Wielka obietnica medycyny

Wielka obietnica medycyny

Ludzka komórka
Ludzka komórka Źródło: mit.edu
Naukowcy i lekarze uznają leczenie komórkami macierzystymi za nowy rozdział w medycynie. I wciąż na nowo odkrywają ich potencjał.

W organizmie każdego z nas nieustannie powstają nowe komórki, które z czasem obumierają. W ich miejsce powstają następne. W jaki sposób? Dzięki komórkom macierzystym, które w trakcie rozwoju ulegają specjalizacji. W medycynie ich właściwości wykorzystywane były już dawno, choćby w ortopedii – lekarze w czasie niektórych operacji nawiercali kości, by wyciekło z nich nieco szpiku kostnego, obfitującego w te drogocenne komórki. To stymulowało odbudowę naruszonych tkanek. Dziś w nowoczesnych laboratoriach Polskiego Banku Komórek Macierzystych (PBKM) produkowane są biologiczne leki dostosowane do konkretnych pacjentów. To tu powstają produkty terapii zaawansowanej ATMP (Advanced Therapy Medicinal Product), które mają ogromny potencjał leczenia różnych schorzeń, wykazują też działanie regeneracyjne i odmładzające.

Szeroki zakres

Naukowców i klinicystów od dawna zajmuje biologiczne działanie komórek macierzystych. Już od kilku dekad standardowo stosowane są te pochodzące ze szpiku lub krwi pępowinowej, które przeszczepia się w leczeniu chorób hematoonkologicznych. Od kilku lat komórki macierzyste z powodzeniem wykorzystywane są w leczeniu dziesiątek chorób i schorzeń, w tym neurologicznych, ortopedycznych, hematologicznych czy dermatologicznych. Nowoczesna medycyna stawia na innowacyjne, a jednocześnie jak najbardziej spersonalizowane leczenie. Komórki macierzyste wpisują się w ten plan idealnie, ponieważ posiadają zdolność do samoodnawiania oraz mogą różnicować się w wyspecjalizowane typy. Wykorzystywane są one zarówno w zastosowaniach autologicznych (własne komórki macierzyste np. z tkanki tłuszczowej), jak i allogenicznych (inny dawca i biorca). Komórki allogeniczne pochodzą wówczas najczęściej z galarety Whartona – substancji znajdującej się w sznurze pępowinowym. Po jej odpowiednim spreparowaniu, wyizolowaniu komórek i ich namnożeniu powstaje produkt leczniczy – ATMP. To przyjęta przez Europejską Agencję Leków kategoria najbardziej zaawansowanych technologicznie leków, zawierających żywe tkanki lub komórki, które zostały poddane istotnym manipulacjom (czyli np. namnażaniu).

Bank komórek macierzystych

– Wytwarzanie i stosowanie biofarmaceutyków podlega odpowiednim rygorom prawnym na szczeblu krajowym oraz unijnym. Na podstawie tzw. ustawy transplantacyjnej pobierane są tkanki, które następnie się przetwarza. Dopuszczanie takich produktów porządkują dyrektywy i regulacje europejskie. My, jako wytwórca takiego produktu leczniczego, musieliśmy uzyskać zgodę Głównego Inspektora Farmaceutycznego na wytwarzanie danego produktu – wyjaśnia dr Tomasz Baran, członek zarządu PBKM. – W trakcie wytwarzania dokonujemy szeregu manipulacji, dzięki którym otrzymujemy czyste frakcje odpowiednich komórek w pożądanej dawce. Przykładowo, do oddzielania komórek macierzystych z tkanki tłuszczowej używamy enzymów. Tak powstały preparat jest właśnie zaliczany do leków ATMP – tłumaczy dr Baran. Taki produkt komórkowy może zostać wytworzony przez PBKM na zlecenie lekarzy, którzy chcą u danego pacjenta zastosować leczenie komórkami macierzystymi. Często jego własnymi, a więc okazuje się, że każdy z nas może nosić lek w sobie. Oczywiście nie we wszystkich schorzeniach były już przeprowadzone szerokie badania kliniczne, ponieważ jest to stosunkowo młoda metoda, ale dotychczasowe wyniki są bardzo obiecujące.

