Kiedy rozpoczęła się ta wojna?

Kiedy rozpoczęła się ta wojna?

Zbombardowane centrum Wielunia (zdjęcie ze zbiorów Muzeum Ziemi Wieluńskiej w Wieluniu)
Zbombardowane centrum Wielunia (zdjęcie ze zbiorów Muzeum Ziemi Wieluńskiej w Wieluniu) Źródło: Domena publiczna
Jabłonkowo, Tarnów, Szymankowo, Wieluń i wiele innych miejscowości zostało wcześniej niż Westerplatte zaatakowanych przez wojska Hitlera w 1939 r. Dyskutowana jest nie tylko data 1 września, ale i to, czy II wojna światowa w ogóle zaczęła się w Polsce.

Podręcznikowy kanon głosi, że II wojna światowa zaczęła się 1 września o 4.45, gdy niemiecki pancernik „Schleswig-Holstein” zaczął ostrzeliwać Westerplatte. Miejsce, które urosło do rangi opiewanego w wierszach symbolu, ma jednak poważną konkurencję, bo chętnych do przejęcia tej symbolicznej i bohaterskiej roli nie brakuje. W grze o prestiż i niepokalaną historyczną prawdę liczy się każda minuta, precyzyjnie odmierzana w meldunkach świadczących o tym, że tu i tam na kilka lub kilkanaście minut przed rozpoczęciem ataku na Westerplatte inwazja na Polskę trwał już w najlepsze. Nie brak też miejsc, które wyprzedziły Westerplatte o całe godziny, a nawet dni w zaszczytnym wyścigu o lokalizację pierwszego strzału oddanego w II wojnie światowej. Warto je poznać w chronologicznym porządku.

26.08.1939, Tunel kolejowy na Zaolziu

Mało kto dziś pamięta, że Hitler chciał zacząć wojnę z Polską 26 sierpnia. Jednak dzień wcześniej polska dyplomacja podpisała umowy sojusznicze z Wielką Brytanią i Francją, na mocy których Paryż i Londyn zobowiązywały się do przyjścia nam z pomocą w razie ataku Niemiec. Planowana przez Hitlera szybka wojna z izolowaną Polską mogła przerodzić się w konflikt europejski z mocarstwami na Zachodzie. Berlin musiał tę okoliczność przeanalizować, dlatego datę ataku przesunięto. Nie wszyscy się jednak o tym w porę dowiedzieli. Jednym z nich był pechowy porucznik Abwehry, Hans Albrecht Herzner. Dowodził on oddziałem dywersyjnym, mającym przechwycić strategicznie ważny tunel kolejowy, którym stacjonująca na Słowacji niemiecka 7 Dywizja Górska miała wkroczyć na Śląsk. Tunel znajdował się na Zaolziu. Polska zajęła je niecały rok wcześniej, przyłączając się do rozbioru Czechosłowacji przez III Rzeszę. Gdy wieczorem 25 sierpnia z Berlina przyszedł rozkaz do wstrzymania ataku na Polskę, porucznik Herzner i jego ludzie przekraczali już polską granicę. Ich celem była położona w pobliżu 600-metrowego tunelu stacja kolejowa w Jabłonkowie. Agenci Abwehry zajęli ją 26 sierpnia nad ranem, ale kolejarze zdążyli zaalarmować żołnierzy strzegących strategicznie ważnego tunelu. Gdy oddział Herznera zbliżył się do wylotu tunelu, został zasypany ogniem z broni maszynowej i musiał się wycofać. Zbliżała się 5 rano. Wedle informacji, które posiadał Herzner, atak na Polskę powinien już trwać. Wystarczyło więc tylko poczekać na nadciągające czołgi. Oczekiwanie przedłużało się, dlatego porucznik zadzwonił w końcu do dowództwa na Słowacji. Tam dowiedział się, że ma się wycofać, bo wojny na razie nie będzie. Niemcy przeprosili nawet Polskę za incydent mający być dziełem jakiegoś szaleńca.

