Wirtuoz niepodległości

Wirtuoz niepodległości

Przyjazd Ignacego Jana Paderewskiego do Poznania, 26 grudnia 1918 r.
Przyjazd Ignacego Jana Paderewskiego do Poznania, 26 grudnia 1918 r. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
Ignacy Paderewski był światową gwiazdą, za którą szalały tłumy. Być może dlatego robił dla polskiej niepodległości tyle samo, a może i więcej niż marszałek Piłsudski.

Pułkownik Edward House lubił kolekcjonować znajomości. W jego przypadku pułkownik był tytułem honorowym, nadawanym na południu USA ludziom cieszącym się powszechnym szacunkiem. A House, którego ojciec dorobił się na przemycie w czasie wojny secesyjnej, szacunek miał duży. Szczycił się zresztą, że zna każdego, kto liczy się w amerykańskiej polityce. W 1911 r. do grona swoich najbliższych przyjaciół dodał gubernatora New Jersey Woodrowa Wilsona i wykorzystał swoje talenty, żeby zrobić z niego prezydenta USA, a siebie mianować zaufanym doradcą Białego Domu.

W 1915 r. w bezcennej kolekcji znajomości House’a pojawił się prawdziwy klejnot. Był nim Ignacy Paderewski, pianista, otoczony w Ameryce kultem porównywalnym ze sławą, jaką cieszą się współczesne gwiazdy pop. Polak wziął Amerykę szturmem już pod koniec XIX w., gdy przyjechał za ocean jako godny następca samego Fryderyka Chopina. Ciągnęła się za nim też sława pożeracza serc kobiet z wyższych sfer, z których wiele, jak choćby słynna aktorka Helena Modrzejewska, pomagało mu w karierze. Za oceanem sale koncertowe też zapełniały głównie rozentuzjazmowane kobiety gotowe wdzierać się po recitalu na scenę, byle tylko dotknąć zniewalającej rudej czupryny artysty. „Paderewski stał się najbardziej lukratywnym artystą w świecie rozrywki” – pisał w 1892 r. „New York Daily Tribune”.

Polak po USA podróżował w prywatnej salonce, z wydzieloną sypialnią, jadalnią, pokojem do ćwiczeń i przedziałami dla sekretarza, lokaja i osobistego kucharza. U progu XX w. Paderewski był bogaczem, który chętnie użyczał swoich pieniędzy na patriotyczne cele. Politycznie sprzyjał Narodowej Demokracji i przyjaźnił się z przywódcą endecji Romanem Dmowskim, uważając go za najwybitniejszego wtedy polskiego polityka. Nie podobało się to wielu rabinom w Ameryce, którzy potępiali występy endeckiego pianisty, ale jego sławie i reputacji w Stanach kompletnie to nie zaszkodziło. Dlatego gdy wybuchła I wojna światowa, mistrz ruszył znów do Ameryki, żeby wykorzystać sławę w patriotycznych celach.

Bachanalia endeka

Dla pułkownika Edwarda House’a Ignacy Paderewski był kimś więcej niż tylko gwiazdą, którą warto było poznać. Polski pianista jako członek honorowy kalifornijskiego Bohemian Club miał znakomite rekomendacje towarzyskie. To ekskluzywne zgromadzenie wpływowych mężczyzn ze świata sztuki, biznesu i polityki, którego członkowie dwa razy do roku upijają się w lasach na północ od San Francisco do dziś uchodzi za klub współdecydujący o losach Ameryki. Do Bohemian Club Paderewskiego wprowadził sir Henry Heymann, wybitny kalifornijski skrzypek, za którego radą pianista zaczął skupować potężne ilości ziemi w Kalifornii. Założył na nich działającą do dziś winnicę, która odniosła duży sukces. Prasa kalifornijska pisała nawet, że wina Paderewskiego są bardziej pożądane niż jego muzyka.