Regeneracja zamiast protezy

Preparat ATMP może być wydany w tzw. wyłączeniu szpitalnym, co reguluje ustawodawstwo europejskie. Polskie prawo nazywa to medycznym eksperymentem leczniczym, na przeprowadzenie którego lekarz uzyskuje zgodę komisji bioetycznej. Na szczególną uwagę zasługują mezenchymalne komórki macierzyste, które mogą tworzyć kilka typów komórek należących do grupy tkanek szkieletowych (np. chrząstka czy kości), dlatego też są wykorzystywane w ortopedii. – W niektórych przypadkach dzięki komórkom macierzystym można uniknąć nawet wymiany stawu na sztuczny. A to dlatego, że wykazują one intensywne działanie regeneracyjne, które może zmniejszyć stan zapalny i zwyrodnienia, ale potrafią także złagodzić dolegliwości bólowe, co przekłada się bezpośrednio na komfort życia pacjenta. W literaturze opisywane są takie przypadki – mówi Robert Śmigielski, ortopeda, i przyznaje, że w przypadkach jego pacjentów, o ile komórki macierzyste nie prowadzą do całkowitego wyleczenia, to przynajmniej wspomagają terapię. Dowody naukowe pokazują, że przy zastosowaniu leków biologicznych można uniknąć dużych zabiegów chirurgicznych w obrębie stawu kolanowego. Jak podkreśla lekarz, wszystko zależy od stopnia degeneracji tkanek, co po raz kolejny pokazuje, jak ważne jest reagowanie na sygnały, które wysyła nam ciało, i konsultowanie wszelkich dolegliwości, zanim rozwiną się w poważną chorobę.

Uznanie na świecie

O ile w Polsce leczenie biologiczne wzbudza jeszcze pewne kontrowersje i nie jest popularne, to w krajach, gdzie procesy rejestracyjne i legislacyjne są wyjątkowo skomplikowane, jak Australia czy Japonia, komórki macierzyste wykorzystuje się nieustannie, i to w leczeniu wielu poważnych chorób. Przykładowo w Japonii nie dopuszczono do obrotu wielu różnych leków, które stosujemy w Europie, za to komórki macierzyste owszem, i to np. w terapii zaawansowanego uszkodzenia rdzenia kręgowego. Nie dziwi to dr. Śmigielskiego, który z właściwości regeneracyjnych komórek macierzystych korzystał już 20 lat temu. Wtedy nie były to jeszcze produkty ATMP. – Przypadek jednego z pierwszych pacjentów, u których stosowałem komórki macierzyste, chociaż nie w sposób bezpośredni, poprzez wstrzyknięcie, jest dobrym dowodem na ich działanie.

Wykorzystywałem wówczas właściwości okostnej, która zawiera bardzo dużo komórek macierzystych. Po prostu obszywałem okostną zdegenerowane tkanki, a komórki zrobiły swoje. Wtedy mężczyźnie groziła proteza, a dzięki temu zabiegowi jego kolana wciąż funkcjonują – wspomina dr Śmigielski. Dziś, dzięki komórkom wyizolowanym i namnażanym w PBKM, terapie biologiczne są jeszcze skuteczniejsze, ponieważ można podać pacjentowi więcej komórek macierzystych właśnie poprzez wstrzyknięcie. Komórki macierzyste to całkiem nowy rozdział w medycynie – dają możliwość wspomagania naturalnych procesów regeneracyjnych. Zarówno Tomasz Baran, jak i Robert Śmigielski nie mają wątpliwości, że terapie biologiczne będą w przyszłości stanowiły podstawę leczenia w wielu obszarach medycyny. I to leczenia bezpiecznego. Na uwagę zasługuje fakt, że terapie z wykorzystaniem komórek macierzystych prowadzi się w Polsce i są one tańsze niż za granicą.