28.08.1939, Zamach na dworzec w Tarnowie

Są w dziejach wojen takie wydarzenia, które są iskrą zapalającą płomień. Dla Niemców takim pretekstem była prowokacja w Gliwicach, gdzie przebrani za Polaków bojówkarze zaatakowali niemiecką radiostację, dostarczając Berlinowi casus belli. Po polskiej stronie mógł to być zamach na stację kolejową w Tarnowie. Różnica była taka, że Polska nie szukała wojny z III Rzeszą, a poza tym nie była to prowokacja przygotowana przez polski wywiad, tylko autentyczny akt niemieckiego terroru. Od innych niemieckich operacji dywersyjnych w Polsce odróżniały go rozmach i liczba ofiar. Dlatego spokojnie można uznać zamach w Tarnowie za kandydata do miana pierwszego ataku II wojny światowej. Wykonał go Anton Guzy, zwerbowany przez Abwehrę bezrobotny Niemiec z Bielska-Białej, którego zadaniem było sianie terroru w Polsce. 28 sierpnia rano Guzy pojechał z Bielska do Krakowa, gdzie spotkał się w restauracji z niemieckim agentem Karlem Neumannem. Ten wręczył mu bilet na pociąg do Tarnowa i dwie walizki z bombami zegarowymi. Guzy musiał mieć pecha, bo spóźnił się na pociąg i do Tarnowa pojechał w końcu taksówką. Tam oddał bomby do przechowalni bagażu, kupił bilet na Lux-Torpedę do Krakowa i przez kilka godzin snuł się po samym dworcu i w jego okolicach. Ładunki wybuchły kilkanaście minut po jedenastej wieczorem, burząc jedną trzecią budynku i zabijając, wedle różnych szacunków, od 14 do ponad 30 ludzi. Ofiar mogło być więcej, bo przez ważny węzeł kolejowy przechodziły pociągi z wojskiem, zmierzającym w rejony ogłoszonej właśnie powszechnej mobilizacji. Spóźnił się także pociąg do Krakowa – godzina jego odjazdu była ustawiona na zegarowych zapalnikach bomb. Guzego aresztowano tuż po zamachu. Przyznał się do winy i wraz z kilkoma innymi złapanymi dywersantami został rozstrzelany pod Sandomierzem już w czasie kampanii wrześniowej.

Noc z 31.08 na 1.09.1939, Ostrzał pogranicza

Gotowe od ponad tygodnia na rozpoczęcie inwazji na Polskę oddziały niemieckie nie mogły doczekać się ataku. Wiele jednostek Wehrmachtu i Luftwaffe rozpoczęło ostrzał Polski jeszcze przez godziną 4:45. wyznaczoną przez Hitlera na początek operacji „Fall Weiss”. Już o 1 w nocy zaczął się atak na posterunek polskiej straży granicznej w Jeziorkach koło Piły. Pierwsze pociski artyleryjskie spadły na wieś Zelgniewo, co było sygnałem do szturmu na strażnicę w Jeziorkach. Około 1.40 zginął w Jeziorkach kapral Piotr Konieczka, stając się pierwszym żołnierzem polskim poległym w kampanii wrześniowej. Dziesięć minut później na drugim końcu Polski śląska Straż Graniczna zameldowała o dużych siłach niemieckich przekraczających granicę w okolicach Rybnika. O 3 nad ranem Niemcy zaatakowali polski batalion piechoty stacjonujący koło Chojnic, a o 4 rano, gdy większość załogi Westerplatte jeszcze spała, Wehrmacht zajął wieś Byszki nad Gwdą.

