– Reforma konstytucyjna otwiera nową erę w historii Kazachstanu. Pozwala skonsolidować przemiany polityczne ostatnich trzech lat i położyć solidne podstawy pod dalsze umacnianie naszej państwowości. Odtąd zasady sprawiedliwości, przejrzystości i solidarności będą ściśle przestrzegane – zapewnia prezydent Kasym-Żomart Tokajew.
Prawo z myślą o człowieku
Od objęcia urzędu prezydenta przez Kasyma-Żomarta Tokajewa w 2019 r. w kraju konsekwentnie przeprowadzane są etapowe przemiany ustrojowe. Na przestrzeni lat wdrożono cztery pakiety reform politycznych oraz uchwalono 13 ustaw mających na celu poprawę konkurencyjności i przejrzystości procesu politycznego.
Kolejny pakiet reform politycznych został przedstawiony przez głowę państwa w Orędziu do narodu Kazachstanu z 16 marca 2022 roku i wdrożony w drodze referendum konstytucyjnego, które odbyło się 5 czerwca 2022 roku.
Reforma konstytucyjna wymagała zmian i uzupełnień w obowiązujących przepisach.
Sześć ustaw podpisanych w listopadzie 2022 r. spowoduje redystrybucję uprawnień Prezydenta do innych instytucji władzy, przeformatowanie przedstawicielskiej władzy, poprawę systemu wyborczego, wzmocnienie instytucji praw człowieka oraz modernizację procesu wyborczego.
Jak podkreśla głowa państwa, przyjęte przez Parlament ustawy są zorientowane na człowieka i jego prawa. W szczególności zgodnie ze zmianami, Sąd Konstytucyjny zacznie funkcjonować od 1 stycznia 2023 r. Teraz każdy obywatel będzie mógł bezpośrednio bronić swoich konstytucyjnych praw i wolności. Po raz pierwszy też status, uprawnienia i gwarancje niezależności Rzecznika Praw Obywatelskich są ustalane na poziomie ustawy konstytucyjnej. Co więcej, zmiany w prawie wzmacniają funkcję Prokuratora Generalnego w zakresie praw człowieka.
– Dalszy kompleksowy rozwój tej strefy będzie priorytetem państwa – zapewnia prezydent. I dodaje: – Podstawą sprawiedliwości społecznej są prawa adekwatne do wymogów czasu oraz systematyczna walka z korupcją, ciężka praca obywateli i chęć zdobywania przez młodych zaawansowanej wiedzy. Państwo jest zobowiązane do stworzenia wszystkich niezbędnych warunków do realizacji tej koncepcji.
Oprócz obywateli, Prokuratorowi Generalnemu i Rzecznikowi Praw Obywatelskich przysługuje teraz także prawo odwołania się do Sądu Konstytucyjnego.
Zdaniem Przewodniczącego Senatu Maulena Ashimbaeva, Sąd Konstytucyjny zapewni skuteczniejszą ochronę praw człowieka w Kazachstanie, ponieważ obywatele, którzy uważają, że ich prawa zostały naruszone lub system sądowniczy nie chroni ich wystarczająco skutecznie, będą mogli odwoływać się bezpośrednio do Sądu Konstytucyjnego.
Ustawa „O amnestii” dla uczestników styczniowych wydarzeń
2 listopada 2022 roku prezydent Kasym-Żomart Tokajew podpisał ustawę Republiki Kazachstanu „O amnestii”, mającą na celu zwolnienie z odbywania kary osób, które znalazły się pod wpływem prowokatorów i popełniły czyny przestępcze w warunkach masowych zamieszek w okresie od 4 do 7 stycznia 2022 r.
Według wstępnych obliczeń amnestią objętych jest około 1,5 tys. osób. Do tej pory z 1112 skazanych w styczniowych wydarzeniach tylko 128 osób jest pozbawionych wolności. Po przyjęciu ustawy z miejsc pozbawienia wolności zostanie zwolnionych ponad 40 skazanych, około 50 osób – w ciągu najbliższych sześciu miesięcy. 171 osób, które dopuściły się czynów karalnych, przestępstw małej i średniej wagi, zostanie zwolnionych z odpowiedzialności karnej i kary.
Jednocześnie ostateczną decyzję o zastosowaniu wobec skazanych amnestii sąd podejmie indywidualnie dla każdej osoby.
Jak podkreślił Kasym-Żomart Tokajew w swoim Orędziu do narodu z 1 września 2022 r.: „Postanowiłem przeprowadzić jednorazową amnestię dla uczestników styczniowych wydarzeń. Pokazując humanizm, jako naród wyciągniemy wnioski z tej tragedii i nie pozwolimy na jej powtórzenie”.