Najnowsze badania

Naukowcy sprawdzają, jak komórki macierzyste mogą wspomóc leczenie różnych chorób. Dr Claire Henchcliffe z Weill Cornell Medical College w Nowym Jorku wraz z Malin Parmar opracowały wyniki badania dotyczącego choroby Parkinsona. Jak twierdzą, zastosowanie komórek macierzystych jako źródła do przeszczepu komórek nerwowych wytwarzających dopaminę może zrewolucjonizować opiekę nad chorym. – Dorosłe komórki macierzyste są wykorzystywane w badaniach klinicznych nad schorzeniami takimi jak choroba Parkinsona. Jednak mają one również inne bardzo ciekawe zastosowania. Można np. pobrać komórki macierzyste chorej osoby i umieścić je na szalce Petriego, a następnie przywrócić je do stanu wyjściowego i rozpocząć hodowlę niewielkich trójwymiarowych wersji organów pacjenta, na których można testować skuteczność terapii lub leków albo zbadać, jak przebiegał ich rozwój – mówiła agencji Newseria Innowacje dr Divya Chander, kierownik Wydziału Neurobiologii na Singularity University w listopadzie 2019 r.

Korzystając z modeli myszy naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles opracowali eksperymentalną terapię, która podnosi poziomy typu komórek odpornościowych, które wydają się być w stanie powstrzymać rozwój kilku form raka. Zwiększa one potencjał komórek iNKT, czyli takich, które zwalczają m.in. komórki rakowe. Zespół zdecydował się na badanie na myszach, ponieważ gryzonie te również produkują komórki iNKT podobnie jak ludzie. W celu opracowania nowej terapii naukowcy zmodyfikowali genetycznie rodzaj komórek macierzystych – hematopoetyczne komórki macierzyste ze szpiku kostnego – w celu przekształcenia ich w komórki iNKT, a konkretnie HSC-iNKT. Następnie, aby sprawdzić, czy komórki działają zgodnie z przeznaczeniem, badacze przetestowali komórki HSC-iNKT w ciałach myszy, do których przenieśli zarówno ludzki szpik kostny, jak i nowotwory pochodzenia ludzkiego, w tym szpiczaka mnogiego (postać raka krwi) i czerniaka. Zespół stwierdził, że eksperyment się powiódł: komórki HSC-iNKT były w stanie różnicować i formować komórki iNKT, a proces ten trwał przez resztę życia gryzoni. Poza tym leczone myszy wykazywały również skuteczne tłumienie zarówno szpiczaka mnogiego, jak i czerniaka.

Powyższe przykłady pokazują jak dzięki zastosowaniu technologii inżynierii komórkowych będzie można podnieść potencjał komórek macierzystych w przyszłości. Aktualnie bliżej zastosowań klinicznych jest podawanie namnożonych, niemodyfikowanych frakcji komórek – np. komórek MSC ze sznura pępowiny, szpiku kostnego czy tłuszczu. Na rynku są już leki, które są de facto preparatem komórek o określonej charakterystyce i dawce. Profesjonalni wytwórcy (tacy jak Polski Bank Komórek Macierzystych) wytwarzają takie produkty na specjalne zapotrzebowanie lekarza dla indywidualnych pacjentów.

Kontrowersje wokół komórek macierzystych

Prof. Wojciech Maksymowicz i Ewa Błaszczyk w lipcu 2019 r. w wywiadzie dla Wprost mówili, że planują wypróbować nową metodę leczenia pacjentów w śpiączce za pomocą komórek macierzystych pochodzących z martwych płodów (ale naturalnych poronień). „Tego typu sprawy wywołują dużo oporów, ale trzeba uświadomić sobie, że kiedyś nie robiło się sekcji zwłok i gdyby się nie przełamało oporu, medycyna nie dowiedziałaby się o wielu rzeczach” – mówiła Błaszczyk. „Zamierzamy operacyjnie wprowadzać wyhodowane odpowiednie komórki bezpośrednio w głąb mózgu. Jest to metoda nazywana stereotaksją mózgową, stosowana np. przy leczeniu chorych na chorobę Parkinsona. W śpiączce dotychczas tego nie robiono. Chcielibyśmy pobudzić aktywność własnych komórek macierzystych w mózgu” – wyjaśnia prof. Maksymowicz.