1.09.1939, godzina 4.15, Atak na stację w Szymankowie

Od godziny 4 rano lista pierwszych ofiar hitlerowskiej agresji zaczęła szybko rosnąć. W Malborku na granicy Niemiec i Wolnego Miasta Gdańsk Niemcy zajmują polski parowóz. Kolejarzom PKP zabierają mundury i tak przebrani ruszają ze składem wyładowanym żołnierzami Wehrmachtu w kierunku Tczewa, gdzie znajdują się strategicznie ważne mosty kolejowe na Wiśle. Tuż za przejętym polskim towarowym porusza się niemiecki pociąg pancerny, jednak cała wyprawa zostaje około godziny 4.25 zatrzymana na stacji w Szymankowie. Polskim kolejarzom udaje się w ostatniej chwili skierować pociąg pancerny na boczny tor i zaalarmować wojsko, obsadzające most graniczny. Wiozący Wehrmacht pociąg dociera do przyczółka mostu, ale stalowa brama graniczna jest zamknięta. Niemcy próbują atakować, ale silny ogień z karabinów maszynowych uniemożliwia szturm przeprawy. Około 4.35, na 10 minut przed rozpoczęciem ostrzału Westerplatte, Luftwaffe zaczyna bombardować okolice mostu, licząc na neutralizację ładunków wybuchowych podłożonych przez obrońców. Po dwóch godzinach ciężkich walk porucznik Norbert Juchtman z 8 batalionu saperów zaczyna wysadzanie mostów. Meldunek o klęsce operacji dywersyjnej i wysadzeniu przez Polaków mostów łączących polski i gdański brzeg Wisły dociera do sztabu Hitlera. Niemcy dostają szału i mordują 21 bohaterskich kolejarzy i celników polskich, którzy uniemożliwili im przejęcie mostów. Nie oszczędzają siostry zawiadowcy stacji w Szymankowie i ciężarnej żony jednego z kolejarzy. Rozstrzelany zostaje także właściciel dworcowej restauracji.

1.09.1939, godzina 4.40, Nalot na Wieluń

Im bliżej oficjalnej, wyznaczonej przez Berlin godziny rozpoczęcia inwazji na Polskę, tym ważniejsza jest każda minuta. Pięć minut przed rozpoczęciem ostrzału przez „Schleswig-Holstein” w Wielkopolsce Luftwaffe dokonuje pierwszego potężnego uderzenia lotniczego II wojny światowej. Nurkujące junkersy zrównują z ziemią pozbawiony znaczenia strategicznego i nieobsadzony przez większe jednostki Wieluń. Wedle różnych szacunków zginęło od tysiąca do ponad 2 tys. ludzi, a bomby zniszczyły dwie trzecie domów w mieście. Nalot był pierwszą zbrodnią wojenną Luftwaffe, ale nie pierwszym nalotem na Polskę w kampanii wrześniowej. Już 10 minut wcześniej wojewoda wielkopolski miał donosić do Warszawy o ataku lotniczym na Ostrów Wielkopolski. Luftwaffe w tym samym czasie bombardowała także Tczew. Obok Szymankowa Wieluń jest najpoważniejszym rywalem Westerplatte, choć nie brak i historyków, którzy twierdzą, że nalot odbył się całą godzinę później, a różnice w meldunkach wynikają z tego, że Niemcy nie stosowali wówczas zmiany czasu na letni, obowiązujący w Polsce. To dawałoby Westerplatte niekwestionowany prymat w symbolicznym wyścigu o miejsce rozpoczęcia II wojny światowej. Tyle że część historyków uważa, że wcale nie zaczęła się ona 1, tylko 3 września. To wtedy wojnę Niemcom wypowiedziały, zgodnie z sojuszniczym porozumieniem, Francja i Anglia. Konflikt III Rzeszy z Polską zaczął zmieniać się w globalną wojnę.

Więcej możesz przeczytać w 35/2017 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 35/2017 (1800)

