Kręta polska droga do dobrobytu

Kręta polska droga do dobrobytu

Ślady hamowania, zdj. ilustracyjne
Ślady hamowania, zdj. ilustracyjne Źródło: Fotolia / Friedberg
Czy da się budować drogi tanio i dobrze, ale i tak, by nie ucierpieli na tym wykonawcy – zastanawiali się uczestnicy debaty „Wprost”.

Dwadzieścia pięć lat temu całkowita długość nowo wybudowanych dróg o standardzie autostrady wynosiła niecałe 100 km. Dzisiaj jest ich 1630 km, a dróg ekspresowych – 1800 km. Do zrealizowania założeń Programu Budowy Dróg Krajowych pozostało ok. 18 proc. długości przewidzianych autostrad i prawie 70 proc. docelowej długości dróg ekspresowych. Ale ta nasza droga do wybudowania w kraju sieci autostrad i ekspresówek była raczej wyboista i na pewno bardzo kręta. Tak bardzo, że na niektórych zakrętach z rynku wypadły setki firm budowlanych, które zamiast na budowie dróg zarobić, straciły. Można powiedzieć, że zbudowano rekordową liczbę kilometrów dróg i zbankrutowała jednocześnie rekordowa liczba firm. Jak do tego doszło i co możemy zrobić, by w przyszłości budować mądrze, tak, by inwestując w drogi, wspierać lokalne społeczności i rozwój kraju? Nad tym zastanawiali się uczestnicy debaty „Polska droga do dobrobytu” zorganizowanej przez tygodnik „Wprost” podczas targów Autostrada Polska 2018. Wśród panelistów znaleźli się Iwona Stępień-Kotlarek, zastępca Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, Barbara Dzieciuchowicz, prezes Ogólnopolskiej Izby Gospodarczej Drogownictwa, wiceminister infrastruktury Marek Chodkiewicz, Adam Wojczuk, dyrektor ds. Strategii Rozwoju LOTOS Asfalt oraz Andrzej Mochoń, prezes Targów Kielce.

Obie strony zawiniły

O tym, że w czasie poprzedniego programu budowy dróg popełniono masę błędów, mówi opublikowany pod koniec kwietnia raport NIK. Winą obarcza on ówczesną GDDKiA. Według izby głównym problemem tamtych przetargów drogowych było dominujące w nich kryterium ceny. Powodowało to, że postępowania wygrywane były przez firmy, które – jak zaznaczyła izba – oferowały „bardzo niskie, czasami wręcz nierealne” oferty cenowe. W dodatku mechanizmy oceny potencjału przyszłych wykonawców nie eliminowały tych firm, które samodzielnie nie miały niezbędnego doświadczenia anizaplecza technicznego, czy też tych, które do tej pory nie realizowały inwestycji w Polsce. Krótko mówiąc – młode, niedoświadczone spółki budowlane schodziły z ofertami do poziomu, na którym – przy gwałtownym wzroście cen materiałów – pozostawały im dwa wyjścia: zacisnąć zęby i sfinansować stratę albo ogłosić bankructwo.

Dla wielu skończyło się to właśnie tym ostatnim. – Skala tamtych inwestycji była ogromna, a problem, z którym się spotkaliśmy, zdarzył się pierwszy raz w historii. Nie mieliśmy wytycznych, jak postępować w sytuacjach, kiedy np. firma wyrzucana jest z budowy, a potem nie płaci podwykonawcom. NIK jednak nie oceniła samych wykonawców. A po ich stronie też była wina, bo oni brnęli w kontrakty, które były dla nich nierealne. Jedna i druga strona zawiniły – mówiła Iwona Stępień-Kotlarek z GDDKiA. Dziś, jak mówi, nie ma możliwości, by kontrakt wygrała firma, która składa ofertę z bardzo niską ceną. – Jesteśmy prawnie zobowiązani do tego, by sprawdzić, czy oferta z ceną niższą o 30 proc. od ceny inwestorskiej nie spełnia przesłanki rażąco niskiej ceny – mówiła.

