Sezon wizjonerów

Jeszcze rok temu przywódcom Europy zarzucano brak odwagi, która pozwalałaby na nakreślenie wizji przyszłości jednoczącego się kontynentu. Dzisiaj na deficyt koncepcji narzekać nie można. Po propozycjach federacyjnych Joschki Fischera i Gerharda Schrödera w Paryżu przez dwa dni można było słuchać kolejno przemówień na ten temat Lionela Jospina i Romano Prodiego. Skąd wzięła się nagła skłonność do politycznego wizjonerstwa? Zarówno we Francji, jak i w Niemczech w 2002 r. odbędą się wybory i wyraźnie widać, że propozycje polityków dostosowane są raczej do oczekiwań elektoratu i partnerów politycznych niż europejskich realiów.
Francuski premier dość długo sprawiał wrażenie, jakby zabierał głos na temat perspektyw Europy tylko pod wpływem nacisków prasy i otoczenia. Wreszcie zapowiedziano, że Jospin wygłosi przemówienie, w którym będzie chciał podkreślić, iż "projekt polityczny" liczy się dla Europy bardziej niż jej "architektura instytucjonalna". Rzeczywiście, o reformach instytucji premier powiedział przede wszystkim, że powinny być głębokie. Niemieckie koncepcje przekształceń unii uznał tylko za jedną z propozycji. Generalnie Jospin nawet o milimetr nie odstąpił od tez głoszonych od dawna przez francuską Partię Socjalistyczną. Niemal dokładne streszczenie jego przemówienia można znaleźć w opublikowanym 22 maja 2000 r. w "Libération" artykule Fran˜ois Hollande’a, pierwszego sekretarza Partii Socjalistycznej.
Jospin odciął się od propozycji Schrödera i Fischera w sprawie utworzenia federacji europejskiej wzorowanej na federacji niemieckiej i opowiedział się za "federacją państw narodowych", mających silniejszą pozycję niż amerykańskie stany lub niemieckie landy. Wiele lat temu zaproponował to już Jacques Delors, a rok temu powtórzył prezydent Jacques Chirac. Naprawdę nową koncepcją Jospina jest utworzenie stałego organu zapewniającego zbliżenie między Parlamentem Europejskim a parlamentami krajowymi i wybieranie przewodniczącego Komisji Europejskiej spośród członków PE. Jospin podkreślił też, że państwa kandydujące do unii powinny brać udział w debacie na temat jej przyszłości.
W dziedzinie gospodarczej wrócił jednak do artykułu Hollande’a, postulując utworzenie w celach koordynacyjnych "rządu ekonomicznego" w strefie euro. Zasugerował, by każdy rząd konsultował się z innymi przed podjęciem decyzji o znaczeniu globalnym, by utworzyć fundusz, który wspierałby państwa mające trudności z powodu zawirowań na rynku, a także by znieść konkurencję podatkową między państwami członkowskimi.
Przemówienie Jospina było silnie ideologiczne. Pełno w nim stwierdzeń typu: "Nie można oddzielać dobrobytu od postępu społecznego". Rok przed wyborami premier nie może stracić przychylności sojuszników koalicyjnych - komunistów i Zielonych - i raczej to było głównym celem jego wystąpienia, a nie roztoczenie przed narodami Europy porywającej wizji ich przyszłości.
W Paryżu najbardziej czekano oczywiście na reakcje Berlina i Londynu. Niemieckie MSZ było zadowolone z wystąpienia francuskiego premiera. Fischer dostrzegł "wiele wspólnych zapatrywań" i dodał, że niektóre sugestie są bardzo interesujące i będą przedmiotem rozmów. W języku mniej dyplomatycznym oznacza to: "Panowie, jeśli nie dojdziemy do porozumienia, nie ruszymy z miejsca". Niemieckie media mniej dbały o dyplomację. Wskazywały przede wszystkim na kontrast między wizjonerską postawą Schrödera a przyziemnością Jospina. Negatywne były też recenzje prasy brytyjskiej, tradycyjnie eurosceptycznej i dostrzegającej z kolei w wystąpieniu Jospina groźbę przekształcenia UE w superpaństwo.
Nazajutrz po przemówieniu Jospina w paryskim Instytucie Nauk Politycznych swój pogląd na przyszłość unii przedstawił przewodniczący Komisji Europejskiej Romano Prodi. Jego zdaniem, nie będzie "mocarstwa europejskiego" bez "wspólnego projektu, wspólnej polityki, silnych instytucji i pieniędzy". Prodi opowiedział się za wprowadzeniem podatku europejskiego, który miałby zastąpić obecny system budżetowych kontrybucji każdego z państw członkowskich. Postulował też oczywiście wzmocnienie roli Komisji Europejskiej, zbliżając się tym samym do koncepcji Schrödera. Nie wspomniał natomiast nic o roli Parlamentu Europejskiego, choć oznajmił, że zgadza się z linią polityczną przemówienia premiera Francji. Szef komisji nie poparł ani niemieckiej, ani francuskiej wizji federacji, podkreślił natomiast konieczność konsekwentnego stosowania tzw. zasady subsydiarności. "Unia - mówił Prodi - nie ma się zajmować wszystkim, tylko koncentrować się na zadaniach strategicznych i wyznaczać kierunki działania".
Debata nad przyszłością instytucjonalno-polityczną Europy daleka jest jeszcze od wejścia w wyraźnie określony nurt. Jeden z niemieckich deputowanych powiedział, że propozycje Schrödera to w gruncie rzeczy balon próbny. Po europejskim niebie zaczyna szybować coraz więcej takich balonów, ale na razie układa się z nich obraz dość chaotyczny: kolejni przywódcy przedstawiają własne koncepcje, spotykając się z oklaskami we własnych krajach i krytyką w innych. Ale takie są prawa wstępnej fazy dyskusji na każdy temat. Zresztą jeśli kierować się tylko zasadami dyskusji, byłoby wręcz pożądane, żeby takich balonów próbnych było coraz więcej, żeby inicjatywy w wyznaczaniu dalekosiężnych celów i kierunków rozwoju UE nie pozostawiano tylko Niemcom, Francji i Komisji Europejskiej.