Zbliża się 60. rocznica utworzenia PZPR

Zbliża się 60. rocznica utworzenia PZPR

Dodano:   /  Zmieniono: 
W dniach 15-21 grudnia 1948 roku obradował Kongres Zjednoczeniowy Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, na którym powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. W tym roku mija 60 lat od wydarzenia, które stanowi ważny etap w monopolizowaniu władzy przez komunistów w Polsce.

W dniach 15-21 grudnia 1948 roku w auli Politechniki Warszawskiej odbył się Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS. Podczas kongresu z PPS usunięto członków przeciwnych zjednoczeniu, zaś z PPR działaczy o "odchyleniu prawicowo-nacjonalistycznym". W chwili powstania PZPR liczyła ponad 1,3 mln członków i określała się spadkobierczynią tradycji Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, Komunistycznej Partii Polski oraz lewicowego nurtu PPS. Całkowity proces połączenia obu ugrupowań zakończył się w kwietniu 1949 roku.

PZPR od początku dążyła do objęcia pełnej i monopolistycznej władzy w Polsce, co szybko udało jej się osiągnąć przy wydatnej pomocy aparatu represji, wzorowanego podobnie jak całość struktur na modelu wypracowanym przez Komunistyczną Partię Związku Radzieckiego. PZPR przejęła kierowniczą rolę w państwie, podporządkowując sobie organy władzy, takie jak Rada Państwa, Sejm i rząd.

W ocenie historyka Łukasza Kamińskiego Polska Zjednoczona Partia Robotnicza nie była właściwie partią. "Ani nie była w pełni polska, ani robotnicza, ani nawet zjednoczona" - pisał Kamiński w "Biuletynie Instytutu Pamięci Narodowej" z maja 2002 roku.

Rozwijając tę tezę historyk mówił: "Nie można powiedzieć, że była to partia antypolska w takim sensie, że walczyła z polskością, niemniej bardzo często szkodziła polskiemu społeczeństwu, chociażby w sprawach kultury narodowej, gospodarki". Dodał, że w latach 40. i 50. "partia zdradziła Polskę, stając po stronie Moskwy i zaprowadzając sowiecki porządek w Polsce".

Zwłaszcza w latach 1948-56 władza PZPR była sprawowana w sposób totalny, typowy dla wzorca stalinowskiego, którego podstawą była dyktatura proletariatu i system wodzowski oraz niejawność i nieformalność działań opartych na ideologii marksizmu-leninizmu. Sama partia była zaś określana "awangardą rządzącej klasy robotniczej".

Po śmierci Józefa Stalina w 1953 roku nastąpiła pewna odwilż, która uwidoczniła linie podziałów w PZPR. Doszło do walki o władzę pomiędzy zwolennikami orientacji stalinowskiej a entuzjastami przemian. Po śmierci I sekretarza PZPR Bolesława Bieruta w 1956 roku zastąpił go Edward Ochab, który jednak w związku z tzw. wypadkami poznańskimi - krwawo stłumionymi przez wojsko protestami robotników, ustąpił na rzecz Władysława Gomułki, deklarującego wprowadzenie procedur demokratycznych.

Z czasem wpływy w partii zaczął zyskiwać minister spraw wewnętrznych Mieczysław Moczar i jego zwolennicy zwani partyzantami. Jako entuzjaści idei nacjonalistycznych, doprowadzili w 1968 roku do tzw. wydarzeń marcowych - wystąpień antyżydowskich, w wyniku których wiele osób pochodzenia żydowskiego opuściło kraj. Po kolejnych spacyfikowanych strajkach robotniczych na Wybrzeżu w grudniu 1970 roku Gomułka utracił władzę na rzecz Edwarda Gierka. Nowe kierownictwo PZPR zapowiadało rozwój gospodarczy kraju oraz zmiany w łonie partii.

