"Sprawne funkcjonowanie Trybunału Konstytucyjnego jest jednym z niezbędnych warunków zapewniających skuteczność i efektywność systemu ochrony praw jednostki" – czytamy w uzasadnieniu wniosku. "Tymczasem ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 22 lipca 2016 r. wprowadza takie rozwiązania, które mogą zostać uznane za niezgodne z wymogami demokratycznego państwa prawnego. Przede wszystkim ustawa wkracza w sposób niedopuszczalny w sferę niezależności Trybunału Konstytucyjnego i niezawisłości jego sędziów" – przekonuje Rzecznik Praw Obywatelskich.
"W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich nowe przepisy nie tylko nie usprawniają postępowań toczących się przed Trybunałem Konstytucyjnym, lecz prowadzą do dalszego paraliżu działania Trybunału Konstytucyjnego, prowadząc tym samym do naruszenia praw i wolności człowieka i obywatela" – przekonuje RPO.
"Ustawa jest w wielu miejscach zbieżna z przepisami ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, uznanymi już przez Trybunał za niezgodne z Konstytucją – przede wszystkim w wyroku z dnia 9 marca 2016 r. (sygn. akt K 47/15)" – zauważa się we wniosku.
We wniosku do Trybunału Konstytucyjnego Rzecznik zwraca przede wszystkim uwagę na:
- tryb uchwalenia zaskarżonej ustawy (tempo prac nad zagadnieniami natury ustrojowej, brak odpowiedniej merytorycznej analizy i debaty);
- arbitralne ustalenie liczby trzech kandydatów na stanowiska prezesa i wiceprezesa TK przedstawianych Prezydentowi RP przez Zgromadzenie Ogólne;
- wymóg rozpatrywania spraw według kolejności wpływu (naruszenie niezależności władzy sądowniczej i zasady sprawności działania instytucji publicznej);
- obligatoryjne uczestnictwo Prokuratora Generalnego lub jego zastępcy w sprawach rozpoznawanych przez Trybunał w pełnym składzie (przepis ustawy umożliwia blokowanie i paraliżowanie prac TK);
- inne zasady orzekania w pełnym składzie (możliwość blokowania wydania orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny przez mniejszość, tj. czterech sędziów);
- formuła kierowania przez Prezesa Trybunału Konstytucyjnego wniosku do Prezesa Rady Ministrów o ogłoszenie wyroków i postanowień (przyznanie Premierowi możliwości oceny, czy dane orzeczenie Trybunału w ogóle powinno zostać ogłoszone w organie urzędowym, gdy tymczasem czynność ogłoszenia ma charakter wyłącznie techniczny);
- przepisy zmieniające, przejściowe, dostosowujące i końcowe prowadzą do utrudnienia działalności Trybunału Konstytucyjnego, spowolnienia tempa rozpatrywanych spraw czy wręcz swoistego paraliżu sądu konstytucyjnego;
- nakaz stosowania nowej ustawy do wszystkich spraw zawisłych przed Trybunałem (spowoduje to znaczące spowolnienie i wydłużenie rozpoznawania spraw przez sąd konstytucyjny);
- zobowiązanie Trybunału do rozstrzygnięcia spraw wszczętych pytaniami prawnymi sądów oraz skargami konstytucyjnymi i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowej ustawy w ciągu roku;
- zawieszenie postępowań we wszystkich sprawach wszczętych wnioskiem na sześć miesięcy;
- wyłączenie wyroku TK z 9 marca 2016 r. spod obowiązku urzędowej publikacji;
- proces obsadzania stanowisk sędziów TK – uznanie, że do orzekania w Trybunale powinni zostać dopuszczeni sędziowie, od których Prezydent odebrał ślubowanie;
- 14-dniowy okres vacatio legis (w świetle wymagań konstytucyjnych oraz orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, 14-dniowy okres vacatio legis w odniesieniu do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym jest zbyt krótki).
Nowa ustawa o TK
1 sierpnia po południu w Dzienniku Ustaw opublikowano nową ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. W sobotę, 30 lipca, prezydent podpisał osiem ustaw, w tym właśnie nowelizację ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Dwa dni później, 1 sierpnia, została ona opublikowana w Dzienniku Ustaw. Wejdzie ona w życie po 14 dniach od ogłoszenia.
W czwartek 21 lipca Senat przegłosował przyjęcie nowej ustawy o TK. Za przyjęciem nowej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym było 66 senatorów, 29 wstrzymało się od głosu.
Po długiej dyskusji na posiedzeniu plenarnym, prace nad ustawą o TK odbywały się jeszcze na posiedzeniu połączonych komisji Ustawodawczej oraz Praw Człowieka, Praworządności i Petycji. W obradach tych wziął udział obecny prezes Trybunału prof. Andrzej Rzepliński. Na zakończenie prac nad ustawą, senatorowie przyjęli poprawki proponowane przez Prawo i Sprawiedliwość, odrzucając jednocześnie zmiany zgłaszane przez opozycję.
Kolejność wpływu spraw
Jedną z najważniejszych zmian jest wprowadzenie odstępstwa od zasady badania spraw według kolejności ich wpływu. Postanowiono, że prezes TK będzie mógł w przypadku uzasadnionej potrzeby "ochrony wolności lub praw obywatela, bezpieczeństwa państwa lub porządku konstytucyjnego" pominąć kolejkę spraw. Wprowadzono także zapis mówiący o udziale Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniach TK. Od teraz będzie on mógł przystąpić do każdej sprawy.
Sędziowskie "veto"
Według nowej ustawy pełny skład Trybunału to co najmniej 11 sędziów, którzy rozpatrywaliby sprawy o szczególnej zawiłości. Pozostałe składy orzekające to 5 i 3 sędziów. W nowych przepisach znalazł się także kontrowersyjny zapis o możliwości zgłoszenia sprzeciwu od wyroku przez 4 sędziów. W takim wypadku sprawa byłaby odraczana na maksymalnie pół roku. Doprecyzowano także tryb ogłaszania orzeczeń. Od teraz z wnioskiem o publikację wyroku występowałby do premiera prezes Trybunału.
Porządkowanie zaległości
W jednej z poprawek zadecydowano także, że publikacji nie będzie podlegało orzeczenie TK z 9 marca 2016 roku, stwierdzające niekonstytucyjność grudniowej ustawy o TK. Opublikowane będą za to wyroki Trybunału wydane "z naruszeniem" ustawy z 25 czerwca 2015 roku.