Prawdą jest, że zarówno media, jak i niektórzy uczeni czy kliniki nieco zbyt optymistycznie mówią czasem o komórkach macierzystych. Dlatego warto zrozumieć zarówno ich potencjał, jak i ograniczenia. Lista chorób, dla których wykazano, że leczenie komórkami macierzystymi jest korzystna, jest wciąż bardzo krótka. Najlepiej zdefiniowanym i najczęściej stosowanym leczeniem komórkami macierzystymi jest przeszczep komórek krwiotwórczych, na przykład ze szpiku kostnego, w celu leczenia niektórych zaburzeń krwi i układu odpornościowego lub odbudowy układu krwionośnego po leczeniu niektórych rodzajów raka. Niektóre urazy i choroby kości można leczyć za pomocą przeszczepu lub implantacji tkanek, a proces gojenia zależy od komórek macierzystych w obrębie tej wszczepionej tkanki. Wciąż jednak lekarze testują nowe metody ich wykorzystywania, co wymaga specjalnego zezwolenia. Stosunkowo nowym podejściem terapeutycznym jest np. podawanie własnej krwi pępowinowej w leczeniu mózgowego porażenia dziecięcego. Zapoczątkował to 2 lata temu wiodący ośrodek w Duke w Stanach Zjednoczonych, wcześniej przez kilka lat dokładnie badając efekty takiej terapii. Teraz to samo będą robić lekarze w Lublinie pod przewodnictwem doc. M. Chrościńskiej – Krawczyk. Choć można mówić, że są to tylko „eksperymenty”, to jednak właśnie w ten sposób odkrywa się nowe leki i terapie. Warunkiem,żeby móc dać szanse pacjentom jest niezmiennie potwierdzenie bezpieczeństwa stosowania.

Wokół komórek macierzystych panuje rodzaj chaosu informacyjnego, który jest generowany przez niektóre podmioty, które podawanie odwirowanej krwi lub tłuszczu nazywają terapią komórkami macierzystymi. Takie podejście jest poddawane krytyce, bo nie ma wiele wspólnego ani z leczeniem, ani taki produkt nie może być uznany jako za lek. Wytworzenie leku z komórek macierzystych, to procedura, która trwa kilka tygodni, a nie kilkanaście minut.

Rozważając zastosowanie komórek macierzystych – np. w chorobie zwyrodnieniowej stawów, czy chorobach neurodegeneracyjnych – należy omówić dokładnie swój przypadek z lekarzem. Istotny jest także wybór kliniki, która współpracuje z Bankiem Komórek Macierzystych, spełniającym rygorystyczne normy. To ważne, ponieważ procesy, w których komórki zostały pozyskane, hodowane, a następnie ponownie wprowadzone do organizmu wymagają zachowania najwyższych środków ostrożności, najnowocześniejszego sprzętu i doświadczonego personelu laboratoryjnego i medycznego, dopiero wtedy możemy mieć nadzieję, że przyniesie to zamierzony efekt kliniczny

Trzeba dokładnie sprawdzać na co chcemy się zgodzić, takie decyzje są ważne, bo leczenie komórkami macierzystymi nie jest tanie. Decydując się na nie należy być świadomym ryzyka niepowodzenia, unikać „drogi na skróty”, nie wierzyć w cuda i starać się wybrać podmiot, który ma odpowiednie doświadczenie i specjalizacje w tego typu procedurach.

Ewelina Celejewska – jest dziennikarką portalu Wprost.pl

Czytaj też:
Żyjmy dłużej młodsi – Zdrowie Wprost rusza z nowym cyklem

Artykuł został opublikowany w 51/2019 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 51/2019 (1916)

