30 trików podatkowych

"Wszelki postęp wynika z powszechnego, wrodzonego ludziom pragnienia, by żyć powyżej poziomu swoich dotychczasowych dochodów" - napisał pod koniec XIX wieku angielski myśliciel Samuel Butler. W praktyce oznacza to albo zwiększanie dochodów, albo płacenie niższych podatków. To pragnienie jest właściwie nieziszczalne w Polsce, bo wskutek recesji dochody nie wzrastają, a obciążenia podatkowe zaproponowane przez ministra Marka Belkę będą większe. Podatnikowi nie pozostaje więc nic innego, jak wykorzystać wszelkie możliwe formy odliczeń.

Statystyczny Kowalski zarobi w 2001 r. 25,8 tys. zł brutto, czyli 19,9 tys. zł netto (bez składek ZUS). Fiskusowi odda 15,7 proc. dochodów, czyli ponad 3,1 tys. zł - tyle wynosi bowiem średnio tzw. efektywna stawka opodatkowania w Polsce, uwzględniająca ulgi i odliczenia. Oznacza to, że w dotychczasowym systemie korzystanie z ulg i odliczeń po prostu się opłaca. Jeśli statystyczny Kowalski skorzysta z "najdroższej" ulgi budowlanej, zaoszczędzi na podatku 714 zł. Jeśli będzie się prywatnie leczyć (a jest to najbardziej rozpowszechniona ulga), zaoszczędzi 79 zł. W tym roku nie ma już ulg na prywatne renty i alimenty ani na naukę dzieci w szkołach niepublicznych. Formalnie znikła także ulga na budowę domów z mieszkaniami na wynajem, choć osoby, które rozpoczęły inwestycję przed końcem 2000 r., będą z niej nadal korzystać. W przyszłym roku najprawdopodobniej opodatkowane zostaną nasze oszczędności. Zniknie także ulga budowlana, na prywatne leczenie i na zakup pomocy naukowych. Zamrożone zostaną (na dwa lata) progi podatkowe. Postanowiliśmy poradzić podatnikom, jak chronić się przed zachłannością fiskusa. Oto 30 legalnych sposobów na zmniejszanie podatkowych obciążeń.

Buduj i remontuj

1. Najwięcej można zaoszczędzić dzięki tzw. dużej uldze budowlanej. Przysługuje ona na budowę domu, kupno mieszkania od inwestora bądź wykupienie wkładu budowlanego w spółdzielni mieszkaniowej (ulga nie obejmuje zakupu mieszkania na rynku wtórnym). Możemy z tego tytułu odliczyć 19 proc. wydatków, nie więcej jednak niż 30 590 zł. Jeśli inwestycję rozpoczęliśmy przed 1997 r., możemy odpisać od dochodu maksymal-nie161 tys. zł.

2. Mamy też prawo odliczyć 19 proc. sumy, jaką zapłaciliśmy za działkę budowlaną, ale o powierzchni nie większej niż 350 m2. Do ceny działki można dodać takie wydatki, jak opłata notarialna, koszty wyceny itp. Ulga ta przysługuje tylko raz w czasie obowiązywania ustawy.

3. Od podatku można również odliczyć 19 proc. wydatków poniesionych na wykupienie na własność lokatorskiego mieszkania spółdzielczego (do 30 590 zł).

4. Oszczędzający w kasie mieszkaniowej mogą odjąć od podatku 30 proc. wpłaconej kwoty, nie więcej jednak niż 9660 zł.

5. Remontujący mieszkanie lub dom odliczają od podatku maksymalnie 19 proc. wydatków. W latach 2001-2002 obowiązują trzyletnie limity: na remont domu - 4620 zł, na remont mieszkania - 3850 zł (minimalny wydatek uprawniający do odpisu wynosi 462 zł). Ulgę można powiększyć o 770 zł, przeznaczając dodatkowe pieniądze na remont instalacji i urządzeń gazowych.