O winie obu stron podpisywanych wówczas kontraktów mówiła także Barbara Dzieciuchowicz, prezes Ogólnopolskiej Izby Gospodarczej Drogownictwa. Zaznaczała jednak, że państwo ma większą odpowiedzialność. – Ówczesne przepisy nie zabezpieczały najsłabszych. Oczywiście, największe kłopoty były tam, gdzie firmy zgłosiły propozycje opiewające na mniej więcej 50 proc. kosztorysu. Z góry było więc wiadomo, że będą kłopoty. Firmy jednak sądziły, że skoro za kontraktem stoi państwo, to będą bezpieczne i nigdy nie zostaną oszukane. Być może były trochę naiwne, jednak nie powinno dochodzić do takich sytuacji, bo to podkopuje zaufanie do państwa – powiedziała Dzieciuchowicz. Według niej dziś cały czas istnieje ryzyko, że podobne problemy mogą się pojawić.

– Zabrakło etyki w biznesie – mówił z kolei Marek Chodkiewicz, wiceminister infrastruktury. – Wychodząc z komunizmu, za szybko chcieliśmy zarobić i się dorobić. Za szybko też przeszliśmy na system „Projektuj i buduj” [w odróżnieniu od tradycyjnego systemu „Buduj” w systemie „Projektuj i buduj” to wykonawca odpowiada za projekt i za wszystko aż do oddania budowy do użytku – red.], firmy nie potrafiły dokładnie oszacować skali projektu, nie wiedziały do końca, na co się porywają. Musieliśmy się tego nauczyć. Czy do takiej sytuacji w przyszłości dojdzie? Mamy zawirowania na rynku, jednak dziś staramy się reagować wcześniej – mówił Chodkiewicz. – Grzechem pierworodnym były założenia ustawy o zamówieniach publicznych stanowiące, że oferta najtańsza będzie najlepsza. Najtańsza niestety oznacza też najgorsza. Ktoś, kto wygrywał taki przetarg, zakładał, że jakoś kombinując,wyjdzie jednak na swoje – mówił Andrzej Mochoń, prezes Targów Kielce. – My też przy budowie hal wystawowych mieliśmy takie problemy – mówił.

Branża się profesjonalizuje

We wnioskach pokontrolnych NIK zarekomendowała m.in., by działająca od połowy 2016 r. rada ekspertów przy ministrze infrastruktury wypracowała w końcu – uzgodnione pomiędzy zainteresowanymi stronami – wzory umów, warunków przetargowych i dokumentów wzorcowych składających się na kontrakt. Ma to zapobiec powstawaniu wspomnianych problemów. O innych wytycznych, które przyjęła rada ekspertów, mówił wiceminister Chodkiewicz. – Dziś wymagamy od wykonawców, by pewne roboty wykonywali samodzielnie. Eliminuje to firmy, które całkowicie opierały się na podwykonawcach.

Zakazujemy karania podwykonawców większymi karami, niż ma zapisane [w umowie – red.] wykonawca. Tych elementów jest coraz więcej. Ale też widzę, że firmy również się lepiej przygotowują. Mają więcej inżynierów niż dawniej – tłumaczył. O profesjonalizacji firm i nowych technologiach mówił z kolei Adam Wojczuk, dyrektor Strategii Rozwoju LOTOS Asfalt. GDDKiA zdecydowała w październiku 2014 r., że aż ponad 800 km dróg ekspresowych budowanych do 2020 r. będzie wykonanych w technologii betonowej. Wielu ekspertów przestrzegało, że branża drogowa nie jest gotowa na gwałtowną skalę zmian. – Drogi asfaltowe mają dziś podobną trwałość do tych betonowych. Asfalty modyfikowane trzeciej generacji, które wprowadziliśmy na rynek w ostatnich latach, pozwalają na projektowanie i wykonywanie nawierzchni drogowych długowiecznych – o trwałości do 50 lat. W dodatku są one zarówno przy produkcji, jak i później, w eksploatacji, znacznie bardziej ekologiczne – mówił Wojczuk.

Co rok 14 mld zł

Tymczasem rząd wdraża kolejny duży program budowy dróg. Jak przypomniał wiceminister Chodkiewicz, zgodnie z ubiegłoroczną nowelizacją planów na lata 2014- 2023 na inwestycje przeznaczono 135 mld zł. Obecnie w budowie jest 100 inwestycjiza 50 mld zł, a na etapie przetargów są inwestycje o wartości 32 mld zł. Pozostaje jeszcze do wydania ponad 50 mld zł, a to oznacza, że rokrocznie na rynek będą trafiały zamówienia drogowe warte ponad 14 mld zł. – Widzimy problemy związane z siłą roboczą – mówił. Powiedział też, że zostały podjęte rozmowy dotyczące wzrostu cen na rynku budowlanym.

