jej rodziną w latach przed i zaraz po jej urodzeniu. A że w Polsce Krystyna Skarbek była w dużej mierze zapomniana i informacje na jej temat czerpane były z zachodnich źródeł, nie brano pod uwagę oryginalnego aktu chrztu małej hrabianki. Notabene wydany został on dopiero w 1913 roku, jako że zaraz po urodzeniu Krystyna ochrzczona została „z wody”. Jako miejsce urodzenia podana jest w tym akcie chrztu właśnie Warszawa. Mamy więc ustalone podstawowe informacje: imię, nazwisko, data i miejsce urodzenia.
Co z jej rodziną? Ojcem Krystyny był Jerzy, hrabia Skarbek, członek szlacheckiej rodziny o korzeniach sięgających XII wieku. Założyciel rodu – Jan z Góry – był wychowawcą księcia Bolesława Krzywoustego. Historia rodu sięgająca niemal początków państwa polskiego dawała ojcu Krystyny pewną dumę, jednak nie była w stanie zapewnić pieniędzy. Przyzwyczajony do wystawnego stylu życia Jerzy Skarbek nie miał chęci do uprawy roli czy innego rodzaju zajęcia gwarantującego stałe dochody. Dlatego pieniędzy szukał w odpowiednim małżeństwie. Jak wielu mu podobnych mężczyzn postanowił wżenić się w rodzinę finansistów żydowskiego pochodzenia. Jego wybranką została Stefania Maria Goldfeder, której ojciec był właścicielem warszawskiego banku. Pieniądze jakie wniosła do małżeństwa (oraz pomoc jej rodziny) pozwoliły kontynuować na pewien czas beztroskie i rozrzutne, a teraz też już rodzinne, życie.
Zanim urodziła się Krystyna, na świat przyszedł jej brat Andrzej, starszy od niej o osiem lat. Kiedy Krystyna miała cztery lata, rodzina przeprowadziła się z Warszawy do Trzepnicy, która okazała się spokojną przystanią dzieciństwa. Tam mała hrabianka nauczyła się jeździć konno, czego pilnował jej ojciec, odczuwający wyjątkową więź z córką. Tam też poznała ważnego w jej dorosłym życiu Andrzeja Kowerskiego, którego ojciec przywiózł ze sobą do Trzepnicy, kiedy załatwiał z hrabią Skarbkiem interesy.
Koniec sielanki
Dzieciństwo Krystyny zakończyło się w momencie, kiedy wysłana została do szkoły, w której ukończyła klasy V i VI. Nauczana zapewne w domu, w szkole miała bardzo dobre wyniki w nauce. Jednak kiedy w 1926 roku skończyła osiemnaście lat i była uznawana już za osobę dorosłą, jej kariera szkolna zakończyła się. Wystawny sposób życia hrabiostwa Skarbków dał się w końcu we znaki i konieczna była sprzedaż trzepnickiego majątku i przenosiny do Warszawy. Od tego momentu zdrowie i kondycja psychiczna ojca Krystyny tylko się pogarszały, kończąc się w 1930 roku śmiercią hrabiego. W ostatnich latach życia przelewał on swoje frustracje na członków najbliższej rodziny, jednak wydawał się oszczędzać Krystynę. To niestety nie sprawiło, że pozostała ona w lepszej sytuacji po jego śmierci – została bowiem panną bez posagu i perspektyw na zdobycie pieniędzy. Nie mogła liczyć na pomoc ze strony rodziny matki, Goldfederowie bowiem popadli w kłopoty finansowe, które doprowadziły do zamknięcia ich banku w 1932 roku. Jedynym wyjściem było więc podjęcie pracy.