Na celowniku Moskwy

Na celowniku Moskwy

Jan Paweł II
Jan Paweł II Źródło: Wikipedia / Mondarte/CC BY-SA 4.0
Od dnia wyboru na papieża Jan Paweł II stał się obiektem wszechstronnego zainteresowania komunistycznych służb specjalnych – głównie radzieckiego KGB i wschodnioniemieckiej Stasi.

Agenci KGB i wschodnioniemieckiej Stasi w tajnych raportach z Watykanu i Polski relacjonują dzień wyboru nowego papieża: „Na ulicach Warszawy ludzie ściskają się i padają na kolana. W Wadowicach odprawiane są kolejne msze. Przed katedrą wawelską odbyło się uroczyste nabożeństwo. Ogromne zdjęcie nowego papieża ozdobiło w Krakowie ścianę pałacu arcybiskupiego” – donosi tajny agent Stasi. Jego sprawozdania trafiają do Moskwy, bo Stasi i KGB ściśle ze sobą współpracują. Leonid Breżniew oraz eksperci ze służb bezpieczeństwa czują, że będą mieli odtąd coraz większe kłopoty. Rozpoczynający się pontyfikat Jana Pawła II jest groźny dla Związku Radzieckiego.

Niepokój Kremla

Obawy przywódców komunistycznych nasilają się po pierwszej encyklice papieskiej zatytułowanej: „Redemptor hominis” (Odkupiciel człowieka), z 4 marca 1979 r., w której nowy przywódca Kościoła nawołuje do światowego pokoju, walki z głodem i ochrony środowiska. Oficerowie KGB zwracają jednak uwagę, że w rozważaniach papieskich znalazły się: „fragmenty skierowane do państw socjalistycznych”. Moskwa po wyborze Polaka na papieża wydaje się przewrażliwiona na wszelkie akcenty antysocjalistyczne płynące z Watykanu. – Towarzysze w Polsce nie są zachwyceni rozwojem wydarzeń. Od kiedy Karol Wojtyła został papieżem, sytuacja polityczna uległa wyraźnemu zaostrzeniu. Problem w tym, że Wojtyła doskonale zna kraje socjalistyczne i jest dla ideologii komunistycznej wrogiem poważniejszym niż Paweł VI – ocenia jeden z raportów KGB, pisany w listopadzie 1978 r. Inwigilowany w Krakowie jeszcze jako biskup i arcybiskup, głównie przez UB, a później SB, Karol Wojtyła zna mechanizmy funkcjonowania tajnej agentury. Może również, dzięki swemu doświadczeniu w Watykanie, wodzić agentów za nos. „Czujny i nieufny” – mówią pierwsze donosy pisane przez szpiegów.

Od początku Jan Paweł II jest uważany w Moskwie za wroga ideowego, ale KGB szybko zaczyna postrzegać go także jako wroga politycznego. Krótko po tym, gdy zostaje głową Kościoła, CIA tworzy notatkę, w której przedstawia postać nowego papieża. Opisano tu doświadczenia Wojtyły w Krakowie i Rzymie, omówiono niezłomną postawę wobec komunistów oraz nakreślono przewidywane konsekwencje, jakie wybór nowego papieża może mieć dla powojennego świata: „Wybór Polaka, odzwierciedlający żywotność polskiego Kościoła, jeszcze bardziej utrudni dążenia Moskwy do kulturowego powiązania Polski ze Wschodem oraz do ściślejszego włączenia Polski w zdominowany przez Związek Radziecki system sojuszy. Będzie przeszkodą w zaprowadzeniu w Polsce większej dyscypliny społecznej przez umocnienie władzy PZPR. Wpływ Jana Pawła II utrudni reżimowi pokonywanie instynktownego, kulturowego i politycznego ciążenia Polski ku Zachodowi. Papież, który bezpośrednio zetknął się z praktyką marksizmu, zajmując wobec niego bezkompromisowe stanowisko, będzie bardziej niż jego poprzednicy bronił interesów Kościoła w relacjach z rządami państw socjalistycznych” – stwierdza raport.