6. Z ulgi remontowej może także skorzystać osoba mieszkająca u krewnych i za własne pieniądze remontująca mieszkanie. Musi ona jednak zawrzeć z właścicielem nieodpłatną umowę użyczenia. Przepisy nie wymagają, by umowa taka miała jakąś szczególną formę, więc nie trzeba jej zawierać u notariusza. Lokalem mieszkalnym, który można użyczyć, nie musi być całe mieszkanie, ale na przykład jeden pokój. W ten sposób można korzystać z dwóch ulg remontowych. Właściciel odpisuje na przykład wydatki na remont kuchni, a lokator - na remont użyczonego pokoju.

7. Od dochodu przed opodatkowaniem nadal odliczamy wydatki poniesione na budowę domów z mieszkaniami na wynajem - pod warunkiem że budowa została rozpoczęta przed końcem 2000 r. Z tej ulgi można korzystać do końca 2003 r. W budynku musi być co najmniej pięć takich mieszkań. Maksymalny odpis równy jest więc iloczynowi liczby mieszkań budowanych na wynajem i 161 tys. zł (rzecz jasna, pomniejszamy go o odliczenia z lat poprzednich).

Ucz się i dokształcaj

8. Jeżeli kupujemy przyrządy i pomoce naukowe (w tym wydawnictwa fachowe i programy komputerowe), odliczymy od podatku 19 proc. wydatków, nie więcej jednak niż 399 zł. Ulga przysługuje tylko osobom zatrudnionym na etacie. Kupione przyrządy i pomoce muszą być związane z wykonywaną pracą. Zakupy dokumentujemy fakturami VAT. Pełny wykaz przyrządów i pomocy naukowych uprawniających do ulgi zawiera rozporządzenie ministra edukacji narodowej, opublikowane w "Dzienniku Ustaw" z 30 grudnia 1996 r.

9. Jeśli koszt zakupu przyrządu, na przykład komputera, przekracza limit ulgi, można się nim podzielić z małżonkiem. Dzięki temu przy limicie wynoszącym w 2001 r. 399 zł małżonkowie mogą odliczyć od podatku łącznie 798 zł.

10. Nauka w szkole wyższej uprawnia do odliczenia od podatku 19 proc. poniesionych w związku z tym kosztów, nie więcej jednak niż 700 zł. Jeśli pracujemy i sami płacimy za studia, ulga przysługuje nam do ukończenia 35. roku życia. Jeśli płacimy za dziecko, nie może ono mieć więcej niż 25 lat.

11. Na dokształcanie i doskonalenie zawodowe również przysługuje nam ulga w wysokości 19 proc. wydatków (nie więcej niż 399 zł). Dokształcanie musi być związane z wykonywanym zawodem. Dzięki tej uldze można odliczyć na przykład koszty kursów, szkoleń i konferencji podnoszących nasze umiejętności zawodowe. Z ulgi na dokształcanie i doskonalenie zawodowe mogą korzystać m.in. studenci płatnych studiów podyplomowych, którzy mają więcej niż 35 lat.

12. Formalnie ulga na dokształcanie i szkolenie zawodowe nie pozwala odliczać wydatków na zakup książek lub materiałów potrzebnych uczestnikom zajęć. Niekiedy jednak organizatorzy szkoleń wliczają w ich cenę koszt potrzebnych materiałów. Wtedy możliwe jest odliczenie nie tylko wydatków na kurs, ale także ceny książek czy innych materiałów szkoleniowych.

13. Od podatku odliczamy też 19 proc. faktycznych, udokumentowanych imiennym biletem okresowym kosztów dojazdu dzieci do szkół (publicznych i prywatnych) - pod warunkiem że znajdują się poza miejscem naszego zamieszkania. Dzieci dojeżdżające do szkoły w tym samym mieście - nawet z jednego krańca na drugi - są pozbawione tego przywileju.

Lecz się

14. Od podatku możemy odliczyć 19 proc. wydatków poniesionych na prywatne leczenie. Limit wynosi 370,24 zł. Odliczamy wydatki na wizyty w prywatnych gabinetach stomatologicznych, usługi w lecznicach, zdjęcia rentgenowskie, badania krwi itp. Rodzice mogą odliczyć - w ramach własnej ulgi - wydatki na leczenie dzieci w tzw. niepublicznych zakładach opieki zdrowotnej. Ponieważ ulga jest niewielka, opłaca się ją "wspomóc", na przykład darowizną na rzecz fundacji działającej przy lecznicy.