Okazało się jednak, że gdy wybuchła I wojna światowa,polski pianista zaczął być pożądany także z politycznych powodów. Prezydent Wilson trzymał początkowo USA z daleka od wojny w Europie. Amerykanie zarabiali zresztą świetnie na interesach po obu stronach linii frontu. Jednak gdy niemiecka blokada morska Europy zaczęła zagrażać lukratywnym biznesom, Wilson zmienił zdanie. Decyzja o przystąpieniu do wojny po stronie Wielkiej Brytanii i Francji została bardzo źle przyjęta, bo w USA silne były sympatie proniemieckie podsycane przez wpływowych Amerykanów niemieckiego pochodzenia. Za to Polonia amerykańska chętnie poparła wojnę z zaborcami. Duża w tym zasługa Paderewskiego, który od 1915 r. koncertował w USA, agitując przy każdej okazji za niepodległością Polski, nie tylko zresztą wśród Polonii.

Ignacy Jan Paderewski przy fortepianie, 1925 rok

Od 1917 r. pianista był też członkiem powołanego w Lozannie przez Romana Dmowskiego Komitetu Narodowego Polskiego. Zdominowany przez endecję komitet chciał odrodzenia Polski w oparciu o demokracje zachodnioeuropejskie i został przez państwa ententy uznany za jedyną reprezentację narodu polskiego. Paderewski został jego nieformalnym szefem dyplomacji i zręcznie wykorzystał popularność, jaką cieszył się za oceanem. Za jego sprawą Amerykanie polskiego pochodzenia ochoczo odpowiedzieli na ogłoszoną przez Wilsona mobilizację. Do jednostek US Army wysyłanych na front francuski zaciągnęło się ponad 100 tys. Polaków.

Pianista odegrał też ważną rolę w stworzeniu we Francji armii gen. Józefa Hallera. Miała ona w sojuszu z Francją i Wielką Brytanią walczyć z Niemcami o niepodległość Polski. Jej trzon stanowiło 20 tys. amerykańskich ochotników, którzy nie mogli zaciągnąć się do armii amerykańskiej z powodu prawa zakazującego werbunku imigrantów pochodzących z krajów, z którymi Ameryka jest w stanie wojny. Paderewski uzyskał zgodę Białego Domu na ich przeszkolenie i wysłanie do Francji. Dla sprawy polskiej powstanie tej armii miało być może większe znaczenie niż idealizowane potem legiony Piłsudskiego. Była to wówczas jedyna polska formacja sprzymierzona z ententą.

Piłsudski stawiał na państwa centralne, których klęska, z chwilą przystąpienia Ameryki do wojny, była w zasadzie przesądzona. Zachód nie miał więc powodów do wspierania Polaków służących formalnie w austriackiej armii. Do tego dochodziły różnice ideologiczne, które stały się szczególnie istotne po wybuchu rewolucji w Rosji. Piłsudski był socjalistą z mocno rewolucyjną, czy nawet terrorystyczną, przeszłością. Tymczasem endecja, dziś odsądzana od czci i wiary jako partia skrajnie prawicowa, 100 lat temu nie różniła się zbytnio od innych konserwatywnych ugrupowań działających w zachodnich demokracjach. I to endekom w dużej mierze zawdzięczamy kształt zachodnich granic odrodzonego państwa.

Koncert w Wersalu

Ogłoszone 100 lat temu orędzie prezydenta Wilsona, którego 13. punkt mówił o konieczności stworzenia niepodległej Polski, było wielkim dyplomatycznym sukcesem Paderewskiego i Komitetu Narodowego Polskiego. O jej umieszczenie w wystąpieniu Wilsona Paderewski zadbał przez nieocenionego płk. House’a, stojącego wówczas na czele zespołu prezydenckich doradców opracowujących projekt porozumienia pokojowego. Jednak nawet wtedy nic nie było przesądzone. Francuzi i Brytyjczycy byli gotowi przystać na stworzenie Polski na ziemiach zaboru rosyjskiego, byle stworzyć bufor między Europą a bolszewikami, którzy przejęli władzę w Rosji. Problem zaboru austriackiego sam się rozwiązał, bo monarchia habsburska i tak zapadała się pod własnym ciężarem. Jednak odebranie Niemcom Wielkopolski, Pomorza Gdańskiego czy Śląska jeszcze nie mieściło się w głowach.

