Jest maleńki i tworzy arcydzieła z piór. Oto Ptak Roku 2025

Ten drobny, puszysty ptak od lat jest symbolem Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków i jednym z najbardziej charakterystycznych mieszkańców rodzimych lasów. Choć waży zaledwie kilka gramów, potrafi przetrwać surowe zimy, tworzyć niezwykle skomplikowane gniazda i funkcjonować w złożonych strukturach społecznych.

Wybór raniuszka ma zwrócić uwagę na znaczenie ochrony zadrzewień, dolin rzecznych i lasów liściastych – siedlisk, od których ten gatunek jest silnie uzależniony.

Jak wygląda raniuszek i czym się wyróżnia?

Raniuszek (Aegithalos caudatus) to jeden z najmniejszych ptaków Europy. Ma kulisty tułów, krótką szyję i wyjątkowo długi ogon, który stanowi ponad połowę długości jego ciała. Ubarwienie jest kontrastowe: biała głowa i spód ciała wyraźnie odcinają się od czarnych elementów grzbietu i ogona.

W Polsce spotyka się głównie raniuszka białogłowego (Aegithalos caudatus caudatus), choć na zachodzie kraju występuje również raniuszek czarnobrewy (Aegithalos caudatus europaeus), rozpoznawalny po ciemnych pręgach nad oczami. Oba podgatunki potrafią się ze sobą krzyżować, co bywa wyzwaniem nawet dla doświadczonych obserwatorów.

Poza sezonem lęgowym raniuszki niemal zawsze poruszają się w grupach. Ich delikatne, różowawe akcenty i „watowata”, miękka sylwetka sprawiają, że są jednymi z najbardziej rozpoznawalnych zimowych ptaków.

Naukowa zagadka. Raniuszek wyłamał się ze schematu

Przez lata raniuszek sprawiał trudności ornitologom. Próbowano zaliczać go do sikor, remizów, a nawet do ogonatek. Ostatecznie uznano go za na tyle odrębny gatunek, że otrzymał własną rodzinę – raniuszków (Aegithalidae).

Jego łacińska nazwa pochodzi od greckiego określenia sikory, co nie jest przypadkowe. Jesienią i zimą raniuszki często dołączają do stad sikor, tworząc mieszane grupy żerujące. Takie „sojusze” zwiększają skuteczność w poszukiwaniu pokarmu i poprawiają bezpieczeństwo.

Gdzie występuje i jak liczna jest populacja raniuszków?

Raniuszek jest gatunkiem, który występuje od Europy Zachodniej po Japonię. Na świecie wyróżnia się około 19 podgatunków. W Polsce populacja lęgowa szacowana jest na 70-120 tysięcy par, a w całej Europie żyje około 16-29 milionów dorosłych osobników.

Mimo niewielkich rozmiarów raniuszki potrafią pokonywać znaczne odległości. Rekordowe osobniki przebyły nawet ponad 2,5 tysiąca kilometrów, co obala mit, że są to wyłącznie ptaki „lokalne”.

Arcydzieła ptasiej architektury

Gniazda raniuszków należą do najbardziej skomplikowanych w świecie ptaków. Budowane są nawet przez trzy tygodnie z mchów, włókien roślinnych i pajęczyn, a wnętrze wyścielane jest setkami, a czasem tysiącami piór. Konstrukcja ma kształt zamkniętego kokonu z niewielkim otworem pełniącym funkcję wejścia.

Co ciekawe, w wychowywaniu piskląt często pomagają inne raniuszki – zwykle krewni lub ptaki, którym nie udał się własny lęg. Takie zachowanie, zwane kooperatywnym wychowem młodych, jest w Polsce rzadkością wśród ptaków.

Zima raniuszkowi niestraszna

Podstawą diety raniuszków są owady, larwy i jaja motyli. Ptaki te niezwykle dokładnie przeszukują gałązki i pąki, poruszając się po nich z akrobatyczną zręcznością.

Zimą raniuszki nie odlatują. W mroźne noce siadają blisko siebie na gałęziach, przytulają się i ogrzewają nawzajem, co pozwala im przetrwać nawet bardzo niskie temperatury.

Raniuszek symbolem ochrony przyrody

Raniuszek od lat widnieje w logo Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków, zaprojektowanym przez Jerzego Desselbergera. Tytuł Ptaka Roku 2025 ma przypomnieć, jak ważna jest ochrona zadrzewień, lasów nadrzecznych i parków, które stanowią kluczowe siedliska dla tego gatunku.

Dbanie o takie tereny pomaga nie tylko raniuszkom, lecz także wielu innym ptakom, dla których są one miejscem lęgów i żerowania.