– Branża drogowa ma wiele problemów i nie wszystkie wynikają ze złych rozwiązań prawnych Ministerstwa Infrastruktury. Mamy problemy z VAT-em, potrzebujemy więc pomocy Ministerstwa Finansów. To spojrzenie musi być kompleksowe. Rentowność branży w 2016 r. była na poziomie 1,2 proc. W ten sposób nie można się rozwijać.Wykorzystajmy ten boom do tego, aby zbudować zamożność firm, by mogły one przeznaczyć te pieniądze na inwestycje – mówiła Barbara Dzieciuchowicz. – Staramy się reagować na pojawiające się problemy od razu. Dwa tygodnie temu rozmawialiśmy o problemach z VAT-em w Ministerstwie Finansów, omawialiśmy też kwestie gwarancji bankowych – mówił Marek Chodkiewicz. – Jesteśmy zobowiązani do tego, by ściśle przestrzegać prawa. I musimy od firm pobierać np. zabezpieczenie należytego wykonania kontraktu w wysokości 10 proc. jego wartości. Jednocześnie w takiej samej wysokości dajemy im zaliczkę. Ale ją też musimy zabezpieczyć. Zakładamy, że większość firm jest uczciwych, jednak musimy pilnować interesu skarbu państwa i nie możemy z tego zrezygnować – mówi Iwona Stępień-Kotlarek. Jak dodała, GDDKiA stosuje – po uzgodnieniach z branżą – wadium w wysokości 1 proc., a nie maksymalnego pułapu 3 proc. Płatności do firm są realizowane nie po zakończeniu części kontraktu, ale co miesiąc.

– Poprzedni program budowy dróg zakładał, by zbudować jak najwięcej dróg i jak najtaniej. To był jednak błąd. Dziś trzeba ponownie zadać pytanie, jaki cel sobie stawiamy. Na pewno jest nim wykorzystanie środków unijnych, bo to napędza rozwój naszego kraju. Jeśli chodzi o budowę dróg, to musimy budować nie najtaniej, ale raczej najlepszej jakości. Trzecim celem powinno być wykreowanie kilku polskich czempionów w branży budownictwa drogowego, takich, którzy mogliby w przyszłości budować drogi w Europie – podsumował dyskusję Andrzej Mochoń. – Szkoda, że takiej debaty nie przeprowadziliśmy wcześniej, bo dziś bylibyśmy w innym miejscu – powiedział.

Artykuł został opublikowany w 20/2018 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 20/2018 (1835)