Pierwsza wizyta Jana Pawła II w Polsce w 1979 r. miała okazać się punktem krytycznym w napiętych stosunkach Watykanu i Związku Radzieckiego. Dla służb bezpieczeństwa pielgrzymka była dużym przedsięwzięciem. Obok 60 tys. pracowników polskiej bezpieki działających w ramach akcji „Lato '79” na trasie pielgrzymki papieskiej znalazło się kilkuset agentów KGB oraz Stasi. Niepokój udzielił się nie tylko Moskwie, lecz także komunistycznym władzom w Niemieckiej Republice Demokratycznej. Przewodniczący tamtejszej partii komunistycznej Erich Honecker obawiał się, że nowa encyklika tłumaczona na wiele języków i pielgrzymka Jana Pawła II do ojczyzny mogą zaostrzyć sytuację w Polsce i wywołać ferment społeczny, który ogarnie sąsiednie kraje Europy. Obawy Honeckera okazały się słuszne. Na upadek muru berlińskiego czekano w Polsce jeszcze przez dekadę, lecz encyklika „Redemptor hominis” i pielgrzymka do Polski były fundamentem przemian w Europie. Do tego czasu specjaliści KGB studiowali kolejne encykliki i komentarze w zachodniej prasie, a machiny inwigilacji pracowały, poszukując informacji na temat Wojtyły. Szukano sposobów, by zdyskredytować papieża w oczach opinii światowej, lub – co wydawało się wyjątkowo trudne – wśród rodaków. Bezskutecznie.

Wszystkie ciosy dozwolone

Jeszcze przed pierwszą wizytą Jana Pawła II w ojczyźnie do stolicy Polski przybywa agent VIII Zarządu Głównego KGB mjr Wiktor Szejmow, specjalista technologii cyfrowej, który w PRL ma zakładać zaawansowane podsłuchy. Misja w ojczyźnie Wojtyły jest supertajna, ale wcale nie kończy się powodzeniem KGB. Major Szejmow jest w Polsce pierwszy raz w życiu. Po przybyciu do Warszawy lat 70. XX w. dziwi go wszechobecna bieda, brak podstawowych towarów, długie kolejki do pustych sklepów. Z każdym dniem jest coraz bardziej rozczarowany gospodarczym upadkiem Polski, a także pogardą władzy socjalistycznej dla wolności obywatelskich oraz amoralnością radzieckiego reżimu nad Wisłą. Prywatnie 33-letni mieszkaniec Moskwy jest coraz bardziej zafascynowany postacią Jana Pawła II. Podobno warszawskie doświadczenia zmieniły rosyjskiego agenta służb w skruszonego wroga komunizmu. Major Szejmow nawiązał kontakt z CIA. Z żoną oraz ośmioletnią córką został przerzucony na Zachód. Według jego relacji podczas spotkania w 1979 r. w ambasadzie ZSRR w Warszawie był świadkiem rozmowy dwóch oficerów KGB, którzy mówili o konieczności zabicia papieża — wroga komunizmu.

Odnaleziony w 1992 r., już po upadku Związku Radzieckiego, dokument z archiwum KGB rzucił nowe światło na kulisy wydarzeń sprzed zamachu na Jana Pawła II, 13 maja 1981 r. Opierając się na dokumencie przechwyconym przez brytyjski wywiad od uciekającego na Zachód płk. KGB Wasilija Mitrochina, zrekonstruowano przebieg tajnego spotkania w siedzibie partii KPZR, które odbyło się 13 listopada 1979 r. Po tym spotkaniu sekretariat Partii Komunistycznej w Moskwie wysłał do KGB odnaleziony rozkaz, podpisany m.in. przez Czernienkę i Gorbaczowa: „Wykorzystać wszystkie dostępne możliwości, by zapobiec nowemu kierunkowi w polityce zapoczątkowanemu przez polskiego papieża, a w razie konieczności sięgnąć po środki wykraczające poza dezinformację i dyskredytację”. „Fragment rozkazu KGB, który mówi o wszystkich możliwych środkach, zdobyłem w czasie rozmowy z wysoko postawionym włoskim urzędnikiem, utrzymującym kontakty z wywiadem swojego kraju” – pisał John Koehler, amerykański historyk, urodzony w przedwojennym Dreźnie, specjalista ds. służb specjalnych.

