Zajmował się malarstwem, grafiką, scenografią, reżyserią teatralną, był autorem scenariuszy do własnych przedstawień i teoretykiem teatru. Na jego twórczość artystyczną znaczący wpływ miały dramatyczne przeżycia wojenne, pobyt w obozach koncentracyjnych. Sam wielokrotnie mówił o celu własnej działalności artystycznej jako o "wiecznej potrzebie odkupienia".
W opinii dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Piotra M.A. Cywińskiego, Szajna "bardzo chciał zrzucić ciężar swojego doświadczenia, wyzwolić swoją pamięć, przezwyciężyć swój własny oświęcimski los". "Próbował to czynić poprzez sztukę i spotkania z ludźmi młodymi" - powiedział Cywiński.
"Nad całą jego twórczością odcisnął wyraźnie piętno pobyt w obozie koncentracyjnym w Auschwitz. Stąd wziął się ten jego bardzo emocjonalny stosunek do problemów człowieczeństwa, do problemu ofiary i kata, sensu życia, jego wartości" - ocenił prezes Związku Artystów Scen Polskich, Krzysztof Kumor.
Szajna był inicjatorem powstania w Oświęcimiu Kopca Pamięci i Pojednania. 14 czerwca ubiegłego roku wmurował kamień węgielny oraz akt erekcyjny pod jego wzniesienie. "Będziemy się starali, aby jego idea, popierana przez tylu byłych więźniów Auschwitz, idea, która prowadzi ludzi do pokoju, została zrealizowana możliwie jak najszybciej" - zapewnił prezydent Oświęcimia Janusz Marszałek.
Przed rokiem, w założonym przez siebie Centrum Sztuki Studio w Warszawie, Szajna obchodził 85. rocznicę urodzin oraz 60-lecie pracy twórczej. Życzenia Szajnie przesłał wówczas prezydent Lech Kaczyński. Napisał w nich m.in., że Szajna zasłynął jako twórca teatru autorskiego, a jedną z najbardziej charakterystycznych cech jego teatru jest postrzeganie teatralnej sceny jako dzieła plastycznego.
"Twórczość Szajny ilustrowała dwie strony jego natury - ludzki śmietnik związany z przeżyciami obozowymi i żywiołową radość życia" - powiedziała PAP krytyk sztuki Anna Kuligowska- Korzeniewska. Jej zdaniem za najważniejsze dzieło w twórczości Szajny należy uznać spektakl "Replika".
Leszek Mądzik, twórca i dyrektor teatru Scena Plastyczna KUL, przyznał, że Józef Szajna był jednym z jego artystycznych inspiracji. "Mój teatr nie obrałby charakterystycznego dla niego kierunku, gdyby nie ta wielka osobowość. Szajna był dla mnie mistrzem i prekursorem" - powiedział Mądzik.
B. dyrektor Teatru Studio, Krzysztof Kosmala wspomina Józefa Szajnę, jako "artystę o niezwykłej uczciwości wobec sztuki". Anna Mieczyńska z warszawskiego Teatru Studio, która zajmowała się przygotowaniem kilku wystaw Józefa Szajny podkreśliła, że Szajna był bardzo przez wszystkich lubiany, ale równocześnie wzbudzał respekt.
Józef Szajna urodził się 13 marca 1922 roku w Rzeszowie. W wieku 17 lat uczestniczył w kampanii wrześniowej, a po jej zakończeniu - w życiu konspiracyjnym Polski. Jako członek Związku Walki Zbrojnej brał udział w akcjach sabotażowych w byłych zakładach PZL w Rzeszowie. 22 stycznia 1941 roku został aresztowany podczas próby przedarcia się na Węgry. Niemcy więzili go w Muszynie, Nowym Sączu oraz w Tarnowie, skąd 25 lipca 1941 roku został deportowany do KL Auschwitz. 18729 - to jego obozowy numer.
W obozie pracował przy budowie nowych bloków, w warsztatach odzieżowych, w kolumnie transportowej i w kantynie SS. 13 lutego 1943 roku, za dostarczanie więźniarkom korespondencji i ciepłej odzieży, został osadzony w bunkrze bloku 11, zwanego Blokiem Śmierci, a następnie trafił do karnej kompanii. 17 sierpnia 1943 roku, po nieudanej próbie ucieczki z obozu, ponownie trafił do bunkru bloku 11 i karnej kompanii. 21 stycznia 1944 roku został przeniesiony do KL Buchenwald. 11 kwietnia 1945 roku zbiegł w okolicach Barby koło Magdeburga, podczas "marszu śmierci" w czasie ewakuacji obozu.
W 1952 roku Szajna uzyskał dyplom w zakresie grafiki i scenografii (1953) krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Tuż po studiach, w 1954 roku, rozpoczął pracę pedagogiczną w macierzystej uczelni. Kontynuował ją przez następne dziewięć lat. Od roku 1972 był profesorem w ASP w Warszawie, gdzie między innymi kierował studium scenografii.
Karierę artystyczną rozpoczął w Opolu, potem współpracował z wieloma scenami w Polsce. Był współzałożycielem i dyrektorem artystycznym Teatru Ludowego w Krakowie (1955-63), gdzie jego twórczość plastyczna w wyraźny sposób wpłynęła na kształt przedstawień (m.in.: "Rewizora" Gogola, "Księżniczki Turandot" Gozziego, "Myszy i ludzi" Steinbecka, "Dziadów" Mickiewicza).
Szajna współpracował także z krakowskim Starym Teatrem, katowickim Teatrem Śląskim, wrocławskim Teatrem Współczesnym, warszawskim Teatrem Polskim. W roku 1971 stworzył autorski Teatr- Galerię w warszawskim Centrum Sztuki Studio (przekształconym z Teatru Klasycznego). Z prowadzenia Centrum zrezygnował po ogłoszeniu stanu wojennego.
Sławę zawdzięcza przede wszystkim swoim autorskim spektaklom teatralnym. Międzynarodowe uznanie przyniosły mu "Reminiscencje" - niemy spektakl teatralny, dzieło poświęcone pomordowanym w czasie okupacji hitlerowskiej artystom krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Inne jego głośne realizacje to: "Witkacy" (1972), "Gulgutiera" i "Replika" (oba w 1973), "Dante" (1974), "Cervantes" (1976) i "Majakowski" (1978).
Początki twórczości malarskiej i graficznej artysty, tak samo jak teatralnej, przypadły na lata 50. O ich charakterze przesądziła powszechna wówczas w Polsce fascynacja sztuką informel. Reprezentował Polskę między innymi na Biennale w Wenecji (1970 i 1990) oraz Biennale w Sao Paulo (1979 i 1989).
W 1997 roku, z okazji 75. rocznicy urodzin artysty, w jego rodzinnym Rzeszowie, na specjalnie w tym celu adaptowanym teatralnym poddaszu, utworzono stałą ekspozycję prac Józefa Szajny.
Przemysław Tejkowski, dyrektor teatru im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie poinformował we wtorek PAP, że dwa miesiące temu spotkał się z prof. Szajną i profesor wyraził zgodę na utworzenie Multimedia Szajna Festiwalu, zgodził się być jego honorowym patronem i obiecał, że jeżeli będzie to możliwe, weźmie w nim udział. Szajna Festiwal ma się odbyć pod koniec listopada.nd, ab, pap