Podmiotowość, nie imitacja

Podmiotowość, nie imitacja

Dodano:   /  Zmieniono: 

Już w XIX w. znany amerykański ekonomista instytucjonalny T. Veblen pisał, że w długim okresie wyższy poziom rozwoju będą osiągały te kraje, w których instytucje formalne (np. system prawny) będą zgodne z lokalną tradycją kulturową i dziedzictwem historycznym. Zgodność tę współcześni ekonomiści określają równowagą instytucjonalną. Tam, gdzie system prawny powstawał w kontrze do lokalnych uwarunkowań, np. w dawnych koloniach, tam zamiast rozwoju mamy do czynienia z permanentnym kryzysem. Obecnie w Polsce z jednej strony barykady stoją ci, których filozof Dariusz Karłowicz określił kiedyś jako zwolenników kseromodernizacji, tj. programu modernizacji Polski przez bezrefleksyjne przyjmowanie wzorców płynących z zewnątrz przy jednoczesnej anihilacji tego, co lokalne i tradycyjne. Uruchomienie modernizacyjnej kserokopiarki nieuchronnie prowadzi do nierównowagi instytucjonalnej, a więc długookresowej stagnacji. Z drugiej strony hipotetyczne przyjęcie wybitnie zachowawczej postawy, bez dostrzegania zmieniających się realiów i konieczności dostosowań instytucjonalnych, np. w systemie prawnym, też może do podobnego regresu doprowadzić.

Jak uniknąć pułapki? Kluczem jest zachowanie równowagi między kseromodernizatorami a tymi, którzy wszelkie modernizacyjne kserokopiarki chcieliby zniszczyć. To, co się obecnie dzieje w Polsce, to dochodzenie do tejże równowagi po okresie, kiedy bezrefleksyjna imitacja stała się cnotą. Mam tu na myśli zwłaszcza początki transformacji ustrojowej i pierwsze lata obecności Polski w Unii Europejskiej. Zwolennikom silnej podmiotowości o tyle też jest teraz łatwiej, że wzorce, w które zapatrzeni byli kseromodernizatorzy, na naszych oczach chwieją się w posadach.

Przeciwnicy imitacji i zwolennicy szeroko rozumianego upodmiotowienia powinni pamiętać, że ich głównym zadaniem musi być budowanie nowoczesnej wspólnoty politycznej, której formowanie przerwały rozbiory czy nawet wcześniejsza bitwa pod Połtawą, po której Polska zaczęła systematycznie tracić suwerenność na rzecz Rosji. Ta budująca się w XVIII w. wspólnota, naznaczona silnie republikańskim charakterem polskiego oświecenia, zaowocowała Komisją Edukacji Narodowej czy Szkołą Rycerską. To wtedy, pomiędzy sferą prywatną a państwową, zaczęła się rodzić nowoczesność. Tam też aktualnie rządzący mogą szukać drogowskazu dla swoich działań. Upodmiotowieniu nie może podlegać wyłącznie państwo, ale również rodzina (tak odczytuję program 500+), społeczeństwo obywatelskie i gospodarka (podoba mi się w tym kontekście program wicepremiera Morawieckiego zakładający powrót w większym stopniu do polskiej własności w gospodarce). Trzeba mądrze łączyć stare z nowym – to trochę tak jak w XVIII w., gdy trzymający w ręku ryngraf z Matką Boską jednocześnie czytali Jana Jakuba Rousseau i szukali w jego pismach inspiracji dla reformy Rzeczypospolitej. �

* Kierownik Katedry Ekonomii Politycznej na Wydziale Nauk Ekonomicznych UW, członek Narodowej Rady Rozwoju

Więcej możesz przeczytać w 4/2016 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 4/2016 (1721)