Usprawnienie procesu wyborczego
W ramach szeroko zakrojonego programu modernizacji politycznej wprowadzono zasadę zgłaszania pokojowych zgromadzeń. Uproszczono procedurę rejestracji partii politycznych i obniżono barierę rejestracji. Wprowadzono 30-procentowy udział kobiet i młodzieży na przedwyborczych listach partyjnych i przy podziale mandatów poselskich. Próg wyborczy partii politycznych do Mażylisu został obniżony z 7 do 5%. Na kartach do głosowania pojawiła się rubryka „przeciw wszystkim”. Powstała instytucja opozycji parlamentarnej. Zdekryminalizowano art. 130 („oszczerstwo” przeniesiono z kodeksu karnego do administracyjnego) i zhumanizowano art. 174 Kodeksu Karnego (dokonano zmian w dotychczasowym brzmieniu, bardziej poprawnego zapisu: zamiast sformułowania „nawoływanie do nienawiści społecznej, narodowej, plemiennej, rasowej, klasowej lub religijnej” zastosowano bardziej precyzyjne prawne pojęcie „podżeganie”). Kara śmierci została zniesiona. Wprowadzono mechanizm bezpośrednich wyborów wiejskich akimów.
Ustawy podpisane przez prezydenta Kasyma-Żomarta Tokajewa regulują przejście Kazachstanu na mieszany system wyborczy. W celu odzwierciedlenia interesów wyborców, zarówno na szczeblu krajowym, jak i regionalnym, przyjęto normy dotyczące usprawnienia systemu wyborczego.
Od ósmej kadencji Mażylis Sejmu będzie funkcjonował według nowego systemu – część posłów z list partyjnych (69), część będzie wybierana w jednomandatowych okręgach terytorialnych (29).
Z kolei maslichaty regionów powstaną na zasadzie: 50% wg systemu większościowego, 50% z listów partyjnych. Maslichaty regionów tylko w okręgach jednomandatowych. Dzięki temu organy przedstawicielskie staną się naprawdę narodowymi.
W przypadku nienależytego wywiązania się przez posłów wybranych w jednomandatowych okręgach terytorialnych z obietnic wyborczych, wyborcy mają możliwość odwołania mandatu.
Jednocześnie przyjęto normy mające na celu usprawnienie procesu wyborczego – jest to pozwolenie na prowadzenie kampanii wyborczej w sieciach społecznościowych, przeniesienie terytorialnych komisji wyborczych na tryb zawodowy, ustalenie maksymalnych kwot dobrowolnych datków na rzecz funduszy wyborczych.
Biorąc pod uwagę wprowadzenie wyborów akimów wiejskich, od 1 stycznia 2023 r. w trybie pilotażowym przeprowadzane są wybory akimów powiatów i miast o znaczeniu regionalnym, co wskazuje na zdecydowane dążenie Kazachstanu do demokratyzacji systemu administracji publicznej.
Generalnie reformy przeprowadzone w ciągu ostatnich trzech lat oraz reforma konstytucyjna ukształtowały nowy model ustroju państwowo-politycznego. Zainicjowany przez głowę państwa program szeroko zakrojonej modernizacji politycznej uzyskał ostateczną formalizację prawną. Dlatego w Orędziu z 1 września 2022 r. Prezydent publicznie i otwarcie przedstawił cały harmonogram cyklu wyborczego.
20 listopada – Nadzwyczajne wybory Prezydenta Kazachstanu
20 listopada 2022 roku odbyły się przedterminowe wybory Prezydenta Kazachstanu.
22 listopada Centralna Komisja Wyborcza podsumowała ostateczne wyniki wyborów prezydenckich w Kazachstanie. Kasym-Żomart Tokajew wygrał przedterminowe wybory prezydenckie w Kazachstanie, zdobywając 81,31 proc. głosów. CKW wyznaczyła datę złożenia przysięgi przez wybranego Prezydenta Republiki Kazachstanu Kasyma-Żomarta Tokajewa na 26 listopada 2022 r.
W wyborach prezydenckich wzięło udział sześciu kandydatów o różnych poglądach politycznych, w tym przedstawiciele opozycji, co dało wyborcom szeroki wybór. Ponadto po raz pierwszy w historii Kazachstanu o urząd prezydenta ubiegały się dwie kobiety. To kolejny ważny krok w trwającym demokratycznym rozwoju Kazachstanu. Od lat Kazachstan podejmuje konkretne kroki w celu zapewnienia równości płci i zwiększenia roli kobiet w biznesie i polityce.
Głosowanie odbyło się w 10 101 lokalach wyborczych, w tym w 68 lokalach wyborczych zorganizowanych w 53 placówkach dyplomatycznych Kazachstanu za granicą. Wybory obserwowało 641 przedstawicieli z 35 państw oraz organizacji międzynarodowych.
Komentując proces wyborczy, zagraniczni obserwatorzy pochwalili wysoki poziom jego organizacji. Nikt nie zgłosił żadnych naruszeń podczas głosowania. Wybory w Kazachstanie relacjonowało także 254 akredytowanych dziennikarzy zagranicznych.
Warto zaznaczyć, że na wniosek prezydenta Kasyma-Żomarta Tokajewa kadencja prezydenta została skrócona z dwóch pięcioletnich do jednej siedmioletniej bez możliwości reelekcji. Inicjatywa ta wyeliminuje ryzyko monopolizacji władzy i wzmocni podstawowe zasady demokracji.
W przyszłym roku odbędą się wybory do Mażylisu i maslichatów wszystkich szczebli. W ten sposób wszystkie kluczowe instytucje państwowe będą stopniowo reformowane: prezydent, parlament, rząd, maslichaty.