Na szczęście los Wielkopolski rozstrzygnął się kilka dni po przyjeździe Paderewskiego do Poznania, gdy wybuch zwycięskiego powstania wyzwolił tę część Polski spod niemieckiego panowania. Jednak w sprawie Pomorza i Śląska toczyły się długie targi. Zasługą Paderewskiego i Komitetu Narodowego Polskiego Dmowskiego było to, że na konferencji wersalskiej Polska znalazła się po stronie zwycięzców. Piłsudczycy, uznawani za część austriackich sił zbrojnych, nie mieliby na to szans, bo przecież swój własny bój o Polskę zaczęli od kampanii przeciwko Rosji, która była częścią ententy. Na poparcie polskich pretensji terytorialnych Paderewski i Dmowski mieli też w Wersalu żelazny argument w postaci armii Hallera będącej częścią sił sojuszniczych. To m.in. zadecydowało o uzyskaniu Pomorza, niestety bez Gdańska, i plebiscycie na Śląsku, który potrzebował trzech powstań, żeby stać się częścią Polski. Wygląda więc na to, że uwielbiany przez kobiety gwiazdor był w stanie zrobić dla Polski tyle samo, a może i więcej niż niejeden krzepki komendant, nawet z szablą i na koniu.

Czytaj też:
Sporny Dzień Niepodległości

Artykuł został opublikowany w 3/2018 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 3/2018 (1819)