  • Paradoks państwowej kawy13 maj 2018, 20:00Podobno najdziwniejszym napojem na świecie jest kawa. D elektujemy się jej aromatem i smakiem, ale sypiemy cukier, aby była słodka. Cieszy nas jej czerń, jednak dolewamy mleka, by była biała. Wreszcie podgrzewamy wodę do temperatury wrzenia, po...3
  • Niedyskrecje parlamentarne13 maj 2018, 20:00ELIZY OLCZYK I JOANNY MIZIOŁEK CZŁONKOWIE RZĄDU SĄ NIEZADOWOLENI Z MARSZAŁKA SEJMU MARKA KUCHCIŃSKIEGO.Chodzi o organizowanie posiedzeń izby raz na trzy tygodnie. Jak się okazuje, komisje, które najczęściej obradują w czasie posiedzeń Sejmu, już...6
  • Obraz tygodnia13 maj 2018, 20:0020 tys.zł miesięcznie kosztuje całodobowa ochrona policyjna pomnika smoleńskiego Wygrany Paweł Pawlikowski, reżyser filmu „Zimna wojna”, nagrodzonego 20-minutową owacją na festiwalu w Cannes. Przegrana Bernadeta Krynicka, posłanka PiS, która w...8
  • Info radar13 maj 2018, 20:00SLD-PSL Nowe szaty Kosiniaka-Kamysza Rozpadła się albo raczej nie doszła do skutku koalicja PSL i SLD na wybory samorządowe – dowiedział się „Wprost”. Zablokowali ją ludowcy, którzy rozejrzeli się w terenie i doszli do wniosku, że nie będą oddawać...12
  • Ucieczka z Nowoczesnej13 maj 2018, 20:00LEGŁA W GRUZACH NARRACJA PO, ŻE POROZUMIENIE MIĘDZY TĄ PARTIĄ a Nowoczesną oznacza zaczątek zjednoczenia opozycji. Z Nowoczesnej odszedł w piątek Ryszard Petru z zapowiedzią, że po wyborach samorządowych założy nową partię i że będzie ona...12
  • Na Wschodzie bez zmian13 maj 2018, 20:00WŁADIMIR PUTIN PO RAZ KOLEJNY ZOSTAŁ ZAPRZYSIĘŻONY NA PREZYDENTA ROSJI. To było bardzo smutne widowisko, choć kapało złotem, a dworacy karnie tłoczyli się w kremlowskich salach. Wszyscy klaskali, kiedy trzeba i z należytym entuzjazmem śpiewali...14
  • Gabinet osobliwości13 maj 2018, 20:00POSEŁ ŻALEK JEST DOBRYM PRZYKŁADEM NA KRYZYS ETYKI. Polega on na tym, że nie mamy (jeszcze?) norm, dzięki którym możemy ocenić takie zachowanie. Dawniej nie było takiej potrzeby. Sfera publiczna wykluczała społeczny i obyczajowy margines. Pilnie...15
  • Przyjazny faszyzm13 maj 2018, 20:00WIELU MŁODYCH LUDZI PATRZY NA NAS, HEROSÓW TRANSFORMACJI I PIEWCÓW LIBERALIZMU, jak na ChiWriter i dyskietki komputerowe. Łapczywość i wiara w konkurencję już „nie pasują”. Przypomnieć warto, że pokolenie lat 90. niemal jednomyślnie uznało, że...15
  • Piękny trzydziestoletni13 maj 2018, 20:002017 r. był 34. rokiem ukazywania się „Wprost”. Tygodnik, jak typowy trzydziestolatek, był już doświadczony, ale wciąż głodny wiadomości, odważny i ciekawy świata.16
  • Prezes zwlekał z podjęciem leczenia13 maj 2018, 20:00Jedyną poważną dolegliwością, z którą boryka się Jarosław Kaczyński, jest uraz kolana – mówi Adam Bielan, wicemarszałek Senatu.18
  • Polska Fundacja Nieudaczników13 maj 2018, 20:00Polska Fundacja Narodowa wzięła na promocję Polski od spółek Skarbu Państwa prawie ćwierć miliarda złotych. Na razie historia jej działalności to scenariusz na film Stanisława Barei.24
  • Walczcie do końca!13 maj 2018, 20:00Niepełnosprawnym rzeczywiście chodzi o kasę. Ale w naszym przypadku kasa oznacza życie – mówi Janina Ochojska, szefowa Polskiej Akcji Humanitarnej.32
  • Wojna o miasta13 maj 2018, 20:00Jaki czy Trzaskowski, Zdanowska czy Buda, Wassermann czy Majchrowski? Tegoroczna walka pretendentów do foteli prezydentów dużych miast zapowiada się wyjątkowo ekscytująco.36
  • Rozwód w kilku aktach13 maj 2018, 20:00Relacje między Nowogrodzką a środowiskiem Macierewicza są coraz bardziej lodowate. Wygląda na to, że rozwód jest kwestią czasu.40
  • Bzik muzealny13 maj 2018, 20:00W słynnym domu aukcyjnym Sotheby’s odbędą się niezwyczajne aukcje XX-wiecznych dzieł sztuki. Pod młotek pójdą obrazy kilku klasyków amerykańskiego nowoczesnego malarstwa, wśród nich m.in. sławny ekspresjonistyczny „Zielony krzyż” Franza Kline’a, a...42