W roku 1976 roku władze KPZR narzuciły Polsce zmianę konstytucji, forsując zapis o ustroju socjalistycznym, przewodniej sile politycznej PZPR oraz przyjaźni oraz współpracy z ZSRR i państwami bloku radzieckiego.

Mimo początkowej poprawy sytuacji ekonomicznej w kraju, w drugiej połowie lat 70. nastąpiło pogorszenie. W 1976 roku w Radomiu i Ursusie miały miejsce kolejne strajki robotników, zaczęła powstawać demokratyczna opozycja. Ekipa Gierka ustąpiła w roku 1980, po fali protestów zorganizowanych przez NSZZ "Solidarność".

Nowym szefem PZPR został Stanisław Kania, jednak w związku z pogarszającą się sytuacją społeczną i gospodarczą w 1981 roku zastąpił go Wojciech Jaruzelski, który w obliczu rozrastającej się działalności opozycji, ogłosił w grudniu wprowadzenie stanu wojennego. Mimo jego zniesienia w 1983 roku i ogłoszonej na X Plenum Komitetu Centralnego PZPR decyzji o dopuszczeniu do władzy opozycji demokratycznej, komunistom nie udało się utrzymać u steru.

Po obradach Okrągłego Stołu z udziałem opozycji w czerwcu 1989 roku odbyły się częściowo wolne wybory do parlamentu, w których PZPR przegrała i musiała oddać władzę. Rozwiązania Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej dokonał na jej XI Zjeździe w styczniu 1990 roku ostatni I sekretarz Mieczysław Rakowski.

PZPR było ugrupowaniem masowym, o totalitarnym, zbiurokratyzowanym systemie władzy nad każdą dziedziną życia obywateli oraz nad sterowaną centralnie, upaństwowioną gospodarką, dążącym do utworzenia społeczeństwa komunistycznego. Do istotnych elementów jej doktryny należała indoktrynacja ideologiczna, próby wprowadzenia w kulturze tzw. socrealizmu oraz chęć podporządkowania struktur kościelnych.

"Warto się zastanowić, czy słowo partia jest dobrym określeniem dla PZPR" - podkreślał w wywiadzie dla Biuletynu IPN Kamiński. "Tak naprawdę, była to struktura administracyjna, która zarządzała państwem - od szczytów władzy po najdrobniejszy zakład pracy i gminę. Ośrodkiem władzy zawsze był bardziej komitet zakładowy PZPR niż dyrekcja zakładu, bardziej komitet gminny niż urząd gminny" - mówił.

Aparat partii opierał się teoretycznie na centralizmie demokratycznym polegającym na sprawowaniu władzy przez ogół. W istocie władzę wykonawczą dzierżył Komitet Centralny, jego Biuro Polityczne - liczące ok. 15 osób kierownictwo partii, Sekretariat KC oraz tzw. egzekutywy komitetów partyjnych. Wiodącą rolę w partii pełnił tzw. aktyw partyjny, kierujący większością instytucji na terenie kraju.

"Robotnicy stanowili około połowy szeregowych członków partii, a na stanowiskach wybieralnych zawsze byli w zdecydowanej mniejszości. Co pewien czas w specjalnych akcjach poprawiano skład społeczny, żeby bardziej odpowiadał głoszonej ideologii, a nawet usiłowano przyciągnąć do partii chłopów. Najmniej było przedstawicieli tych grup w latach 80., kiedy robotnicy najliczniej i najszybciej opuszczali szeregi partyjne" - opowiadał historyk.

Teoretycznie wszystkie decyzje mieli podejmować członkowie partii na zjazdach mających miejsce co ok. pięć lat. Pomiędzy zjazdami odbywały się konferencje partyjne komitetów wojewódzkich, powiatowych, gminnych i zakładowych. Podstawową jednostką organizacyjną PZPR była Podstawowa Organizacja Partyjna (POP), funkcjonująca w większości instytucji.

pap, keb