  • Nowocześnie, czyli jak?14 sty 2018, 20:00To, co wydarzyło się wokół ustaw dotyczących aborcji w ubiegłym tygodniu, było czymś nieprawdopodobnym. Okazało się, że niektóre partie polityczne zamierzają definiować swoją tożsamość właśnie przez stosunek do aborcji i przeczołgują posłów z...3
  • Niedyskrecje parlamentarne14 sty 2018, 20:00ŚRODOWISKO ZWIĄZANE Z „GAZETĄ POLSKĄ” OBNOSI SIĘ Z OSTENTACYJNĄ NIECHĘCIĄ DO PREZYDENTA ANDRZEJA DUDY. Podobno z powodu dymisji Antoniego Macierewicza, który stracił stanowisko szefa MON. Na spotkaniu noworocznym głowy państwa z klubem...6
  • Obraz tygodnia14 sty 2018, 20:0068 proc. Polaków jest za tym, by Jerzy Owsiak dostał Nagrodę Nobla (wg sondażu Pollster dla „Super Expressu”) 84 PROC. Polaków uważa, że media nigdy nie powinny faworyzować określonej partii (wg Pew Research Center dla „Gazety Wyborczej”) Wygrani...9
  • Forum im. Jarząbka Wacława14 sty 2018, 20:00NA MAPIE POLITYCZNYCH DZIWACTW ZANOTOWAŁAM OSTATNIO POWSTANIE EKOLOGICZNEGO FORUM MŁODZIEŻY. Jego celem jest obrona ministra Szyszki i dyrektora Tomaszewskiego, a przede wszystkim ich instytucji, to znaczy Ministerstwa Środowiska oraz Lasów...10
  • Smog i kapitalizm14 sty 2018, 20:00OBY ŻADNA ŚWIĘTOKRADCZA RĘKA – NO, PRZYNAJMNIEJ ZA MOJEGO ŻYCIA – NIE TARGNĘŁA SIĘ NA KAPITALIZM, wolną przedsiębiorczość i prawo do poszukiwania szczęścia na własną rękę. Jednak ćwierć wieku po transformacji przeciwnicy ograniczania handlu w...10
  • O elektromobilności z prezydentem14 sty 2018, 20:00Elektromobilność w Pałacu Prezydenckim to wydarzenie z cyklu „Technologie przyszłości”. Jego celem będzie szukanie odpowiedzi na pytanie, co należy zrobić, żeby elektromobilność stała się w naszym kraju rzeczywistością, a polskie firmy dołączyły...11
  • Szok XXI wieku14 sty 2018, 20:00Atak na World Trade Center, dyskusja o małżeństwach jednopłciowych, a nawet popularność „Big Brothera”. 2001 był rokiem zaskakujących wiadomości.12
  • Platforma IV RP14 sty 2018, 20:00„Czy Platforma Obywatelska wygra przyszłość?” – w numerze 10 z 2001 r. „Wprost” pochylał się nad partią „ludzi środka, którzy nie chcą wybierać między uzwiązkowioną lewicą a uzwiązkowioną prawicą”. W styczniu Donald Tusk, Maciej Płażyński i...13
  • Tajemnice operacji „Rekonstrukcja”14 sty 2018, 20:00Zmiany w rządzie niespodziewanie wzmocniły wpływy wicepremiera Jarosława Gowina, osłabiły natomiast skrzydło o. Tadeusza Rydzyka. Nadal karty rozdaje twarde jądro PiS.14
  • Kim są nowi ministrowie14 sty 2018, 20:00Brudziński: pierwszy po prezesie Nowy szef MSWiA od dawna nazywany jest numerem dwa w Prawie i Sprawiedliwości. Już jesienią zeszłego roku było wiadomo, że Joachim Brudziński wejdzie do rządu. Tylko że wtedy miał być to gabinet Jarosława...18
  • Dyrygent i skrzypkowie14 sty 2018, 20:00GRZEGORZ SADOWSKI, szef działu Biznesi Gospodarka Mateusz Morawiecki ułożył sobie resorty gospodarcze tak, by zajęły się pracą, nie uprawianiem polityki. Nadzór nad spółkami Skarbu Państwa będzie sprawował osobiście. – To jest pytanie nie do mnie,...24
  • Kulisy odwołania szefa MON14 sty 2018, 20:00Powierzenie Antoniemu Macierewiczowi szefostwa komisji smoleńskiej może ostatecznie pogrążyć byłego ministra obrony.25
  • Nie będzie partii Macierewicza14 sty 2018, 20:00W Polsce nie ma możliwości stworzenia znaczącej formacji na prawo od PiS – uważa prof. Rafał Chwedoruk, politolog.26
  • Zawiedzione nadzieje… kto zawiódł?14 sty 2018, 20:00WALDEMAR SKRZYPCZAK, generał broni Kiedy dwa lata temu ster dowodzenia w MON przejmował Antoni Macierewicz, wielu – w tym i ja – liczyło przede wszystkim na szybkie uruchomienie i zdynamizowanie siermiężnie prowadzonej przez poprzedni rząd...28