  • Nie da się być naraz lewicą i prawicą24 sty 2016, 20:00Oprócz Jarosława Kaczyńskiego mamy dwa żywioły w rządzie. Oba chcą silnej i niezależnej Polski, ale rozmaicie widzą swoją misję. Dotąd prym wiedli politycy przekonani, że kluczem są transfery socjalne dla ubogich i krótka smycz dla zagranicznych...3
  • SKANER24 sty 2016, 20:00EKONOMIA Jak Standard & Poor’s Polskę oceniał Nic nie zapowiadało tak mocnego ruchu – mówi jeden z pracowników Ministerstwa Finansów. 15 stycznia agencja ratingowa Standard & Poor’s obniżyła długoterminowy rating...6
  • ZDARZYŁO SIĘ JUTRO24 sty 2016, 20:00Donald Skywalker i mistrz Yoda z Żoliborza, czyli przebudzenie mocy w Brukseli.10
  • Kogo teraz rozliczy PiS24 sty 2016, 20:00Prawo i Sprawiedliwość zamierza postawić przed komisjami śledczymi całe kierownictwo Platformy z byłymi premierami na czele.14
  • Tu nie ma obiektywizmu24 sty 2016, 20:00Powoływanie komisji śledczych jest bez sensu i nic nie wyjaśnia – mówi „Wprost” Andrzej Czuma, były przewodniczący komisji śledczej ds. nielegalnego wywierania wpływu na funkcjonariuszy służb specjalnych i wymiaru sprawiedliwości...16
  • Sięgniemy po narzędzia nadzwyczajne24 sty 2016, 20:00Afera Amber Gold nie mogłaby się zdarzyć bez cichego wsparcia kogoś ze szczytów władzy – mówi „Wprost” Patryk Jaki, wiceminister sprawiedliwości.17
  • Polityka wewnętrzna w kostiumie wschodnim24 sty 2016, 20:00Polska polityka zanurzyła się w odmętach wewnętrznych zmagań albo skupia się na walce o pozycje Polski w Europie, czy szerzej na Zachodzie. Nie tak dawne, całkiem powszechne zainteresowanie sytuacją u naszych sąsiadów na Wschodzie, znikło jak...19
  • Łabędzi śpiew Sojuszu24 sty 2016, 20:00Gdy wali się III RP, a na jej gruzach PiS buduje nowe państwo, Włodzimierz Czarzasty z SLD sięga po pomysły z politycznego muzeum – chce zwołać kongres lewicy, powołać gabinet cieni. To ma być recepta na powrót Sojuszu do parlamentu.20
  • Czterej pancerni za prawicą24 sty 2016, 20:00Gdyby w 2005 r. PiS i PO utworzyły POPiS, gdyby na jego czele stanął charyzmatyczny polityk i stworzył na tej bazie jedną partię, to byłby taki polski Fidesz. Ów Fidesz walczyłby z resztkami partii postkomunistycznej, która by jeździła po Europie...21
  • Pożegnanie wojskowej prokuratury24 sty 2016, 20:00Kolejne rządy od lat przymierzały się do likwidacji prokuratury wojskowej. Wygląda na to, że tym razem sprawa jest przesądzona. Ustawa o prokuraturze jest w Sejmie. Jeśli zostanie przyjęta, do połowy roku prokuratura wojskowa będzie...22
  • Ten sukces nie kończy batalii24 sty 2016, 20:00Podczas debaty w Parlamencie Europejskim Beata Szydło pokazała, że ma przewagę nad politykami z Brukseli. Jej atutem jest mandat demokratyczny. Ale ta zwycięska potyczka to dopiero początek prawdziwej wojny.24
  • Zagubieni obywatele24 sty 2016, 20:00Ostatnie próby reformy państwa miały w Polsce miejsce przed ponad 15 laty. Dążono do stworzenia lub ulepszenia instytucjonalnych mechanizmów zaspokojenia potrzeb społecznych. Poprzedzały je trudne debaty. Nie wszystkie zmiany były trafne. Można...26
  • To tylko pretekst dla Brukseli24 sty 2016, 20:00UE podejmuje ryzykowne działania przeciw Polsce, obnażają one słabość Komisji Europejskiej. Europę Środkową postrzega się jako krnąbrny region, którego się nie słucha, tylko ciągle upomina – mówi „Wprost” Charles Crawford,...28
