Maria Skłodowska-Curie
Pierwsza kobieta uhonorowana Nagrodą Nobla, tytułem profesorskim we Francji i pochówkiem w Panteonie. Jeden z nielicznych naukowców dwukrotnie wyróżnionych najwyższym naukowym laurem. Prekursorka radiochemii. Jej przełomowe odkrycia zapoczątkowały m.in. nowe metody leczenia raka za pomocą promieniowania. Swoją naukową pasję przypłaciła jednak życiem – zmarła na anemię aplastyczną, która była skutkiem wieloletniego kontaktu z promieniotwórczymi substancjami.
Jan Heweliusz
Dzięki niemu świat dowiedział się, jakie tajemnice kryje Księżyc. Jako jeden z ostatnich naukowców nieużywających specjalistycznych narzędzi do obserwacji nieba zdołał zbadać i opisać powierzchnię ziemskiego satelity, a także inne ciała niebieskie. Do XVIII wieku jego dzieło „Selenografia: lub opisanie Księżyca” stanowiło jeden z podstawowych źródeł wiedzy o Księżycu. Za swoje zasługi przyjęty do angielskiego Royal Society.
Henryk Arctowski
Badacz, dzięki któremu Antarktyda przestała być nieznanym lądem. Wyprawa na biegun południowy pozwoliła mu na przeprowadzenie nowatorskich badań z zakresu m.in. geologii, oceanografii, meteorologii i glacjologii. Na ich podstawie opracował mapy batymeryczne tamtejszych mórz, wskazał analogie między geologiczną budową Południowych Andów a pasmami na Ziemi Grahama, a także stworzył teorię falowego przemieszczania się cyklonów. Wysunął pomysł stworzenia polskich stacji polarnych na Antarktydzie i Spitsbergenie, który zrealizowano połowicznie dopiero w 1976 roku – placówka na Spitsbergenie nosi imię Polaka. Na jego cześć nazwano także wiele innych miejsc na Antarktydzie i w Arktyce, m.in. Górę Arctowskiego i Zatokę Arctowskiego.
Stefan Banach
Kto z matematyków nie słyszał o przestrzeni Banacha? Ten genialny naukowiec, członek lwowskiej szkoły matematycznej, był twórcą analizy funkcjonalnej. Co ciekawe, nigdy nie ukończył studiów – jego naukę na Politechnice Lwowskiej w 1914 roku przerwała wojna. Mimo to, bez uzyskania tytułu magistra, w tym samym roku – 1920 – obronił doktorat i uzyskał habilitację. Egzamin doktorski zdał nieświadomie z inicjatywy swoich kolegów po fachu. Jego przełomowe odkrycia wpłynęły na współczesny kształt matematyki, a także na inne dziedziny – fizykę i nauki przyrodnicze.
Jan Czochralski
Trudno sobie dziś wyobrazić świat bez komputerów, telewizji, smartfonów i reszty urządzeń elektronicznych, których użytkowanie stało się nawykiem współczesnego człowieka. Do tych dobrodziejstw techniki mamy dostęp właśnie dzięki Polakowi. W 1916 roku Jan Czochralski odkrył metodę pomiaru szybkości krystalizacji metali, zwaną metodą Czochralskiego, służącą obecnie do otrzymywania monokryształów, będących podstawą produkcji mikroprocesorów. Naukowiec, który mimo braku matury stał się jednym z najważniejszych wynalazców naszych czasów, na trop swego odkrycia natrafił ponoć przypadkiem – podczas robienia notatek w laboratorium niechcący zanurzył stalówkę pióra w tyglu z roztopioną cyną, w wyniku czego powstał pręcik zestalonego metalu, czyli kryształ cyny. Odkrycie było największym osiągnięciem badacza, jednak miał on na koncie więcej sukcesów - stworzył m.in. stop bezłożyskowy (metal B), który doprowadził do rewolucji w kolejnictwie, a także proszek na katar i płyn do trwałej ondulacji.
Bronisław Malinowski
Światowej sławy antropolog, którego tezy zmieniły nasze spojrzenie na kulturę. Ojciec dziedziny zwanej antropologią kulturową. Jako pierwszy zaczął prowadzić tzw. badania uczestniczące – nie analizował opasłych tomów w zaciszu domowego ogniska, lecz postanowił wejść w środowisko ludzi żyjących na Wyspach Trobriandzkich. Autor książek „Argonauci zachodniego Pacyfiku” oraz „Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji”.
Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski
Ich odkrycie zelektryzowało świat nauki. Choć wcześniej podejmowano podobne próby, dopiero polskim naukowcom udało się tego dokonać – w 1883 roku skroplili oni tlen. Niedługo potem zdołali powtórzyć to osiągnięcie z azotem. Następnie podjęli się kolejnego wyzwania – zestalili dwutlenek węgla i metanol. Ich dokonania znalazły zastosowanie najpierw w produkcji materiałów wybuchowych, a później m.in. w przemyśle petrochemicznym i rakietowym. Olszewski został nawet nominowany do Nagrody Nobla. Na fotografii Zygmunt Wróblewski.
Kazimierz Michałowski
Słynny egiptolog odpowiedzialny za stworzenie polskiej szkoły archeologii śródziemnomorskiej, która zakładała łączenie wykopalisk i konserwacji zabytków. Prowadził badania archeologiczne na Bliskim Wschodzie – wraz ze swoim zespołem odkrył m.in. koptyjską katedrę w Faras i świątynię faraona Totmesa III. Zajmował się także odkrywaniem tajemnic syryjskiej Palmyry i pozostałości po rzymskim panowaniu w Aleksandrii. Jego dokonania doprowadziły do stworzenia dziedziny zwanej nubiologią. Na zdjęciu: w pracowni konserwatorskiej Muzeum Narodowego, lata 60.
Ignacy Domeyko
Jego sława sięgnęła bardzo daleko, bo aż do Chile. Wieści o naukowych osiągnięciach badacza dotarły do tamtejszego rządu, który złożył mu propozycję nie do odrzucenia – naukowiec miał kierować katedrą chemii w Ciquimbo i wspierać kraj w rozwoju. Młode państwo chciało oprzeć swoją gospodarkę na górnictwie. Właśnie Domeyce jego władze powierzyły opracowanie planu wydobywania złóż naturalnych. Jego wkład w rozwój Chile był jednak o wiele większy – zreformował tamtejsze szkolnictwo, opracował podstawy geologii kraju, badał Kordyliery. Odkrył także wiele minerałów – jeden z nich nazwano na jego cześć domeykitem.
Roman Ingarden
Wybitny polski filozof, światowej sławy fenomenolog, uczeń Edmunda Husserla, z którego poglądami polemizował. Jego „Spór o istnienie świata”, fundamentalna praca fenomenologii realistycznej, stał się inspiracją dla wielu polskich i zagranicznych myślicieli. Zajmował się także teorią dzieła literackiego. Był bardzo płodnym twórcą – jego dzieła filozoficzne mieszczą się w 16 tomach. Na ilustracji: portret Ingardena autorstwa Witkacego.
Ludwik Zamenhof
Twórca języka esperanto. Wychowany w wielonarodowościowym Białymstoku, uważał, że źródłem konfliktów między nacjami jest wielość języków, a co za tym idzie – niezdolność porozumiewania się. Pierwszy podręcznik uniwersalnego języka o nazwie „Język międzynarodowy. Przedmowa i podręcznik kompletny” opublikował pod pseudonimem Doktoro Esperanto, czyli doktor mający nadzieję. Idea zaczęła podbijać świat, a jej twórca w 1913 roku został nominowany do Nagrody Nobla.
Dzień Nauki Polskiej
Obchodzony 19 lutego Dzień Nauki Polskiej ma być – jak czytamy w ustawie – „wyrazem najwyższego uznania dla dokonań rodzimych naukowców w ponad 1000-letniej historii naszego narodu i państwa”. „Co więcej – ich odkrycia nieraz wywierały przemożny wpływ na bieg dziejów całej ludzkości. Wpisują się także w przyrodzone człowiekowi dążenie do prawdy, dobra i piękna – a tym samym poznania i zrozumienia otaczającego nas świata i siebie samych” – podkreślili pomysłodawcy utworzenia nowego święta.
Wśród najwybitniejszych rodzimych naukowców wskazano oprócz Mikołaja Kopernika również Jana Heweliusza, Ignacego Łukasiewicza, Karola Olszewskiego, Zygmunta Wróblewskiego, Marię Skłodowską-Curie, Henryka Arctowskiego, Ludwika Hirszfelda, Jana Czochralskiego i Stefana Banacha. „Teoria heliocentryczna, lampa naftowa czy odkrycie radu i polonu to tylko kilka przykładów licznych osiągnięć Polek i Polaków będących najlepszą wizytówką naszego kraju” – czytamy w uzasadnieniu ustawy.
W opinii posłów Dzień Nauki Polskiej jest „wyrazem najwyższego szacunku dla dokonań polskich naukowców czasów minionych i współczesnych, a także stanowić będzie inspirację do pójścia w ich ślady. Wzmocni społeczny prestiż i zainteresowanie nauką”.
Autorem tekstu Legendy nauki – polscy naukowcy, którzy zmienili świat jest Agnieszka Woch. Materiał został opublikowany na licencji CC BY-SA 3.0.