Dyktatura buraka

 

Mateusz Bigda, tytułowy bohater powieści Juliusza Kadena-Bandrowskiego, wołał: "To wszystko dlatego, że towarzyszka Trzcina wyzyskuje obywatela Buraka". I miał rację. W 1900 r. prawie 65 proc. cukru na świecie pochodziło z przerobu buraków, przed II wojną - 50 proc., obecnie około 30 proc. Najprawdopodobniej za dwadzieścia, trzydzieści lat produkcja cukru z buraków na świecie zaniknie. Produkować będzie go tylko - kosztem wielkich dotacji - koncern Polski Cukier.
Koszty produkcji cukru z trzciny są znacznie niższe. Tak niskie, że kilogram cukru na giełdzie w Londynie kosztuje 16 centów. Najwyższa cena w ostatniej dekadzie to 27,5 centa, a zatem cukier dużo droższy nie będzie. Oznacza to, że jego produkcja (może z małymi wyjątkami) w Polsce nie będzie opłacalna.
Z tej sytuacji są dwa wyjścia: rozsądne lub "politycznie poprawne". Rozsądne nakazuje stopniowe wycofywanie się z nierentownej produkcji. Rozwiązanie "politycznie poprawne" natomiast każe tę produkcję podtrzymywać, a jedynym sposobem na jej podtrzymanie jest wprowadzenie "dyktatury obywatela Buraka".

Popyt i moce
W Polsce konsumpcja cukru osiągnęła apogeum w końcówce lat 80. Spożywaliśmy wtedy prawie 2 mln ton cukru rocznie. Takie też były moce produkcyjne polskich cukrowni. W początku lat 90. moce owe nieco wzrosły, a popyt - zarówno w następstwie upowszechnienia zdrowej diety w domach, jak i wódki w sklepach (ludzie przestali pędzić bimber) - zaczął spadać. Tak bardzo, że w roku ubiegłym, pomimo złego urodzaju i wyprodukowania tylko 1,55 mln ton, jego zapasy wzrosły. Nadwyżka cukru przed rozpoczęciem kampanii wynosi 300 tys. ton, co oznacza - błahostka - że aby ją zlikwidować, każdy z nas musi spożyć 8 kg a-D-glukopiranozylo-b-D-fruktofuranozydu.
Jeżeli jakiegoś produktu wytwarza się za dużo, to rozsądek nakazuje produkcję ograniczać. Nie jest to specjalnie trudne w kraju, w którym zbiera się 5 proc. światowych plonów buraków (choć produkuje tylko 1,5 proc. światowego cukru), w którym funkcjonuje niemal 80 cukrowni zatrudniających 21 tys. osób (trzy razy więcej niż dostarczający dwa razy więcej cukru przemysł niemiecki).
W jaki sposób wyselekcjonować najlepsze cukrownie? Te, na które znajdą się chętni, trzeba sprywatyzować, co już byłoby wstępną selekcją , a następnie pozostawić je w spokoju. Te, które przeprowadzą restrukturyzację i obniżą koszty, mogą przeżyć.
A chętni byli i są. Dlaczego interesują się polskimi cukrowniami, mimo że są one w opłakanym stanie, a cała branża nie jest rozwojowa? Z prostego powodu - jest nim wejście Polski do Unii Europejskiej, rynek unijny zaś jest zmonopolizowany, a cena cukru wywindowana ponad miarę. Wprawdzie od lat mówi się o zmianie polityki cukrowej w unii, ale w zeszłym roku ministrowie rolnictwa UE przedłużyli o pięć lat obowiązujący system cen i limitów produkcji cukru.

Rozwiązanie politycznie poprawne
W Polsce cała branża została bowiem poddana "regulacji", powodującej, że ani zarobić, ani zbankrutować nikt nie może. Po pierwsze, nie może zagrozić nam tani cukier zagraniczny. Import mamy koncesjonowany, a dodatkowo nasz narodowy skarb chronimy zaporowym cłem wynoszącym 96 proc. Na dzień dobry zatem biedny polski konsument musi zapłacić za cukier prawie 2 zł więcej, niż płaciłby na wolnym rynku.
Po drugie, produkcja cukru jest "kwotowana". Oznacza to, że cukrowniom przydzielane są corocznie limity produkcji A - na rynek krajowy, B - na eksport dotowany, i C - na zakontraktowany eksport nie dotowany. Jest to oczywista praktyka monopolistyczna, która ma ograniczać podaż, windować cenę w górę i walić konsumenta po kieszeni. I wali. A co najśmieszniejsze - wcale nie chroni producentów. - Gdyby w Polsce "kwota A" ustalana była na poziomie rzeczywistych potrzeb rynku wewnętrznego, nie doszłoby do kryzysu i tworzenia się gór cukru - przekonuje Wanda Rembowska, szefowa Mexpolu, największego polskiego eksportera cukru. Niestety, politycy uważali, że jeśli przez wiele lat stosować będziemy wysokie limity "kwoty A", to takie same limity otrzymamy później w Unii Europejskiej.
Bardziej niż konsumentom owe "kwoty" podobają się producentom. Mieczysław Pietrzak, prezes Cukrowej Izby Gospodarczej, chciałby, aby - jeśli limit "kwoty A" okaże się zbyt wysoki - nadwyżkę wykupywała Agencja Rynku Rolnego. Pana prezesa nie martwi oczywiście to, że wykupywałaby za nasze, podatników, pieniądze.