  • Starość celebryty24 sty 2016, 20:00Przyzwyczailiśmy się, że gwiazdy zmagają się ze swoim wiekiem. Ale są też takie, które na starość zaczynają świecić nowym blaskiem.30
  • Uczę się swojej sklerozy24 sty 2016, 20:00Dziwię się, że ucieka mi czas. Ale robię makijaż i wychodzę – mówi Barbara Krafftówna, aktorka, która wydała właśnie książkę „Krafftówna w krainie czarów”.33
  • Wielodzietni na fali24 sty 2016, 20:00Program „500 plus” to jeden ze sztandarowych projektów nowej ekipy. „Wprost” sprawdził, co o prorodzinnych pomysłach rządu myślą najbardziej zainteresowani, czyli rodzice kilkorga dzieci.34
  • Masz pomysł na biznes? Nie mów nikomu!24 sty 2016, 20:00MEC. ROBERT NOGACKI – jeden z najlepszych ekspertów w zakresie bezprawia urzędniczego – ocenia wydarzenia przez pryzmat interesów klientów swojej kancelarii.37
  • Kierunek Polska24 sty 2016, 20:00Kryzys migrancki, niespokojna sytuacja w krajach arabskich, tania złotówka oraz wielkie imprezy międzynarodowe. Wszystko to w 2016 r. przyciągnie do Polski więcej turystów niż kiedykolwiek.38
  • Jak w bajce24 sty 2016, 20:00Butikowy hotel jak z „Alicji w Krainie Czarów”, SPA tylko dla kobiet czy hotel w renesansowym zamku to tylko niektóre luksusowe obiekty powstałe w ostatnich latach. Takich miejsc będzie coraz więcej.42
  • Łowy na komorników24 sty 2016, 20:00Nadzór ma być mocniejszy, zarobki niższe, a ściąganie długów szybsze i skuteczniejsze. Ministerstwo Sprawiedliwości kręci bat na komorników, bo w środowisku jest zbyt wiele patologii.48
  • Zegar tyka pod napięciem29 sty 2016, 16:27ONZ, Unia Europejska, wielka polityka i szczytne cele klimatyczne, a na końcu pytanie: czy w gniazdku będzie prąd oraz ile za niego zapłacimy? Rokowania, choć ostrożne, są optymistyczne.51
  • Zegar tyka pod napięciem24 sty 2016, 20:00ONZ, Unia Europejska, wielka polityka i szczytne cele klimatyczne, a na końcu pytanie: czy w gniazdku będzie prąd oraz ile za niego zapłacimy? Rokowania, choć ostrożne, są optymistyczne.52
  • Jak zarobić w niespokojnych czasach24 sty 2016, 20:00Zapowiada się kolejny ciężki rok dla oszczędzających. Szukając wyższych zysków, trzeba podjąć ryzyko. A zagrożeń nie brakuje. Podpowiadamy, w co inwestować.56
  • Innowacyjny LEK-AM24 sty 2016, 20:00Choć historia LEK-AM jest stosunkowo krótka – sięga 15 lat, był to okres bardzo dynamicznego wzrostu i ugruntowania wizerunku firmy jako jednego z najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw na rynku farmaceutycznym.62
  • Z rodziną nie tylko na zdjęciu24 sty 2016, 20:00Choć bywają na świeczniku i odnoszą głośne sukcesy, o nich samych mówi się niewiele. Tymczasem znaczenie firm rodzinnych w gospodarce jest nie do przecenienia, co pokazał również ranking największych i najlepszych takich przedsiębiorstw,...64
  • Rodzinny biznes otwarty a to, co nowe24 sty 2016, 20:00W Banku Zachodnim WBK firmy rodzinne otrzymują rozwiązania finansowe na najwyższym poziomie. Jesteśmy partnerami w finansowaniu programów inwestycyjnych, rozwoju oraz działalności bieżącej.67
  • RYNEK RANKING FIRM RODZINNYCH24 sty 2016, 20:00L.P. Firma PktPrzychody ze sprzedaży w 2014 r. w tys. złWłaściciel 1Transfer Multisort Elektronik78,1 285.644 Zbigniew i Adam Kuczyńscy 2 Eko-Okna 77,8 369.865 Mateusz Kłosek 3 Grupa Oknoplast 77,1 480.000 Adam i Mikołaj Plackowie 4 Briju 75,7...68