  • 10 trendów na lato13 maj 2018, 20:00Najmodniej będzie teraz żyć bez napinki, czyli dać sobie spokój zamiast nieustannie od siebie wymagać. Swobodnie, zdrowo, no i kiczowato, bo wracają lata 90.44
  • Reforma to wielkie oszustwo13 maj 2018, 20:00Wolałabym powiedzieć, że się myliłam i nie jest tak źle, jak wszyscy sądziliśmy, ale niestety mieliśmy rację – mówi Dorota Łoboda z ruchu Rodzice przeciw Reformie Edukacji.49
  • Nie możesz tu zostać13 maj 2018, 20:00Usman Manier w 2012 r. uciekł z Pakistanu przed Talibami. Przez Grecję i Serbię dostał się na Węgry, złożył podanie o azyl, trafił do ośrodka dla uchodźców. W ośrodku go dotkliwie pobito, ogłuchł na jedno ucho, nabawił się napadów paniki. Z Węgier...52
  • 200 największych polskich firm13 maj 2018, 20:0012 nowych spółek zadebiutowało na tegorocznej Liście 200 największych firm tygodnika „Wprost”. Ale oprócz debiutów były też spektakularne upadki.54
  • Hossa Bessa13 maj 2018, 20:00Ile podatków płacą markety? Ministerstwo Finansów opublikowało właśnie listę największych płatników podatku CIT za 2016 r. Najwięcej wpłacają państwowe spółki i banki. A markety? Okazuje się, że takie sieci jak brytyjskie Tesco, niemiecki Aldi czy...64
  • Rewolucja w oszczędzaniu13 maj 2018, 20:00Pracownicze plany kapitałowe mają zachęcić Polaków do oszczędzania i jednocześnie zabezpieczyć ich na starość.65
  • Przyspieszenie na drogach13 maj 2018, 20:00Prawie 400 km nowych dróg szybkiego ruchu zostanie oddanych do użytku do końca roku. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w 2018 r. planuje podpisać umowy na budowę ok. 560 km tras.66
  • Kręta polska droga do dobrobytu13 maj 2018, 20:00Czy da się budować drogi tanio i dobrze, ale i tak, by nie ucierpieli na tym wykonawcy – zastanawiali się uczestnicy debaty „Wprost”.70
  • Asfalt to podstawa13 maj 2018, 20:00Przyszłość budownictwa drogowego to tworzenie coraz trwalszych nawierzchni drogowych oraz poszukiwanie proekologicznych rozwiązań – mówi Adam Wojczuk.74
  • Powrót do przyszłości13 maj 2018, 20:00Grupa PKP rozpoczęła budowę struktury holdingowej. Ma to usprawnić zarządzanie, ale przede wszystkim podnieść jakość obsługi pasażerów.76
  • Bezpieczeństwo danych w chmurze13 maj 2018, 20:00Dla współczesnego biznesu jednym z kluczowych procesów jest bezpieczne przetwarzanie danych – Maciej Madziała, architekt rozwiązań IT w firmie Beyond.pl78
  • Windsorowie są na fali13 maj 2018, 20:0080 lat temu za ślub z amerykańską rozwódką król Edward VIII stracił brytyjską koronę. Teraz jego potomek, książę Harry, żeni się z amerykańską rozwódką Meghan Markle za aprobatą królowej, przysparzając popularności całej monarchii.80
  • Ślub wyjątkowo demokratyczny13 maj 2018, 20:00Po brexicie Brytyjczycy docenili monarchię – mówi Phil Dampier, biograf rodziny królewskiej.82
  • Iran, uran, Trump i wojna13 maj 2018, 20:00Wypowiedzenie przez USA umowy nuklearnej z ajatollahami wywołało na świecie panikę i strach przed nową wojną.84
  • Zimna wojna o Himalaje13 maj 2018, 20:00Czy można się ścigać po najwyższych szczytach na Ziemi? Można! Oto historia polsko-włoskiej rywalizacji sprzed ponad 30 lat.86
  • Go Active Show 201813 maj 2018, 20:00Największe w Polsce i czwarte pod względem wielkości targi sportowe w Europie – Go Active Show 2018 – odbędą się 18-20 maja 2018 r. w Ptak Warsaw Expo w Nadarzynie.89
  • Senny problem13 maj 2018, 20:00Chrapania nie należy lekceważyć – podkreślają lekarze. Może być ono objawem bezdechu sennego, który – nieleczony – stanowi zagrożenie dla zdrowia.90
  • Technologia na dobry sen13 maj 2018, 20:00CPAP jest jednym z najskuteczniejszych sposobów walki z bezdechem – mówi Michał Grzybowski, szef Sleep & Respiratory Care Philips na Europę Środkowo-Wschodnią.92
