Biznes na minach

Cztery lata temu na Światowym Forum Gospodarczym stroszyłem piórka przed Saudyjczykami i Jordańczykami, snując opowieści o nowych możliwościach na rynkach Bliskiego Wschodu - wspomina Izraelczyk Benny Gaon, były szef Koor Industries Ltd., a obecnie właściciel firmy inwestycyjnej B. Gaon Holdings. Kres marzeniom przedsiębiorcy położył wybuch palestyńskiej intifady przed dwoma laty. Samobójcze zamachy fanatyków z Hamasu, Dżihadu czy al Aksy powodują jedynie większą mobilizację izraelskiego społeczeństwa oraz skuteczne akcje odwetowe armii. Jedno Palestyńczykom się jednak udało - podminowali izraelską gospodarkę, która z pozycji obiecującego rynku wschodzącego (emerging market) stacza się szybko na dno recesji.
Po podpisaniu porozumienia izraelsko-palestyńskiego w Oslo w 1993 r. izraelskie towary zaczęły się pojawiać na niedostępnych dla nich do tej pory rynkach w Azji i Europie. Scentralizowaną militarno-przemysłową ekonomię zastąpiła gospo-darka oparta na turystyce, budownictwie oraz branży high-tech. Izrael zaczął być postrzegany jako jeden z najbardziej perspektywicznych rynków świata, przyciągając wielkich zagranicznych inwestorów, a Tel Awiw stał się śródziemnomorską Doliną Krzemową. Marzenia o Izraelu będącym regionalnym centrum biznesu prysnęły jednak wraz z początkiem drugiej intifady we wrześniu 2000 r., która cofnęła zegar o dwadzieścia lat - do gospodarki czasu wojny. Wydatki na obronę, które w latach 90. spadły z 13,5 proc. do 8,5 proc. PKB, znów rosną. W 2002 r. ich udział w PKB sięgnie najpewniej 9,5 proc. Według ministra finansów Sil-vana Szaloma, od początku marca wojna z palestyńskimi bojówkami kosztowała Izrael już około miliarda dolarów. Rząd Szarona niemal na pewno spróbuje zasilić budżet, podnosząc podatki, co utrudni utrzymywanie w ryzach inflacji. Ejtan Raff, prezes Banku Leumi, ocenia, że w tym roku inflacja przekroczy 4 proc., podczas gdy w 2000 r. była zerowa. Izraelczycy coraz bardziej obawiają się więc, że podobnie jak w latach 80. będą uzależnieni od amerykańskiej pomocy finansowej i datków żydowskiej diaspory.

Byle nie Izrael
- W tym roku nie napłynie do izraelskich spółek żaden obcy kapitał - uważa Zeev Holtzman, prezes i dyrektor wykonawczy firmy Giza Venture Capital. Z kolei jego kolega Yanki Margalit z Aladdin Knowledge Systems Ltd., firmy produkującej oprogramowanie i zajmującej się bezpieczeństwem w sieci internetowej, opowiada, jak w zeszłym roku jego przedsiębiorstwo miało podpisać umowę z wielką japońską korporacją. Właśnie wtedy doszło do samobójczego ataku w jednej z dyskotek w Tel Awiwie - palestyński zamachowiec zabił 21 Izraelczyków. - Japończycy zadzwonili i powiedzieli, że wycofują się ze względu na ceny, co było absurdalną wymówką - mówi Margalit. - Uciekli ze strachu. Niektórzy zagraniczni klienci i członkowie zarządów boją się nawet przyjeżdżać do Izraela. Z tego powodu wiele posiedzeń organizowanych jest na Cyprze albo w Nowym Jorku. - Ciężko jest znaleźć partnerów strategicznych - mówi Tobias Fischbein, analityk sektora high-tech w firmie Lehman Brothers Inc. z Tel Awiwu. - Kto zainwestuje w firmę, której nigdy nie widział? Najbardziej ucierpiał stworzony dzięki zastrzykom kapitału zagranicznego przemysł high-tech, wypracowujący aż 15 proc. PKB Izraela. Po boomie ostatnich dziesięciu lat w ubiegłym roku - po raz pierwszy w historii - wpływy z eksportu w tej branży zmniejszyły się o 10 proc., spadając do 10 mld USD.

Kurs survivalu
W ciągu dwóch ostatnich lat Izrael stracił około 5 mld dolarów potencjalnych wpływów z turystyki i biznesu.
Ceny nieruchomości spadły o 30-50 proc., jerozolimskie hotele zapełnione są jedynie w siedmiu procentach, restauracje świecą pustkami. Firmy ratują się, przenosząc część działalności za granicę. Izraelczycy zaczynają lokować pieniądze w Toronto, Budapeszcie i Pradze - miejscach, które przyciągają Żydów pochodzących z Europy Wschodniej. Wielcy gracze na rynku nieruchomości, tacy jak Africa-Israel Investments Ltd., inwestują w supermarkety i kompleksy mieszkalne za granicą. Mniejsze firmy kupują nieruchomości, które potem wynajmują. W pierwszym kwartale 2002 r. 500 mln dolarów opuściło kraj lub zostało przelanych na konta zagraniczne - oceniają analitycy. Izraelczycy kupują też domy na Cyprze - służą im one jako polisy asekuracyjne na wypadek wojny totalnej. - W razie czego można tam wysłać rodzinę - wyjaśnia Stanley Finkelstein, konsultant rynku nieruchomości z Tel Awiwu. - To tylko pół godziny lotu.