  • „Wprost” – tygodnik opinii i dyskusji27 sie 2017, 20:00Lewica, prawica, środek, „Wprost” – tak zatytułowałem swój pierwszy tekst w roli pełniącego obowiązki redaktora naczelnego. Chodziło o to, aby nie opowiadając się z góry po żadnej stronie sceny politycznej, chwalić to, co dobre, ganić to, co złe...3
  • Niedyskrecje parlamentarne27 sie 2017, 20:00BORYS BUDKA CHCE ZASTĄPIĆ GRZEGORZA SCHETYNĘ na stanowisku lidera PO. Mówi się o tym nie tylko w PiS, ale również w Platformie Obywatelskiej. Ostatnio wiceprzewodniczący PO udzielił głośnego wywiadu niemieckiemu dziennikowi „Zeit Online”. Budka...6
  • Obraz tygodnia27 sie 2017, 20:0053% Polaków uznaje treści publikowane na portalach społecznościowych za prawdziwe, choć 20 proc. informacji pojawiających się w internecie piszą boty, czyli zaprogramowane roboty udające człowieka Wygrany Tomasz Marczyński dotąd odgrywał w...8
  • Nie upolityczniajcie nawałnicy27 sie 2017, 20:00Potrzebujemy spokoju. Ludzie zaczęli pękać, przydadzą nam się psycholodzy, ale nie polityka – mówi sołtys Rytla Łukasz Ossowski. Od nawałnicy minęły dwa tygodnie. Co się teraz u państwa dzieje? Prawie w całym Rytlu mamy prąd. Jednak mieszkańcy...10
  • Inforadar27 sie 2017, 20:00Wojna pluszaków WYGLĄDA NA TO, ŻE BĘDZIEMY MIELI PIERWSZY POJEDYNEK PLUSZAKÓW. I to nie byle gdzie, bo w branży dyskontów. Od 28 sierpnia Lidl rozpoczyna sprzedaż Lidlaków. To seria pluszowych zabawek, podobna do biedronkowego Gangu Świeżaków....11
  • Bezpieczna żywność? Chcę wiedzieć!27 sie 2017, 20:00RAFAŁ GÓRSKI OSTATNIO ZACZĄŁEM ŚLEDZIĆ, CZY ŻYWNOŚĆ TRAFIAJĄCA NA TALERZE MOJEJ RODZINY MIAŁA KONTAKT Z GLIFOSATEM, np. kasza gryczana. Glifosat to podstawowy składnik herbicydów wynaleziony przez Monsanto na początku lat 70. Zawiera go m.in....11
  • Szkoła polityczna27 sie 2017, 20:00Coraz więcej polityków deklaruje, że ich dzieci uczęszczają do szkół publicznych. Wszystko przez presję wyborców.12
  • Zdarzyło się jutro27 sie 2017, 20:00Nadeszła PiS-owska dyktatura. Dyktatura mody. WYSTARCZYŁO, ŻE PREZES ZAŁOŻYŁ śmieszną patriotyczną pelerynę i jej sprzedaż zwiększyła się wielokrotnie. No, jednak dyktator. Choć na razie tylko mody. CHOĆ Z DRUGIEJ STRONY, CZY MOŻNA TU MÓWIĆ O...14
  • Śmierć multi-kulti?27 sie 2017, 20:00prof. Magdalena Środa, filozofka, feministka WAKACJE TO GORĄCY CZAS NIEPODLEGŁOŚCIOWYCH MITÓW (POWSTANIE), religijnych symboli (cud na Wisłą), podkoszulek i pamiątek. Nie będę pisała o ONR-owskich marszach, które przypominają toczka w toczkę...15
  • Żeby króliczek nie zdechł27 sie 2017, 20:00KIEDY U WŁADZY POJAWIA SIĘ NAD WISŁĄ PRAWICA MADE IN POLAND, rzesza publicystów, blogerów i kawiarnianych polityków oddycha z ulgą. Wystarczy pisać o małych, obrzydliwych ludziach z NSDAPiS, a ma się i radość w sercu, i czytelników wdzięcznych....15
  • Polskie dzieci jedzą śmieci27 sie 2017, 20:00Naukowcy i dietetycy biją na alarm: polskie dzieci jedzą coraz gorzej. Jeśli nie zaczniemy walki z naszymi żywieniowymi grzechami, czeka nas plaga otyłości oraz drastyczny wzrost chorych na serce i cukrzycę.16
  • Wojna o pamięć27 sie 2017, 20:00Obchody rocznicy Sierpnia ’80 r. przerodziły się w spór między obozem władzy a opozycją o prawo do dziedzictwa pierwszej Solidarności.23
  • Krokodyl płacze nad muzułmanką27 sie 2017, 20:00EWA WANAT Berlińskie metro. Upał. Tłok. Duszno. Grupa arabskich kobiet szczelnie zawiniętych w czarną materię, widać tylko oczy i kawałek spoconego czoła. Obok towarzyszący im mężczyźni – w koszulkach z krótkimi rękawami. 15 lat temu – wakacje w...25