  • Obóz rządzący uniknął spirali śmierci14 sty 2018, 20:00– W świecie infozgiełku pozytywna narracja jest niemal równie ważna jak decyzje czy wydarzenia – mówi o swoim projekcie MaBeNa prof. Andrzej Zybertowicz. I apeluje, by Unia otrząsnęła się z liberalno-lewackich utopii.30
  • Dwa błędy Schetyny14 sty 2018, 20:00Wystarczył ten jeden krok, aby duża część dotychczasowej strategii Grzegorza Schetyny legła w gruzach. Szef Platformy karnie wydalił z partii trójkę posłów za to, iż swoimi głosami przyczynili się do upadku (małą różnicą głosów) radykalnego...33
  • Patriotyzm na co dzień i od święta14 sty 2018, 20:00Boję się, żeby wojownicze hałasy nie zabiły w narodzie czułej wrażliwości – mówi prof. Joanna Kurczewska, socjolog i historyk idei z Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.35
  • Kocopoły14 sty 2018, 20:00Kocopoły to produkty pracy Maszyny Bezpieczeństwa Narracyjnego. Służą do tego, żeby robić wyborcom wodę z mózgu. Maszynie imię nadał nieoceniony prof. Zybertowicz. Ten sam, który za poprzedniego PiS reformował ABW przez wprowadzenie jej „w okres...39
  • Lokalni patrioci 500+14 sty 2018, 20:00Przeszkolenie bez taryfy ulgowej oraz pieniądze czekają na chętnych do służby w Wojskach Obrony Terytorialnej.40
  • Nikt nie chciał sądzić Wawrzeckiego14 sty 2018, 20:00– Lubiłam pisać o zwykłych ludziach, codziennych zbrodniach – wspomina autorka reportaży sądowych z czasów PRL, Barbara Seidler.44
  • Dyskretny urok arystokracji14 sty 2018, 20:00Zamki, służba i srebrna zastawa? Czasem tak, chociaż dla polskiej arystokracji dobre urodzenie to nie tylko przywileje, ale i obowiązki. Na przykład pomaganie innym.47
  • Wrobieni w challenge14 sty 2018, 20:00W domu wiceprezesa Polskiej Ligi Siatkówki działa prywatna spółka, która rocznie inkasuje setki tysięcy złotych od polskich klubów siatkarskich. Zarejestrowała sobie tam oddział, żeby pobierać unijną dotację. Ale to dopiero początek historii.50
  • Autobusem pod górkę14 sty 2018, 20:00PolskiBus mimo milionów w reklamę nie przetrwał na polskim rynku. Przegrał z lokalnymi przewoźnikami. Teraz chce z nimi walczyć gigant z Niemiec.56
  • Hossa Bessa14 sty 2018, 20:00Fitness klapa W ciągu najbliższych trzech- -czterech miesięcy z Polski całkowicie zniknie sieć klubów Jatomi Fitness. Na koniec ubiegłego roku w 19 polskich miastach działało 35 klubów pod tą marką. Nie tak dawno sieć zamknęła swój punkt w...59
  • Elektromobilna rewolucja ruszyła14 sty 2018, 20:00MICHAŁ KURTYKA Kilka tygodni temu rząd, a teraz Sejm przegłosował ustawę o elektromobilności i paliwach alternatywnych. To sukces, gdyż jest to jeden z najważniejszych sposobów, które pozwolą przyspieszyć innowacyjność naszej gospodarki. Kształt...60
  • Know How14 sty 2018, 20:00Hej, mercedes Mercedes pokazał nową odsłonę swojego systemu informacyjnorozrywkowego, kryjącego się pod nazwą MBUX. Będzie się on składał z dwóch ekranów i zadebiutuje w nowej A klasie. W zależności od wyposażenia ekrany będą miały rozmiary od 7...61
  • Wolno, wolniej, kup nowy14 sty 2018, 20:00Afera z Intelem i Apple’em w roli głównej pokazuje, że konsumenci coraz częściej sprowadzani są do roli maszynek, które mają tylko kupić. Najlepiej jak najczęściej.62
  • Zarządzanie strachem14 sty 2018, 20:00Straszenie stało się głównym narzędziem polityki w Europie. Dlatego krótkie chwile wytchnienia w przepychance o to, kto kogo, przyjmowane są z taką ulgą.64
  • Sieć na cenzurowanym14 sty 2018, 20:00W Europie zaczęła się właśnie krucjata przeciwko dezinformacji w internecie. Niestety może się ona skończyć ograniczeniem wolności słowa.68
  • Wirtuoz niepodległości10 lis 2019, 22:54Ignacy Paderewski był światową gwiazdą, za którą szalały tłumy. Być może dlatego robił dla polskiej niepodległości tyle samo, a może i więcej niż marszałek Piłsudski.72