  • Wolność15 gru 2019, 20:00Zgłoszony w nocy z 12 na 13 grudnia przez Prawo i Sprawiedliwość projekt ustawy represyjnej wobec sędziów został nazwany próbą wprowadzenia stanu wojennego w wymiarze sprawiedliwości. Słusznie. Po 1989 r. niezawisłość sędziów jeszcze nigdy nie...8
  • Niedyskrecje parlamentarne15 gru 2019, 20:00GRZEGORZ SCHETYNA lansował w partii pomysł przesunięcia wyborów wewnętrznych na czerwiec. Plan przewodniczącego jednak się nie powiódł i mają się odbyć w normalnym terminie w styczniu. – Schetyna kombinował, żeby odsunąć od siebie widmo wyborczej...12
  • 365 dni dookoła świata15 gru 2019, 20:00PODSUMOWANIE 201914
  • Obraz tygodnia15 gru 2019, 20:008 kobiet złożyło w katedrze na Wawelu śluby czystości po kres swoich dni Wygrana Greta Thunberg Została uznana Człowiekiem Roku przez tygodnik „Time” i otrzymała życiowe rady od prezydenta Donalda Trumpa Przegrany Karol XVI Gustaw Król Szwecji...17
  • Księżna jak ofiara przemocy15 gru 2019, 20:00Rozmowa z Anną Cieślak, aktorką18
  • Krzyż pański15 gru 2019, 20:00Czy ma rację posłanka Magdalena Biejat, mówiąc, że wiszący w Sejmie krzyż powinien zostać zdjęty, bo stanowi się pod nim prawa dla wszystkich obywateli?19
  • Pytania na Boże Narodzenie15 gru 2019, 20:00Przed świętami zachęcam do zadawania pytań. Nie trzeba od razu z grubej rury, sens wszechświata niech sobie poczeka. Wystarczy wziąć telefon, zadzwonić i spytać: co u ciebie?20
  • Dziesięć kluczowych słów15 gru 2019, 20:00Dokładnie 20 lat temu Jerzy Pilch wspomniał w felietonie o karteczce z 10 słowami, którą odnaleziono w archiwum Alberta Camusa. Musiały one być dla francuskiego noblisty ważne. I wtedy też Pilch napisał swoją listę słów. Dzisiaj mu je przypominamy.24
  • Okazuje się, że to modlitwa była15 gru 2019, 20:00– Nie mam wobec Kościoła oczekiwań – o swojej prywatnej rozmowie z Panem B. opowiada Jerzy Stuhr, aktor i reżyser.28
  • Pora burzyć mury15 gru 2019, 20:00– W Polsce mamy właśnie czas stawiania murów w rodzinach, między ludźmi, między emocjami. A mury można burzyć tylko wspólnie. Może przydałoby się zatem szukanie jedności – mówi Maciej Musiał, aktor.32
  • Dar wybaczania15 gru 2019, 20:00Trzeba zrobić wszystko, co możliwe, żeby atmosfera nienawiści między Polakami wreszcie zniknęła albo chociaż zelżała. Tak postąpiłby Paweł. Szukałby naprawy, a nie roztrząsał winy – mówi Magdalena Adamowicz, europosłanka, wdowa po zamordowanym w...36
  • Zbiórka na WOŚP jest jak religia15 gru 2019, 20:00My, Polacy, jesteśmy strasznymi zrzędami. Gdyby nam z nieba spadła kasza manna, to na pewno ktoś by powiedział: „Dlaczego na mnie spadła przypalona?” – mówi Jerzy Owsiak, prezes Fundacji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.40
  • W święta jestem tradycjonalistą15 gru 2019, 20:00– Bożonarodzeniowe menu to rodzaj pomostu w przeszłość, to pokłon dla tych, którzy odeszli; myślę o nich wtedy, więc jadam to, co oni by jedli i czego jeść mnie nauczyli – mówi Robert Makłowicz.44
  • Do serca przytul pluskwiaka15 gru 2019, 20:00Zwierzęta zawsze czuły tak samo jak ludzie. Czas, by ludzie zaczęli wreszcie czuć to, co zwierzęta – apeluje Dorota Sumińska, autorka popularnych książek przyrodniczych.48
