Prezydencki projekt nowej ustawy o Sądzie Najwyższym jest przedstawiany w roku, w którym Sąd Najwyższy obchodzi stulecie swojego istnienia. To dobry moment, by zaproponować zreformowaną strukturę organizacyjną oraz zakres kompetencji Sądu Najwyższego. Pozwoli to lepiej realizować wyznaczone Sądowi Najwyższemu, Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, zadania związane ze sprawowaniem nadzoru judykacyjnego nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych oraz urzeczywistniać poczucie sprawiedliwości społecznej.
Głównym celem projektu jest odbudowanie zaufania pomiędzy obywatelami i organami wymiaru sprawiedliwości. Proponowane rozwiązania mają przede wszystkim zapewnić realizację zasady sprawiedliwości społecznej oraz transparentność działalności Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy ma być wzorem dobrej współpracy z obywatelami i przykładem włączania czynnika społecznego w działalność wymiaru sprawiedliwości.
Podstawowe kierunki reform
W porównaniu do regulacji zawartych w obecnie obowiązującej ustawie o Sądzie Najwyższym, projekt wprowadza przede wszystkim cztery grupy rozwiązań nowatorskich:
- instytucję korygującą prawomocne orzeczenia sądowe, w postaci skargi nadzwyczajnej;
- udział ławników, jako czynnika społecznego, w niektórych postępowaniach prowadzonych przed Sądem Najwyższym oraz inne rozwiązania na rzecz społeczeństwa obywatelskiego;
- zmianę struktury Sądu Najwyższego w związku z przyznaniem Sądowi Najwyższemu nowych kompetencji oraz zmiany dotyczące statusu sędziego Sądu Najwyższego;
- rozwiązania zwiększające efektywność postępowań dyscyplinarnych wobec sędziów i przedstawicieli innych zawodów prawniczych oraz włączenie do postępowań dyscyplinarnych osób niepochodzących z tych środowisk zawodowych.
Skarga nadzwyczajna
Zgodnie z proponowanymi zmianami, od każdego prawomocnego orzeczenia sądowego kończącego postępowanie w sprawie będzie można wnieść skargę nadzwyczajną, jeżeli:
- orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji;
- orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie;
- zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.
Skargę nadzwyczajną będzie mógł wnieść Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich, grupa co najmniej 30 posłów lub 20 senatorów, oraz – w zakresie swojej właściwości – Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego i Rzecznik Finansowy. Skarga nadzwyczajna grupy posłów lub senatorów wnoszona będzie przez Marszałka Sejmu lub Marszałka Senatu, który, oprócz wskazanego przez grupę posłów lub senatorów przedstawiciela, będzie mógł upoważnić pracownika Kancelarii Sejmu lub Senatu, adwokata lub radcę prawnego do jej popierania.
Ławnicy oraz inne zmiany na rzecz społeczeństwa obywatelskiego
W postępowaniach dyscyplinarnych prowadzonych przed Sądem Najwyższym oraz w sprawach ze skarg nadzwyczajnych orzekać będą składy sędziowsko-ławnicze. W związku z powyższym, w projekcie ustawy uregulowano sposób wyboru oraz zasady funkcjonowania ławników Sądu Najwyższego. Zaproponowano, by ławników wybierał Senat Rzeczypospolitej Polskiej spośród kandydatów zgłaszanych przez obywateli – bezpośrednio lub za pośrednictwem organizacji społecznych. Liczbę ławników Sądu Najwyższego określać będzie Kolegium Sądu Najwyższego. Ławnicy Sądu Najwyższego będą wybierani na czteroletnią kadencję. Zasady ich funkcjonowania będą analogiczne do zasad obowiązujących obecnie w odniesieniu do ławników w sądach powszechnych.