Raport przeprowadzony w 2011 r. na zlecenie Narodowego Instytutu Dziedzictwa został przedstawiony na konferencji prasowej w stołecznych Łazienkach Królewskich. Wynika z niego, że badani są przekonani, iż zabytki mają pozytywny wpływ na rozwój społeczno-ekonomiczny poszczególnych regionów, a dziedzictwo kulturowe, zwłaszcza jego autentyzm, jest niezwykle ważne.
Badania pokazują, że Polacy doceniają nie tylko znaczenie historyczne i walory estetyczne, ale także potencjał ekonomiczny tkwiący w dziedzictwie. Większość badanych (86 proc.) dostrzega w zabytkach taki potencjał. Opinię pozytywną wyrażają tu zarówno mieszkańcy wsi (86 proc.), jak i średnich i dużych miast (odpowiednio 85 i 88 proc.). Najczęstsze odpowiedzi podkreślały aspekt turystyczny i możliwość zarobkowania przez lokalne społeczności oraz kwestię zarobków pośrednich związanych z dziedzictwem, czyli rozwój usług.
Respondenci zdają sobie sprawę z niezbędnych nakładów finansowych na dziedzictwo, jednak są przekonani, że są to inwestycje długoterminowe i w dalszej perspektywie przyniosą zyski. Ponad 80 proc. (82 proc.) popiera inwestowanie publicznych pieniędzy w ochronę zabytków i aprobata ta jest wysoka bez względu na wiek, wykształcenie czy miejsce zamieszkania. Jak podkreślają autorzy badania, wynika z niego, że Polacy zdają sobie sprawę, iż zrewitalizowane zabytki podnoszą atrakcyjność okolicy i standard życia, dają lokalnej społeczności powody do dumy i podwyższają stopień dbałości mieszkańców o okolicę.
Ankietowani opowiedzieli się także przeciwko wyburzaniu zabytków i budowanie w ich miejsce nowoczesnych obiektów. 77 proc. negatywnie oceniło to zjawisko. Chociaż większość badanych (92 proc.) jest przekonana o istnieniu przepisów chroniących dziedzictwo, jednak znajomość konkretnych uregulowań jest słaba. Jej brak deklaruje 61 proc. osób powyżej 65. roku życia i prawie połowa (49 proc.) w wieku 18-24 lata. Wyniki badań wskazują także, że respondenci nie znają dobrze instytucji odpowiedzialnych za ochronę zabytków, wyrażają przekonanie o braku możliwości wyegzekwowania od właścicieli zabytków przestrzegania prawa oraz o popadaniu zabytków w ruinę spowodowanym brakiem funduszy na ich ochronę. Wśród zagrożeń dla zabytków ankietowani wskazali ich przebudowę. Ponad połowa (51 proc.) badanych jest zdania, że prace przy takich budowlach są dopuszczalne, jeżeli nie niszczą ich wartości zabytkowej. Badani mieli problem z odpowiedzią, jakie działania przy zabytkach wymagają pozwolenia. 66 proc. jest zdania, że na wszelkie prace przy zabytku wpisanym do rejestru należy uzyskać zgodę odpowiedniego urzędu. Ponad połowa (54 proc.) badanych jest świadoma faktu, że na zburzenie budowli wpisanej do ewidencji zabytków należy mieć pozwolenie, ale tylko 16 proc. wie, że poszukiwanie przedmiotów zabytkowych z użyciem wykrywacza metali także wymaga pozwolenia.
Chociaż zwiedzanie zabytków deklaruje połowa ankietowanych, jedynie 16 proc. Polaków uważa zabytki za najważniejsze kryterium przy planowaniu wakacji, a tylko 12 proc. zwiedza je często i regularnie.
Jak zaznaczył obecny przy prezentacji raportu minister kultury Bogdan Zdrojewski, chociaż w Polsce istnieje głębokie przekonanie, że dziedzictwo narodowo powinno być chronione, bo "jest wartością i skarbem narodowym" i wymaga opieki państwa, jednak wiedza o nim jest na dość niskim poziomie.
- Można powiedzieć, że mamy tu do czynienia z pewną schizofrenią. Z jednej strony istnieje przekonanie, że dziedzictwo jest ważne i państwo za nie odpowiada, jednak umiejętność korzystania i wiedza o nim jest na dość niskim poziomie. Z badań wynika, że dziedzictwo narodowe jest traktowane niezwykle poważnie, jest wysoka akceptacja na wydatki państwa w tym zakresie, że opieka nad dziedzictwem jest obowiązkiem wszystkich, natomiast rozłożenie tych ciężarów jest nierównomierne, jeżeli chodzi o samoświadomość badanych - ocenił Zdrojewski. Podkreślił konieczność kontynuowanie takich badań.
Dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa Paulina Florjanowicz podkreśliła, że był to projekt bezprecedensowy w skali kraju i zrealizowany po raz pierwszy. - Wykazał on, że dziedzictwo kulturowe i jego ochrona są ważne dla całego społeczeństwa. Mając te liczby zyskaliśmy wymierne argumenty na rzecz konieczności i zasad ochrony dziedzictwa. Dzięki nim mamy szansę precyzyjniej zaplanować nasze działania edukacyjne - podsumowała Florjanowicz.eb, pap