  • Tajemnice fundacji posła od Schetyny15 gru 2019, 20:00Fundacja Państwo Prawa otrzymała od Platformy Obywatelskiej ponad 3 mln zł. W partii ukrywano jednak to, że powołał ją Piotr Borys, prawa ręka Grzegorza Schetyny. Większość polityków PO nic nie wie o działalności tej instytucji.51
  • Dzieci gorszego sortu15 gru 2019, 20:00Rzecznik praw dziecka: NSA nie zgodził się na wpisanie do polskich ksiąg aktu urodzenia dziecka, w którym rodzicami są dwie matki. Sędziów przekonały moje argumenty, że to precedens zagrażający systemowi prawnemu. Dziecko jest obywatelem polskim....55
  • Pancerny Marian kontra PiS15 gru 2019, 20:00Ostatnie poczynania szefa NIK wskazują, że konflikt między Marianem Banasiem a PiS może się zamienić w otwartą wojnę. Źle to wróży reelekcji Andrzeja Dudy.56
  • Kobietobójcy15 gru 2019, 20:00Sędzia Dorota Bobek z Tarnowskich Gór uniewinniła niedawno mężczyznę oskarżonego o gwałt i przemoc wobec Agnieszki, dziś już jego byłej żony. „Nie wzięto pod uwagę mnóstwa materiałów – powiedziała Agnieszka Codziennikowi Feministycznemu. – Opinii...60
  • Marzenie o Polsce15 gru 2019, 20:00Historia dzieci z dworca Brześć jest jednocześnie straszna i pozytywna. Pokazuje, jak państwo polskie i Polacy traktują uchodźców. Właśnie została opisana w książce.62
  • Dla dobra rodziny15 gru 2019, 20:00Ci, którzy założyli rodzinę, wiedzą, ile trudu trzeba włożyć w to, aby ciepło domowego ogniska nie zgasło. Robimy wszystko, by do tego nie dopuścić – mówi Marlena Maląg, minister rodziny, pracy i polityki społecznej.66
  • Nowy rozkład jazdy15 gru 2019, 20:00Więcej połączeń i pociągów, dodatkowe postoje oraz rozszerzenie oferty międzynarodowej – w niedzielę, 15 grudnia wystartował nowy rozkład PKP Intercity. Każdego dnia na tory wyjedzie ok. 400 składów.68
  • Toy Story PRL15 gru 2019, 20:009 tys. zł za zabawkowy kombajn z lat 60., 1 tys. zł za plastikowego kota-harmonijkę, 500 zł za gumowego żołnierzyka. Zakurzone zabawki z czasów PRL w chwale wracają z piwnic na internetowe aukcje. Można się nimi powzruszać albo zacząć na nich...70
  • Lista 100 najbogatszych: Polak rozmawiał z 21 dolarowymi miliarderami. Wydał milion złotych i napisał o nich książkę. „Miliarderzy nie są chciwi”15 gru 2019, 20:00Jak byłeś szczęśliwy bez dużych pieniędzy, to pieniądze cię nie zmienią. Ale jak byłeś nieszczęśliwy, to pieniądze mogą ci zrobić z życia koszmar – mówi Rafael Badziag, milioner, który odpytał 21 globalnych miliarderów. Żeby napisać o nich...74
  • Po wino do Polski15 gru 2019, 20:00W Polsce powstaje coraz więcej winnic, ludzie zaczynają widzieć w tym i zarobek, i możliwości rozwoju. Niestety, nie nadąża za tym prawo – mówi Magdalena Różniak z Winnicy Słoneczny Zakątek.78
  • Ostre jak Finki15 gru 2019, 20:00Grupa młodych liderek politycznych przejęła władzę w Finlandii. Jest jednak mało prawdopodobne, żeby ich przykład został szybko skopiowany w Europie.80
  • Medialny kryzys NATO15 gru 2019, 20:00Kiedy przywódcy 29 krajów zjeżdżali się do Londynu, aby celebrować 70-lecie NATO, światowe media i ośrodki analityczne prześcigały się w komentarzach na temat „przesilenia” i „kryzysu” w zachodnim sojuszu. Przyznam, że z rosnącym znużeniem brałem...84
  • Wielka obietnica medycyny15 gru 2019, 20:00Naukowcy i lekarze uznają leczenie komórkami macierzystymi za nowy rozdział w medycynie. I wciąż na nowo odkrywają ich potencjał.86