  • Kibicuję PiS-owi27 sie 2017, 20:00Pracuję jako kierowca w domu starców. Myślę, że dziennikarstwo stało się zbędne – mówi Maria Wiernikowska, wieloletnia korespondentka wojenna i reporterka.27
  • Duda to pomysł Kaczyńskiego27 sie 2017, 20:00Andrzeja Dudę wymyślił Jarosław Kaczyński. Prezydent powinien o tym pamiętać – mówi Ryszard Czarnecki, europoseł PiS oraz wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego.30
  • Europa bez parasola?27 sie 2017, 20:00Szef Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker wystąpił ostatnio w roli grabarza NATO. Na łamach wychodzącej w Innsbrucku „Tiroler Tageszeitung” oświadczył, iż: „Jest jasne, że na dłuższą metę nie możemy liczyć na amerykańską obronę”. Nigdy dotąd...33
  • Polska osamotniona i okrążona?27 sie 2017, 20:00WALDEMAR SKRZYPCZAK, generał broni Za kilka dni obchodzić będziemy kolejną rocznicę wybuchu II wojny światowej. Historycy tematu definiują wiele powodów naszych niepowodzeń i naszego osamotnienia. Zgadzam się z tymi, którzy za to, co nas spotkało,...34
  • Turystyka ekstremalna z Polskim Busem27 sie 2017, 20:00Polskim Busem od roku można podróżować na Ukrainę. Na tej trasie firma zapewnia klientom dodatkowe atrakcje.37
  • Aborcja wraca do gry27 sie 2017, 20:00Zwolennicy i przeciwnicy zakazu aborcji mobilizują się do kolejnej batalii. Tym razem chodzi także o wizję państwa.40
  • Grillowanie giełdy27 sie 2017, 20:00Szefowie NBP i KNF budują dziś niezależny i potężny ośrodek władzy w Polsce. Celem jest kontrola kadrowa spółek i ograniczenie wpływów Mateusza Morawieckiego. W decydującą fazę wkracza bitwa o giełdę.45
  • Hossa Bessa27 sie 2017, 20:00Wyspy z milionem Wracajcie, Polska przyjmie was z otwartymi ramionami”– mówiła premier Szydło w zeszłym roku do Polaków w Wielkiej Brytanii. No i nie posłuchali. Według najnowszych danych brytyjskiego urzędu statystycznego na koniec 2016 r. w...49
  • Katobiznesmeni27 sie 2017, 20:00Wierzą w cuda, głoszą Ewangelię, zachęcają pracowników do modlitwy. Chrześcijańscy przedsiębiorcy pokazują, że biznes nie służy tylko do zarabiania. Mówią, że nie mają nic, bo majątek dostali od Boga.50
  • Kuchnia polskiego Davos27 sie 2017, 20:00Zebrać 4 tys. przedsiębiorców, prezesów, dziennikarzy, polityków, prezydentów i ministrów, by przez trzy dni ze sobą porozmawiali. Tak wygląda Krynica od kulis.54
  • Własny biznes w handlu ma przyszłość27 sie 2017, 20:00Praca w handlu zyskuje coraz większy prestiż i dla wielu osób staje się pierwszym wyborem zawodowym. Dzisiaj piszemy o tym, w jaki sposób można zwiększyć swoje szanse w tej branży.56
  • Marzenia o Austerlitz27 sie 2017, 20:00Coraz mniej popularny prezydent Francji potrzebuje sukcesu. Spodziewa się go osiągnąć w walce z przewoźnikami ze wschodniej Europy, znacznie tańszymi i wydajniejszymi niż francuscy.59
  • Wylęgarnia dżihadystów27 sie 2017, 20:00Król Maroka dwoi się i troi, żeby uchronić swój kraj przed wojującym islamem. Być może dlatego jego rodacy są sprawcami większości ostatnich zamachów terrorystycznych w Europie.62
  • Dzieci chore na cywilizację27 sie 2017, 20:00Mała aktywność fizyczna oraz nadmierne korzystanie ze smartfonów, tabletów, komputerów czy odtwarzaczy muzyki to największe cywilizacyjne zagrożenia młodych Polaków.65