15. Ulga zdrowotna pozwala odliczać wydatki poniesione na usługi medyczne, nie pozwala natomiast odliczyć pieniędzy przeznaczonych na zakup leków. Czasem jednak jest to możliwe - gdy wydatki te są wliczone w cenę wizyty u lekarza, a nie są przy tym wyszczególnione na rachunku za taką wizytę.

16. Osoby niepełnosprawne (zakwalifikowane do jednej z trzech grup inwalidzkich bądź pobierające rentę z tytułu niezdolności do pracy) lub utrzymujący niepełnosprawnych najbliżsi krewni mogą odliczyć od dochodu niektóre wydatki na cele rehabilitacyjne. Ulga ta może być także wykorzystana na przystosowanie mieszkania do potrzeb inwalidów. Wydatki te nie są limitowane, powinny być jednak udokumentowane rachunkami wystawionymi przez osoby lub instytucje, które świadczyły usługi na rzecz niepełnosprawnych.

17. Od dochodu można też odliczyć wydatki przeznaczane na opłacanie przewodników osób niewidomych należących do I lub II grupy inwalidztwa, osób o niepełnosprawnych narządach ruchu (I grupa inwalidztwa), utrzymanie psa przewodnika (I lub II grupa), a także używanie samochodu osobowego stanowiącego własność osoby niepełnosprawnej (I lub II grupa) bądź podatnika mającego ją na utrzymaniu. Limit wydatków w każdym z tych wypadków wynosi 2100 zł.

18. Ulga przysługuje również na zakup lekarstw dla osób niepełnosprawnych. Nie ma tu limitu wydatków, natomiast minimalna miesięczna kwota uprawniająca do odpisu wynosi 140 zł. Łatwo zauważyć, że opłaca się kumulować wydatki w jednym miesiącu. Aby korzystać z odliczenia, trzeba jednak mieć zaświadczenie od lekarza specjalisty o konieczności przyjmowania określonych leków.

Podziel się z innymi

19. Podatek mogą też zmniejszyć darowizny na cele oświatowe (na przykład na rzecz fundacji powołanych przez prywatne szkoły) bądź przekazane fundacjom przy prywatnych lecznicach - pod warunkiem że ich wartość nie przekracza 15 proc. dochodu przed opodatkowaniem. Zgodnie z zapisem ustawy piętnastoprocentowy odpis przysługuje też z tytułu darowizn na rzecz instytucji mających osobowość prawną - na cele naukowe, kulturalne, kultury fizycznej i sportu, rehabilitacji społeczno-zawodowej inwalidów, a także na wspieranie budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę.

20. Maksymalnie 10 proc. dochodu podarować można różnym instytucjom na cele religijne, charytatywne, bezpieczeństwo publiczne i obronę narodową, ochronę środowiska, a także wspomagając budowę strażnic jednostek obrony przeciwpożarowej. Łączna wartość odpisów z racji darowizn nie może jednak przekroczyć 15 proc. dochodu przed opodatkowaniem.

Idź do banku

21. W tym roku odsetki od lokat oszczędnościowych w bankach oraz odsetki i premie od obligacji skarbu państwa są jeszcze zwolnione od podatku. W 2002 r. zostaną jednak opodatkowane stawką 20 proc. Warto więc w tym roku założyć długoterminową lokatę lub kupić obligacje. Ani w tym, ani w następnym roku nie zapłacimy natomiast daniny od dochodów osiąganych na giełdzie

22. Możemy skorzystać z "dobrodziejstwa" inflacji, zgłaszając do urzędu skarbowego wniosek o zaniechanie poboru zaliczek podatkowych, jeśli wcześniej przeznaczyliśmy odpowiednie kwoty na darowizny lub budowę domu.

Pracuj na własny rachunek

23. Od należności z racji umów-zleceń i umów o dzieło zawieranych z osobami nie będącymi pracownikami zleceniodawców pobiera się zryczałtowany podatek w wysokości 20 proc. Jeśli należność ta nie przekracza 136 zł, nie łączy się jej z innymi dochodami zleceniobiorcy, a więc nie podwyższa ona ogólnej wartości dochodu do opodatkowania pod koniec roku. A zatem zamiast zawierać jedną umowę na 400 zł, czasami warto zawrzeć trzy umowy po 133 zł.