  • W neuronauce jesteśmy niczym Tesla15 gru 2019, 20:00Akcja „Ice Bucket Challenge” przyniosła przełom. Zresztą ja sam w centrum Nowego Jorku, na Broadwayu, pozwoliłem wylać na siebie wiadro lodowatej wody – mówi dr Chris Henderson z firmy Biogen.88
  • W poszukiwaniu natury15 gru 2019, 20:00Wciąż nie ma obowiązującej definicji kosmetyków naturalnych. Jak więc odróżnić ekościemę od organicznych kremów i mydeł?90
  • Sprawa Gorgonowej15 gru 2019, 20:00To była Gorgonowa. Kobieta, o której media od czasów przedwojennych mówią właśnie tak. Nie ma własnego imienia, a po prawdzie i nazwiska, ponieważ „Gorgonowa” to tyle co „należąca do Gorgona”. To też nie jej, a w chwili, gdy staje się sławna,...92
  • Powrót legendy15 gru 2019, 20:00Przemysław Gintrowski, legendarny bard Solidarności, w ostatnich latach życia był nieco zapomniany. Teraz jego twórczość przeżywa niespodziewany renesans – dzięki młodym artystom, którzy sięgają po jego spuściznę.94
  • Miałem szczęście znać Przemka osobiście15 gru 2019, 20:00Muniek Staszczyk otrzymał nagrodę im. Przemysława Gintrowskiego „Za wolność w kulturze”.98
  • Gintrowski międzypokoleniowo15 gru 2019, 20:00W tym roku w czasie koncertu „Gintrowski – a jednak coś po nas zostanie...” po twórczość barda Solidarności sięgnęło młode pokolenie.100
  • Artyści w hołdzie wolności15 gru 2019, 20:00Czym dla artystów jest wolność, także ta artystyczna? Czy ich zdaniem dziś z jej uniwersalnej wartości zdajemy sobie sprawę, wystarczająco ją pielęgnujemy? Na te pytania odpowiedzieli muzycy biorący udział w koncercie „Gintrowski – a jednak coś po...102
  • Czy wiedźmin jest Polakiem?15 gru 2019, 20:00Nowy serial potwierdza, że w naszej popkulturze nie było do tej pory produktu, który cieszyłby się taką światową popularnością jak „Wiedźmin”. Wątpliwe, byśmy szybko doczekali się kolejnego, więc za wszelką cenę próbujemy udowodnić, że Geralt jest...104
  • Od Tokarczuk do Glińskiego15 gru 2019, 20:00Nobel Olgi Tokarczuk, świetne filmowe debiuty, artystyczna młodość i mądrość Krystiana Lupy. A z drugiej strony: brak promocji polskiej muzyki za granicą i fatalne decyzje władz w niemal każdej dziedzinie sztuki. Autorzy tygodnika „Wprost”...108
  • Siostra zakonna nauczyła mnie empatii15 gru 2019, 20:00W dzieciństwie największy wpływ wywarła na mnie siostra zakonna, która uczyła religii. Miała na imię Adela, była brunetką o śmiejących się oczach.114
  • „The Crown – Korona Rzeczpospolitej”15 gru 2019, 20:00Wolne elekcje to już nie tylko temat lekcji historii, lecz także prawdziwe wyzwanie dla graczy. Fundacja Książąt Lubomirskich stworzyła historyczną grę online przybliżającą realia życia w dawnej Polsce.115
  • Bigos z karpia15 gru 2019, 20:00Karp zasługuje na lepsze traktowanie niż banalne smażenie na patelni w bułce tartej czy zanurzanie w galarecie.116
  • …drugie życie choinki15 gru 2019, 20:00Choinka nie musi, a wręcz nie powinna lądować na śmietniku. Podpowiadamy, w jaki sposób może służyć nam również po świętach.117
  • Co musisz wiedzieć o zabezpieczeniu lakieru auta15 gru 2019, 20:00Powłoka ceramiczna – warto wiedzieć, jakie korzyści wynikają z jej posiadania.118
  • Zrób sobie… karpia15 gru 2019, 20:00Zamiast męczyć karpia w wannie, mordować tasakiem, dusić na patelni, topić w galarecie, sami zróbmy sobie świąteczną rybę z tego, co pod ręką – na szczęście!122