  • Na zdrowie14 sty 2018, 20:00Kobiece serce Kobiety dwukrotnie częściej niż mężczyźni umierają w ciągu 12 miesięcy po ostrym zawale serca – wykazały badania specjalistów z Uniwersytetu w Leedes (Wielka Brytania) i Instytutu Karolinska (Szwecja). Zdaniem autorów badań to wynik...76
  • Nie zawsze trzeba stać w kolejce14 sty 2018, 20:00Polacy chętnie leczą się sami, szczególnie wtedy, gdy doskwiera im przeziębienie. Wsparci dobrą radą farmaceuty jesteśmy w stanie dobrać odpowiedni lek, który postawi nas na nogi.77
  • Ale to już było14 sty 2018, 20:00W Polsce początki w muzyce są trudniejsze niż gdziekolwiek indziej. Wszyscy chcą mieć nową muzykę, ale nikt nie chce się nią zajmować. Debiutantów z roku na rok poznajemy coraz mniej, za to w radiu i w telewizji dusimy się w tym samym sosie...78
  • Sztuka cenniejsza niż złoto14 sty 2018, 20:00Rok 2017 był najlepszym sezonem w historii polskiego rynku sztuki. Ale wystrzał korków od szampana zagłuszył istniejące problemy.82
  • Bóg, horror, obczyzna14 sty 2018, 20:00Na kolejny sezon „Gry o tron” przyjdzie nam poczekać do 2019 r. Jak przeżyć 2018 i skrócić sobie katusze oczekiwania? Oglądając „Templariuszy”, którzy nabierają tempa z odcinka na odcinek.86
  • Rozmiar ma znaczenie14 sty 2018, 20:00Paul z „Pomniejszenia” ma 12 cm wzrostu, ale kaliber jego problemów jest znacznie większy. Jak to u bohaterów Payne’a bywa.90
  • Wydarzenie14 sty 2018, 20:00Kalejdoskop nerwic To jeden z tych filmów, których oglądanie jest przyjemnością, choć w trakcie seansu śmiech zamiera w gardle. W debiutanckim „Ataku paniki” Paweł Maślona portretuje kilkunastu bohaterów. Dzielą ich: wiek, pozycja społeczna,...91
  • Film14 sty 2018, 20:00Pępek świata absurdu Oparta na prawdziwej historii „Viktoria” nie jest filmem dla każdego. W portrecie trzech pokoleń kobiet Bułgarka Maya Vitkova nie kokietuje widza. Tworzy opowieść dojmującą, oschłą, powolną. Ale udaje jej się w nieoczywisty...92
  • Muzyka14 sty 2018, 20:00PŁY TA Nasza zima dobra KIEDY DWA LATA TEMU, ZARAZ PO POJAWIENIU SIĘ NA NASZEJ SCENIE, zapytano ją, dlaczego jeszcze nie wydała płyty, z bezczelną szczerością odpowiadała: „Bo trzeba ją wypełnić dobrymi nagraniami”. Stało się, zapowiedź Poli Rise,...93
  • Książka14 sty 2018, 20:00POWIEŚĆ Być innym OD CZASU SUKCESÓW KSIĄŻEK O FRANCUSKIM MIKOŁAJKU I AN- GIELSKIM ADRIANIE MOLE’U na wpół żartobliwe opisywanie świata z punktu widzenia bystrego dziecka stało się pomysłem dość często wykorzystywanym przez literaturę. Amerykanka...94
  • Kalejdoskop14 sty 2018, 20:00Gra w oko Co łączy Europę Wschodnią i Amerykę Południową? Na pierwszy rzut oka nic. Po głębszym namyśle konstatujemy, że przecież dyktatury (u nas komunistyczne, tam – prawicowe lub wojskowe), że Gombrowicz. Dlatego w tytule tej wystawy nie mogło...95
  • Kulturalna trzynastka14 sty 2018, 20:00Małgorzata Kożuchowska JAKO HANKA MOSTOWIAK ZGINĘŁA PRZYWALONA PUDŁAMI, JAKO AKTORKA WCIĄŻ ZACHWYCA URODĄ I TALENTEM 1. Najbardziej znienawidzona lektura? Nudny, zły scenariusz filmowy. 2. Którym bohaterem z literatury chciałabyś być i dlaczego?...96
  • Mysia wieża14 sty 2018, 20:00MICHAŁ WITKOWSKI Czy Pałac Kultury i Nauki powinien zostać zburzony? Obawiam się, że w tej kwestii raczej nigdy nie osiągniemy jednomyślności. Jest tyle za i tyle przeciw! Za zburzeniem przemawia fakt, że nie każda tradycja dobra i nie każda...97
  • O Persach i Teutonach14 sty 2018, 20:00Pociąg TGV z Paryża do Brukseli przemieszcza się w styczniowym zmierzchu niemal bezszelestnie, ale i tak się w końcu spóźni. Utknie w Lille, gdzie część pasażerów będzie się przesiadać na Eurostar do Londynu. O ile pociąg do Paryża był zapchany...98