Okres transformacji ustrojowej i przystąpienie Polski do struktur UE miały duży wpływ na zmianę w funkcjonowaniu polskich rodzin. W związku ze zmianą aktywności zawodowej kobiet, w wielu rodzinach zmienia się zakres opieki nad dziećmi i osobami w podeszłym wieku. Szczególnie ważną kwestią stają się migracje kobiet. To one powodują głębokie zmiany w funkcjonowaniu rodziny szczególnie w zakresie funkcji opiekuńczej i socjalizacyjnej.
Cele projektu
Realizując Projekt chcieliśmy odpowiedzieć czy wyjazdy kobiet do pracy za granicę wpływają na deficyty realizacji opieki bądź na rzecz dzieci, bądź na rzecz starszych rodziców pozostających w kraju. Jeśli tak, to w stosunku do kogo, w jakich obszarach pojawiają się te deficyty, jaka jest skala i charakter tych deficytów, w jakich obszarach życia są doświadczane i przeżywane oraz kto zastępuje migrantki zapewniając bezpośrednią opiekę, a także w jaki sposób deficyty są kompensowane aktywnością osób, instytucji i służb społecznych. Podjęty przez nas problem deficytu opieki mieści się w analizach globalnych procesów migracji a szczególnie w strumieniu migracji, określanym jako jej feminizacja.
Feminizacja migracji oznacza zarówno dynamicznie wzrastającą liczebność kobiet uczestniczek procesów migracji a jednocześnie przepływ kapitału opieki i kapitału usług domowych, podejmowanych głównie przez kobiety. Przepływ/ transfer ten obserwowany jest – w ujęciu globalnym z krajów biednego południa do krajów bogatej północy a w Europie - z krajów Europy Środkowo-Wschodniej do bogatych krajów Unii Europejskiej i krajów skandynawskich.
Przeprowadzone badania
Badania były realizowane w Norwegii i w Polsce i prowadzone były w dwóch etapach. Pierwszy etap - to badania w Norwegii. Realizował je zespól kierowany przez Panią prof. Ann Elise Widding Isaksen z Uniwersytetu w Bergen.
Badania przeprowadzono wśród polskich imigrantek. Realizowano badania metodą ilościową (254 ankiety z wykorzystaniem zarówno ankiet wręczanych bezpośrednio respondentkom jak też wypełnianych internetowo z wykorzystaniem 2 portali: (Moja Norwegia i nportal) i metodą jakościową (40 wywiadów pogłębionych z polskimi kobietami pracującymi w Oslo i w Bergen).
Drugi etap to badania w Polsce. Przeprowadzono 170 wywiadów. Badania miały charakter jakościowy z wykorzystaniem odrębnych kwestionariuszy przygotowanych dla poszczególnych kategorii respondentów. Respondentami były dzieci określane w literaturze jako eurosieroty, ich opiekunowie, nauczyciele i pracownicy socjalni zajmujący się często od strony prawnej sytuacją tych dzieci. Drugą grupę respondentów stanowili starsi rodzice mieszkający w kraju, ich opiekunowie oraz pracownicy socjalni zajmujący się organizacją opieki dla seniorów. Kwestię lokalnych deficytów opieki, poza pracownikami socjalnymi, przedstawiali także księża parafialni. Ponadto zorganizowano i przeprowadzono dwa warsztaty fokusowe, w których łącznie brało udział 19 ekspertów do spraw opieki zatrudnionych w Ośrodkach Pomocy Społecznej i Centrach Pomocy Rodzinie w Lublinie i w Chełmie.
Wyniki prac projektu
Projekt - realizowany w okresie od września 2013 do sierpnia 2016 - miał charakter opisowo-diagnostyczny. Z jednej strony przedstawiał sytuację dzieci i starszych rodziców migrantek, którzy pozostali w kraju, z drugiej - obejmował opis strategii podejmowanych przez kobiety - migrantki i ich rodziny oraz udział instytucji wspierających rodziny w rozwiązywaniu wielu problemów związanych z funkcjonowaniem „eurosierot” i „eurodziadków”. Wskazał także główną strategię polskich migrantek w Norwegii wobec dzieci, jaką jest włączenie dzieci w czynny proces migracji, rzadziej pozostawianie dzieci w kraju pod opieką rodziny (dziadków). Strategia dotycząca pokolenia starszych rodziców obejmuje głównie opiekę transnarodową opartą o wsparcie finansowe udzielane przez migrantki, które ma na celu zabezpieczenie opieki zdrowotnej rodziców, zakup leków i opłacenie stałych lub doraźnych usług w zakresie gospodarstwa domowego.
Przeprowadzone badania wskazują na większe deficyty opieki nad pokoleniem rodziców migrantek i różnie warunkowane, mniejsze zainteresowanie ich problemami przez instytucje lokalne niż w przypadku tzw. eurosieroctwa, choć i te problemy wymagają dalej monitorowania. Szczegółowe wyniki przedstawione zostały w końcowym raporcie dostępnym na stronie internetowej projektu wyniki badań zostały zaprezentowane na ogólnopolskiej konferencji naukowej Granice - przestrzeń – migracje (IV 2015) oraz podczas międzynarodowej konferencji naukowej Opieka w procesach migracji. Koncepcje i realizacje (V 2016).
W celu wyrównywaniu deficytów opieki opracowaliśmy model działań, które pozwolą na ograniczenie występujących deficytów oraz przygotowaliśmy pilotażowy program edukacji obejmujący problematykę migracji skierowany do pracowników resortów edukacji, zdrowia i pomocy społecznej. Wyniki badań posłużyły również do opracowania programu zajęć dydaktycznych dla studentów.
Szczegółowe informacje na temat projektu dostępne są na stronie: polfamigra.umcs.pl