  • Gdzie się leczyć13 maj 2018, 20:00Przedstawiamy szpitale i oddziały ginekologiczne i urologiczne, które leczą najskuteczniej.94
  • Każda miłość jest trudna13 maj 2018, 20:00To wielki triumf Pawła Pawlikowskiego. „Zimna wojna” jest opowieścią o miłości w ciężkich czasach. Ale także o polskości, emigracji, wewnętrznej uczciwości. Głęboko osobisty film został znakomicie przyjęty na festiwalu w Cannes.99
  • Ścigany i pożądany13 maj 2018, 20:00Polański nie jest już członkiem Akademii przyznającej Oscary, ale filmy robi dalej. W najnowszym – „Prawdziwej historii” – przypomina widzom, że to oni decydują, kogo zobaczą w innych: potwora czy bohatera.102
  • Mury w kolebce Solidarności13 maj 2018, 20:00Koncert z piosenkami Przemysława Gintrowskiego w kolebce Solidarności musiał zabrzmieć wyjątkowo. I zabrzmiał.106
  • Wyjść z cienia orła13 maj 2018, 20:00Fascynujące jest wchodzenie w różne etapy życia, dojrzewanie, dorastanie, nowe żyłki na twarzy. Fascynuje mnie starość jako taka – mówi Kasia Stankiewicz, która nagrała nową płytę z Varius Manx.108
  • Wydarzenie13 maj 2018, 20:00KOMIKS Wciągające bagno Rok 1982. Chyba mało kto z amerykańskiego wydawnictwa DC Comics miał wówczas pojęcie, co oznacza danie wolnej ręki niejakiemu Alanowi Moore’owi, wtedy jeszcze nieznanemu scenarzyście zza oceanu. A już na pewno nikt nie...110
  • Film13 maj 2018, 20:00DRAMAT Depresja poporodowa CHARLIZE THERON LUBI ZMYWAĆ Z TWARZY HOLLYWOODZKI MAKIJAŻ. Rola w „Monster” – prostytutki o szarej cerze, wyniszczonym ciele i wiecznie brudnych włosach – przyniosła jej Oscara. Teraz w „Tully” aktorka gra matkę – z...112
  • Muzyka13 maj 2018, 20:00Retro w dechę Grać nierówno i niedbale, ale jednocześnie w sposób przemyślany i perfekcyjny – czyż to nie marzenie każdego jazzmana? Z pewnością udało się to Maseckiemu i Rogiewiczowi, którzy na swój sposób przerabiają ragtime, czyli taneczny styl...114
  • Książka13 maj 2018, 20:00POWIEŚĆ Szybka akcja SZCZECIŃSKI ARCHITEKT I PASJONAT HISTORII REGIONU NAPISAŁ KOLEJNĄ, BARDZO DŁUGĄ POWIEŚĆ, świetne sensacyjne czytadło. Napięcie przykuwające czytelnika do lektury bierze się w niej nie tylko z wartkiej akcji, ale także z...116
  • Kalejdoskop13 maj 2018, 20:00Postawcie nocnik obok pisuaru! Od czasów wystawionego przez Marcela Duchampa jako fontanna pisuaru wiemy, że wszystko może być sztuką. Niestety, zbyt często zapominamy, że ta zasada dotyczy także sztuki przeznaczonej dla najmłodszych. Zachęta...117
  • Kulturalna trzynastka13 maj 2018, 20:00Ewa Gawryluk AKTORKA FILMOWA I TEATRALNA 1. Najbardziej znienawidzona lektura? Pamiętam, jak bardzo męczyłam się, czytając „Nad Niemnem”. 2. Którym bohaterem z literatury chciałabyś być i dlaczego? Teraz lubię być sobą, ale kiedy byłam małą,...118
  • Ma dziesięć nóg, nie starzeje się i lubi szampana13 maj 2018, 20:00Kto to taki? To homar – zadziwiający, nieśmiertelny skorupiak, który co jakiś czas odnawia swój organizm, stając się de facto coraz młodszy. Potrafi dożyć ponad 100 lat w doskonałej formie.119
  • Pan Cogito obserwuje w lustrze swoją twarz13 maj 2018, 20:00MICHAŁ WITKOWSKI Jesteś tym, co jesz” – czy i wy słyszeliście już tę najbardziej materialistyczną ze wszystkich możliwych definicję człowieka? Na szczęście jest ona zupełnie chybiona. Po pierwsze, mamy tu błąd logiczny: jeśli wrzucasz drwa do...120
  • Muzułmańska Albania puka do Unii13 maj 2018, 20:00Nasza rodzina, a dokładnie moja śp. Mama, przyjaźniła się z państwem Mazaraki. Mówiła mi, brzdącowi, przed blisko półwieczem (sic!), że korzenie tej familii sięgają Albanii. Owa Albania była dla mnie, małolata, jak bajka o żelaznym wilku. Nie...122