Jak poinformowała w komunikacie przesłanym PAP kierownik Zespołu ds. Promocji i Mediów Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu Edyta Nowicka (rezerwat znajduje się na terenie Nadleśnictwa Stąporków), prace ochronne trwały od końca września. Na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Kielcach, pod ścisłym nadzorem naukowym i konserwatorskim we współpracy z leśnikami, wykonała je specjalistyczna firma.
Znajdujące się w rezerwacie tropy dinozaurów zostały pozostawione w dolinie jurajskiej rzeki przez wiele osobników i pochodzą sprzed około 200 mln lat. – Najważniejsze z nich znajdują się pod drewnianym zadaszeniem – w ten sposób zostały zabezpieczone przed zniszczeniem przez warunki atmosferyczne i ludzi. Jednocześnie takie ich wyeksponowanie pozwala na udostępnienie dla edukacji. Było ich na tyle dużo, że wykonano mapę szlaków tropów dinozaurów, można ją obejrzeć na tablicy w rezerwacie – opisywała Nowicka.
W obrębie wiaty wyodrębniono m.in. tropy dwóch dorosłych roślinożernych zauropodów, ślady stadka czterech młodych zauropodów, dwóch drapieżnych dilofozaurów (z grupy teropodów). Występują one na powierzchniach ławic piaskowców w odsłonięciach ścian i dna dolnojurajskich iłów. To tu odkryto nowy ichnogatunek Kayentapus soltykovensis. Są też tropy dinozaurów ptasiomiednicznych oraz małych archozaurów, a także prawdopodobnie gadów ssakokształtnych, płazów i ssaków.
Tropy zostały pozostawione przez prehistoryczne osobniki w różnych sytuacjach życiowych, w trakcie przemieszczania się na lądzie lub w wodzie. – To wskazuje na stadny tryb życia dinozaurów roślinożernych. Jest to pierwsze miejsce na świecie, w którym zostało to udokumentowane – wyjaśniał cytowany w komunikacie zastępca nadleśniczego Nadleśnictwa Stąporków, Jacek Oleś.
Głównym zagrożeniem dla rezerwatu jest pojawianie się roślin – zarastanie skał i miejsc usadowienia tropów dinozaurów. Ślady dinozaurów stały się mniej wyraźne także przez procesy wietrzenia piaskowców, w których są odciśnięte. Stąd konieczność renowacji tropów – w tym wyczyszczenia powierzchni kamieni z tropami i szczelin pomiędzy piaskowcami, a także pokrycia impregnującymi, bezpiecznymi dla środowiska substancjami. Działania dotyczyły też zabezpieczenia spękań przed wnikaniem wody oraz ochrony płyty z piaskowcami przed podmakaniem.
Rezerwat przyrody Gagaty Sołtykowskie został utworzony w 1997 r. Ochronie podlegają tu odsłonięcia skał dolnojurajskich oraz zawarte w nich okazy paleontologiczne i mineralogiczne. Nie jest to naturalne odsłonięcie, lecz teren wyrobiska dawnej kopalni odkrywkowej glin ceramicznych, wykorzystywanych do wyrobu cegieł, która działała do 1977 r.
To kopalni rezerwat zawdzięcza księżycowy lub kojarzący się z tundrą krajobraz – można zobaczyć tu miejscami nagą, wielokolorową skałę, karłowate sosny i brzozy z samosiewu oraz zagłębienia wypełnione wodą i roślinnością bagienną.
Oprócz tropów dinozaurów w rezerwacie dostrzec można profil środowisk sedymentacyjnych utworów rzeczno-jeziornych dolnej jury, a w nim skamieniałe ślady roślin, skamieniałe jamki pozostawione przez małże słodkowodne i szczątki owadów, głównie chrząszczy i muszloraczków słodkowodnych.
W rezerwacie można znaleźć także geologiczną ciekawostkę, od której pochodzi jego nazwa. W pokładach iłów występują gagaty – to rzadka bitumiczna, błyszcząca odmiana węgla brunatnego, powstała z uwęglenia jurajskich drzew z rodziny araukarii, która bywa stosowana w jubilerstwie (jako tzw. biżuteria żałobna). Wśród ciekawych minerałów są tu spotykane także syderyty, które w pobliżu rezerwatu były przedmiotem historycznej eksploatacji górniczej w formie lejów szybowych, częstych w świętokrzyskich lasach.
Rezerwat przyrody Gagaty Sołtykowskie jest położony na uboczu, z dala od dużych miejscowości, w pobliżu drogi krajowej nr 42 pomiędzy Końskimi a Skarżyskiem-Kamienną. Ślady dinozaurów można oglądać korzystając z wyznaczonych tras i utrzymywanej przez leśników infrastruktury turystycznej – pobliskiego parkingu i miejsc odpoczynku. Cała trasa prowadząca do rezerwatu jest oznakowana. Urozmaiceniem zwiedzania jest drewniany pomost, poprowadzony przez podmokłe tereny w pobliżu rezerwatu.