Gdyby to się udało, byłby to przełom w medycynie na miarę nagrody Nobla: szczepionka przeciw miażdżycy, nad którą pracują m.in. polscy naukowcy, ma działać na podobnej zasadzie jak np. szczepionka przeciw grypie. Tyle że, powodując obniżenie „złego” cholesterolu LDL, ma zapobiec rozwojowi miażdżycy, która jest dziś główną przyczyną zgonów.
Posłuchaj całej rozmowy z prof. Maciejem Banachem:
– To będzie szczepionka o bardzo podobnym mechanizmie działania, jak inne: po jej podaniu organizm będzie wytwarzał przeciwciała: w tym przypadku przeciw białku PCSK9. Będą one hamowały powstawanie tego białka, dzięki temu LDL, czyli tzw. zły cholesterol, będzie łatwo wyłapywany z osocza i będzie go mniej w naczyniach krwionośnych – tłumaczy prof. Maciej Banach, lekarz i naukowiec, kardiolog, hipertensjolog, lipidolog, prezes Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego.
Szczepionka w fazie badań u ludzi
Szczepionka jest już po fazie badań eksperymentalnych, toksykologicznych; ich wyniki były pozytywne, dlatego można było rozpocząć jej stosowanie u ludzi. Przyjęło ją już 17 ochotników.
– Na razie spoza Polski. Pomysł na szczepionkę to był wspólny pomysł naukowców polsko-irańskich, a recenzowali go naukowcy z całego świata. Mam nadzieję, że już na przełomie 2024/25 roku, jeśli uda nam się pozyskać finansowanie, będzie można rozpocząć fazę badań klinicznych także w Polsce. To fazy badań 1A, 1B, a być może także 2A – tłumaczy prof. Maciej Banach.
Szczepionka będzie przeznaczona przede wszystkim dla osób z grup ryzyka, m.in. z hipercholesterolemią rodzinną, a także dla tych pacjentów, u których dotychczasowe metody obniżania cholesterolu LDL okazały się mało skuteczne. Ogromnym atutem szczepionki jest sposób jej podawania: po pierwszej dawce pacjent otrzymywałby (po kilku miesiącach) dawkę przypominającą, a po 1-3 latach ewentualnie kolejne.
– Zależy nam też, żeby szczepionka nie była kosztowna, gdyż często bardzo nowoczesne leki, np. oparte na technologii mRNA, są bardzo kosztowne i trudne są rozmowy o ich refundacji. Bardzo nam zależy na tym, żeby szczepionka była dostępna – mówi prof. Banach.
Nutraceutyki: które suplementy są naprawdę działają?
Prof. Maciej Banach prowadzi też badania nad nutraceutykami, czyli żywnością i suplementami o potencjalnym działaniu farmaceutym. – Rynek Europy Środkowo-Wschodniej jest największym rynkiem sprzedaży nutraceutyków. Wiele osób stosuje je w przekonaniu, że mają one działanie lecznicze. Nikt jednak nie próbował sprawdzić, czy faktycznie mogą one np. mieć wpływ na obniżenie cholesterolu. My sprawdziliśmy to w ramach międzynarodowego panelu ekspertów lipidowych. W 2017 roku opublikowaliśmy pierwszy raz na świecie listę nutrafarmaceutyków, które mogą mieć korzystne efekty, jeśli chodzi o obniżanie LDL.
Okazało się, że spośród kilku tysięcy takich suplementów tylko 12 rzeczywiście działa, a zaledwie kilka może mieć najwyższy poziom rekomendacji, czyli ich przyjmowanie faktycznie ma szansę spowodować obniżenie LDL! Skuteczne mogą być pochodne czerwonego ryżu, który jest naturalną lowastatyną, monakolina A, berberyna, spirulina, karczoch, czosnek, zielona herbata, kwasy omega-3 – wylicza prof. Banach.
Warto te produkty wprowadzić do swojej diety, ale jeśli chcemy stosować suplementy, to tylko takie, które są produkowane przez rzetelne firmy. Zdarzały się bowiem sytuacje, kiedy np. czerwony ryż był zanieczyszczony cytryniną, która może mieć nawet właściwości nowotworzenia.
Już 4 tys. kroków dziennie zmniejsza ryzyko chorób serca
Dużym echem na całym świecie odbiły się badania prof. Banacha, które wykazały, że nawet 4 tysiące kroków dziennie ma wpływ na wydłużenie życia.
– Niektóre zalecenia mówiły o 6 tys. kroków, inne o 8 tysiącach, a jeszcze inne o 10 tys. kroków dziennie. Po przeanalizowaniu kilkunastu badań obserwacyjnych, obejmujących prawie 230 tysięcy pacjentów, doszliśmy do wniosku że już 4 tysiące kroków dziennie wystarczy, by zredukować śmiertelność bez względu na przyczynę, jak również śmiertelność z przyczyn sercowo-naczyniowych. 4 tysiące kroków dziennie to wartość minimalna, ale każde zwiększenie liczby kroków o 500-1000 powoduje zmniejszenie śmiertelności od 7 do 15 procent, a optymalna liczba kroków, kiedy ta redukcja śmiertelności jest największa, to dla osób powyżej 65. roku życia pomiędzy 6 a 10 tysięcy, a dla osób młodszych: 7-13 tys. kroków.
Jednak już 4 tysiące kroków dziennie ma duże znaczenie. Ważne, żeby rozpocząć, być regularnym w aktywności fizycznej – zaznacza prof. Banach.
Prof. Maciej Banach opowiada też m.in.: dlaczego wojna na Ukrainie opóźniła prace nad szczepionką przeciw miażdżycy; o trudnej rywalizacji z innymi grupami naukowymi i potrzebie wsparcia badań naukowych; jak rodzą się pomysły na nowe badania naukowe; dlaczego lekarz musi świecić przykładem, jeśli chodzi o zdrowy styl życia; jaką aktywność fizyczną on sam najbardziej lubi i… jaki ma poziom cholesterolu.
Prof. Maciej Banach jest kardiologiem, lipidologiem hipertensjologiem, prezesem Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, kierownikiem Zakładu Kardiologii Prewencyjnej i Lipidologii UM w Łodzi, Ośrodka Badań Serca i Naczyń na Uniwersytecie Zielonogórskim oraz adiunktem w Ciccarone Center for the Prevention of Cardiovascular Disease, Johns Hopkins University School of Medicine, Baltimore USA. Wcześniej był m.in. wiceministrem nauki i szkolnictwa wyższego, a w latach 2014-2021 dyrektorem Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi. Pełni także funkcję przewodniczącego Lipid and Blood Pressure Metaanalysis Collaboration Group, a także Międzynarodowego Panelu Ekspertów Lipidowych (International Lipid Expert Panel).