  • Przełom w leczeniu dzieci z SMA27 sie 2017, 20:00Do tej pory rodzice małych pacjentów z rdzeniowym zanikiem mięśni słyszeli diagnozę: dziecko będzie żyło dwa lata.67
  • Słoneczna witamina27 sie 2017, 20:00Niedobór witaminy D dotyczy 90 proc. populacji Polaków. Należy ją uzupełniać zależnie od wieku i sposobu odżywiania.68
  • Ważna perspektywa27 sie 2017, 20:00Nie warto oszczędzać na okularach dla najmłodszych. Im będą wygodniejsze i im lepszą jakość obrazu będzie miało dziecko, tym chętniej będzie je nosić – mówi Szymon Grygierczyk.70
  • Wyciszyć emocje27 sie 2017, 20:00Dziecko z problemami emocjonalnymi może liczyć na pomoc szkoły i specjalistów. O ile rodzic zechce z niej skorzystać.72
  • Dobroczynne omega-327 sie 2017, 20:00Ich niedobór może hamować rozwój intelektualny i psychoruchowy dziecka. Dlatego kwasów omega-3 nie może zabraknąć w diecie przedszkolaków i uczniów.75
  • Kiedy rozpoczęła się ta wojna?27 sie 2017, 20:00Jabłonkowo, Tarnów, Szymankowo, Wieluń i wiele innych miejscowości zostało wcześniej niż Westerplatte zaatakowanych przez wojska Hitlera w 1939 r. Dyskutowana jest nie tylko data 1 września, ale i to, czy II wojna światowa w ogóle zaczęła się w...76
  • Minister mrocznej prawdy27 sie 2017, 20:00Kocham grać bardzo złe postaci – mówi nam odtwórca głównej roli w „Mrocznej wieży” Matthew McConaughey. Poza planem jest idealnym mężem i ojcem.81
  • Świat bez Głowy27 sie 2017, 20:00Sobota, wczesne popołudnie. Koło pierwszej. Ja w mieście. Jest miło i przyjemnie. Telefon – prezes poważnego wydawnictwa: – Słyszałeś już? Janusz Głowacki umarł.84
  • Król białego szaleństwa27 sie 2017, 20:00Przewiózł narkotyki warte 5 mld dolarów. Współpracował z kartelem z Medellín, ale i z FBI. Jego nazwisko pojawiało się na ustach prezydentów USA. Zanim pójdziecie na film z Tomem Cruise’em grającym Barry’ego Seala, poznajcie historię pierwowzoru.88
  • Cztery w jednym27 sie 2017, 20:00W nowym serialu Netflixa „Defenders” spotkają się bohaterowie… czterech innych seriali.92
  • Wydarzenie27 sie 2017, 20:00KSIĄŻKA Lem z tej ziemi To zdumiewające, że książka Wojciecha Orlińskiego jest pierwszą polską biografią Stanisława Lema. Od śmierci pisarza minęło już 11 lat, a mówimy przecież o twórcy książek kultowych, który zrewolucjonizował science-fiction....93
  • Koniecznie!27 sie 2017, 20:00SZTUKA Z autoportretem przez życie Wystawa Marii Lassnig w Zachęcie to rzecz o życiu artystki dokumentowanym przez autoportrety. Bo malowanie siebie było jej głównym zajęciem. Robiła to na przestrzeni 70 lat, a my dziś widzimy, jak inspirowały ją...94
  • Powyżej średniej27 sie 2017, 20:00MUZYKA Ciemne sprawki w ładnym opakowaniu Znakomity i wiekowy już amerykański songwriter obecnie zajmuje się kolekcjonowaniem nagród Grammy za muzykę filmową m.in. dla giganta branży – Pixara. Raz na mniej więcej dekadę wydaje jednak autorski...95
  • Olga Bończyk: To się państwu spodoba27 sie 2017, 20:00KILKA TYGODNI TEMU W WARSZAWSKIEJ KINOTECE WIDZIAŁAM „MĘŻCZYZNĘ IMIENIEM OVE”. To piękna, wzruszająca i zabawna historia o potędze miłości. Tytułowy Ove po stracie żony zamierza popełnić samobójstwo. Im bardziej pragnie to zrobić, tym bardziej mu...97
  • Angela, Jens, perły i... Zbawienie27 sie 2017, 20:00Jeden z niemieckich portali ogłosił: „Merkel jak seksbombą”. Żeby było jasne, chodziło o TĘ Merkel, przy czym tekst bynajmniej nie był wcale kpiną. Cóż, dziennikarze pracujący w służbie niemieckiego państwa są przyzwyczajeni do okazywania...98