24. Osoby świadczące różne usługi mogą zmniejszyć swe obciążenia podatkowe, zakładając jednoosobowe firmy - podmioty gospodarcze. Korzyści wynikają z możliwości odliczenia od dochodu przed opodatkowaniem kosztów ponoszonych w związku z tą działalnością. Mając firmę jednoosobową, opłaca się przeznaczyć na jej siedzibę własne mieszkanie lub jego część. Wliczamy w ten sposób w koszty część opłat czynszowych, proporcjonalnie do metrażu powierzchni zajmowanej przez firmę. W tym samym wymiarze w koszty wliczamy opłaty za energię elektryczną i centralne ogrzewanie. Do kosztów dodajemy również wydatki związane z używaniem na potrzeby firmy własnego samochodu i telefonu. Rozliczamy też delegacje służbowe. Urząd skarbowy nie powinien zgłaszać zastrzeżeń, jeśli do kosztów działalności gospodarczej doliczymy wydatki na zakup mebli i sprzętu biurowego, dyskietek, papieru, długopisów, kawy, herbaty, środków czystości, a nawet papieru toaletowego. 0,25 proc. przychodu możemy przeznaczyć na wydatki reprezentacyjne.

25. Kupując samochód (lub inny środek trwały, to znaczy o wartości powyżej 3500 zł) i użytkując go krócej niż rok, możemy koszt zakupu odliczyć od dochodu przed opodatkowaniem, unikając procedury amortyzacji. Jeśli następnie sprzedamy go innej firmie, kupując od niej w zamian podobny samochód, a ta firma przeprowadzi analogiczną operację, obie zaoszczędzą na podatku.

26. Od podstawy opodatkowania odliczamy w pełnej wysokości składki na rzecz organizacji, do których przynależność jest obowiązkowa (samorząd adwokacki, lekarski itp.). Wydatki te jednak nie mogły zostać wcześniej zaliczone do tzw. kosztów uzyskania przychodów. Z kolei od podatku odliczamy składkę płaconą na ubezpieczenie zdrowotne.

27. Jeśli prowadzimy działalność gospodarczą i na podstawie stosownych uprawnień przez trzy lata szkolimy ucznia szkoły zawodowej, który ukończył szkołę i zdał egzamin zawodowy, możemy odliczyć od podatku sumę równą dziesięciokrotności najniższego wynagrodzenia z grudnia poprzedniego roku.

28. Udziałowcy i członkowie rad nadzorczych spółek, a jednocześnie pracownicy tych firm, starają się z reguły tak kształtować swoje dochody z racji wykonywania pracy, by nie przekroczyć pierwszego progu podatkowego. Pozostała część wynagrodzenia przybiera formę dywidendy lub udziału w zyskach, które opodatkowane są stawką 20 proc.

29. Tym, którzy osiągają bardzo szybko najwyższy próg podatkowy (40 proc.), opłaca się często zmieniać pracę. W każdym nowym miejscu zaliczka na podatek dochodowy potrącana jest bowiem od nowa (od najniższego progu). W ten sposób korzystamy z wynikającego z inflacji dobrodziejstwa odroczenia płatności podatków.

30. Prowadząc jednoosobową firmę opodatkowaną na zasadach ogólnych (podatek dochodowy od osób fizycznych ), zaoszczędzimy na podatku, zakładając prywatną lokatę (na przykład 100 tys. zł) i biorąc jednocześnie kredyt na firmę w tej samej wysokości. Odsetki od lokaty (na przykład 16 proc.) nie są opodatkowane (i nie będą w przyszłym roku, jeśli lokatę założymy do końca grudnia), a odsetki od kredytu (na przykład 20 proc.) stanowią koszt zmniejszający dochód przed opodatkowaniem. Łatwo wyliczyć, że tego rodzaju operacja pozwoli zyskać w ciągu roku 3-4 tys. zł - przy czterdziestoprocentowej stawce podatkowej podatek zmniejsza się bowiem o 8 tys. zł.