  • HOSSA BESSA24 sty 2016, 20:00Hojny jak emigrant Eurostat sprawdził, ile emigranci przekazują pieniędzy do swoich ojczystych krajów. Wyszło na to, że w 2014 r. ze wszystkich krajów UE wytransferowano ponad 96 mld euro. Niecałe 40 mld euro to transfery poza obszar Wspólnoty, a...70
  • Podmiotowość, nie imitacja24 sty 2016, 20:00Już w XIX w. znany amerykański ekonomista instytucjonalny T. Veblen pisał, że w długim okresie wyższy poziom rozwoju będą osiągały te kraje, w których instytucje formalne (np. system prawny) będą zgodne z lokalną tradycją kulturową i dziedzictwem...71
  • Nowy exodus24 sty 2016, 20:00Wzrost nastrojów antysemickich i związana z tym emigracja Żydów do Izraela to plama na honorze zachodniej Europy, tak chętnie pouczającej świat w kwestiach praw człowieka i zwalczania rasizmu.72
  • Zbyt ciasny kaganiec intelektu24 sty 2016, 20:00Opór przed obowiązkową autocenzurą zaczyna się tam, gdzie narodziła się polityczna poprawność – na kampusach amerykańskich uczelni.74
  • Burza w szklance wody24 sty 2016, 20:00W Radzie Najwyższej dochodzi do bijatyk, podczas obrad u prezydenta latają szklanki. Poziom ukraińskiej polityki zaczyna sięgać dna, od którego trudno się odbić, by walczyć z korupcją.78
  • Mój przyjaciel dron24 sty 2016, 20:00Świat się boi i dlatego w użytkowej elektronice królują dziś wynalazki, które mają zapewnić nam bezpieczeństwo. Takie jak drony, skanery czy czujniki.80
  • Dlaczego warto pokochać błonnik24 sty 2016, 20:00Dzięki błonnikowi pokarmowemu dłużej czujemy się najedzeni po posiłku, a nasz organizm łatwiej usunie toksyczne resztki. Jest on również niezastąpionym źródłem antyoksydantów.83
  • W Holocauście nie ma żadnego morału24 sty 2016, 20:00Europa nigdy naprawdę nie rozliczyła się z Holocaustem, nie dostrzegła jego skali. W komorach Birkenau zginęli nie tylko ludzie, ale też część naszej kultury – mówi László Nemes, reżyser „Syna Szawła”.84
  • Prawo serii24 sty 2016, 20:00Karol Kot, Władysław Mazurkiewicz, Zdzisław Marchwicki – polscy seryjni mordercy wychodzą z cienia. Stają się bohaterami filmów i książek niczym ich amerykańskie odpowiedniki.86
  • Ćwiczenia z nieważkości24 sty 2016, 20:00W USA trwa rekrutacja nowej generacji astronautów, którzy polecą poza niską orbitę okołoziemską i przetrą szlaki misji załogowej na Marsa.88
  • Terapie potrzebne od zaraz24 sty 2016, 20:00Leczenie chorych na stwardnienie rozsiane polega dziś na indywidualnym podejściu do pacjenta. Ale w Polsce wciąż obowiązują sztywne schematy terapii i jest ograniczony dostęp do nowoczesnych leków – skuteczniejszych, bezpieczniejszych.90
  • KALEJDOSKOP KULTURALNY24 sty 2016, 20:00KSIĄŻKI Mariusz Cieślik Świat według Irvinga John Irving to już klasyk literatury amerykańskiej. Zawdzięcza to przede wszystkim „Światowi według Garpa”, choć wydarzeniem było też kilka innych jego powieści (choćby „Regulamin...92
  • Przyjmujmy chrześcijan24 sty 2016, 20:00W telewizyjnym wywiadzie po powrocie z Brukseli premier Beata Szydło powiedziała, że rząd zamierza się wywiązać ze zobowiązań złożonych przez poprzedników w sprawie uchodźców. Dodała jednak, że przyjmowani będą głównie chrześcijanie. Ta deklaracja...98