Amerykański historyk i dziennikarz John Koehler, przez wiele lat pracujący Inwigilowany jeszcze jako biskup Karol Wojtyła zna mechanizmy funkcjonowania tajnej agentury. Dzięki swemu doświadczeniu może wodzić agentów za nos Jerzy Ziemacki 16 października 1978 r., Watykan; intronizacja Jana Pawła II 64 23 LUTEGO 2020 „WPROST” ZDJĘCIA: GETTY IMAGES jako kapitan w U.S. Army, dotarł w XXI w. do tajnych dokumentów, które pokazały, jak Moskwa i podporządkowane jej agentury obserwowały oraz zwalczały Jana Pawła II. W swojej książce: „Chodzi o papieża. Szpiedzy w Watykanie” (2007), wydanej już po śmierci Karola Wojtyły, pokazał rozmiary inwigilacji Watykanu, będącej według niego „częścią niestrudzonych wysiłków komunistów, aby niszczyć katolicyzm”. W interpretacji autora wspomnienia majora Szejmowa oraz rozkazy do KGB dobitnie świadczą, że komuniści brali pod uwagę zabójstwo papieża. Rozkaz dla KGB to według niego preludium ostatecznego zła, jakie dokonało się 13 maja 1981 r. w Rzymie. Podobnie jak w przypadku zamachu na Ronalda Reagana – dokonanego 42 dni wcześniej – kula zamachowcy trafiła w brzuch ofiary, minęła kręgosłup. Autor wielu publikacji na temat służb specjalnych John Koehler był przekonany, że tropy po zamachu na papieża prowadziły do Moskwy, lecz były umiejętnie mylone przez wprowadzanie do śledztwa wątków innych państw, takich jak Turcja czy Bułgaria.

– Komunistyczni szpiedzy w Stolicy Apostolskiej, dopuszczający się zdrady wśród ścian ozdobionych krucyfiksami, wyszukiwali i gromadzili tajemnice, z którymi zachodnie rządy, zwłaszcza Waszyngton, dzieliły się z papieżem. Przełożeni agentów przekazywali zdobyte informacje dalej za pomocą szyfrowanych łącz ze swych ambasad w Rzymie – wyjaśnia Koehler, opisując mechanizm agentury sowieckiej w Watykanie. Według eksperta komuniści bali się, że przez Jana Pawła II utracą władzę w państwach zależnych od Moskwy. Wiele wskazuje na to, że momentem, po którym w sztabie służb Związku Radzieckiego mogła zapaść decyzja, aby przeciwko niebezpiecznemu wrogowi politycznemu użyć przemocy, był pamiętny rok 1979, czas pielgrzymki Ojca Świętego do Polski. Wywołana tą pielgrzymką atmosfera w Polsce zrodziła w 1980 r. społeczny ruch Solidarność, który zyskał polityczne znaczenie. Wśród władz komunistycznych w Związku Radzieckim zapanował lęk przed ostateczną klęską systemu. Agent KGB piszący w języku rosyjskim relacje z Watykanu, obsługując także pierwszą wizytę papieża w Polsce, stwierdził, że msza odprawiona przez Jana Pawła II dla 1,3 mln wiernych w Warszawie – w 1979 r. na ówczesnym placu Zwycięstwa – była „największym zgromadzeniem religijnym w tej części Europy”.

Polska w oczach świata

Całkiem niedawno służby bezpieczeństwa Ukrainy opublikowały nieznane dotychczas dokumenty dotyczące działań KGB wobec Jana Pawła II, odnalezione w lokalnych archiwach. Materiały, odtajnione przez naszych wschodnich sąsiadów dopiero w 2016 r., pokazują strach sowieckich służb obserwujących wybór Karola Wojtyły na papieża oraz późniejszy kierunek działań Jana Pawła II. Notatki sowieckich służb specjalnych zawierają informacje przekazywane do Moskwy m.in. na temat konklawe, pielgrzymek papieża do ojczyzny oraz innych krajów socjalistycznych czy wprowadzenia stanu wojennego w Polsce, a także inwigilacji środowisk katolickich. – W materiałach widać wyraźny niepokój spowodowany wyborem Wojtyły na papieża, a także jego pielgrzymkami do Polski. Był to strach komunistów przed kontynuacją polityki Jana XXIII i Pawła VI, ale również obawa przed tym, że katolicy na Wschodzie: na Litwie, Białorusi, Ukrainie zaczną działać przeciwko reżimowi — mówił w rozmowie z KAI Piotr Dmitowicz, wicedyrektor Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego.

– Dziesięć lat po pierwszej wizycie papieskiej Polska wyrwała się z orbity radzieckich wpływów – ocenia Neal Ascherson, brytyjski historyk związany z University College London, ekspert ds. historii Polski, autor książki: „The Struggles for Poland”. I dodaje: – Wizyta papieska z 1979 r. jak ostrze włóczni dosięgła trzewi imperium, zadając Związkowi Radzieckiemu śmiertelną ranę. Solidarność w Polsce wspierana przez Jana Pawła II pokonała komunizm, stając się przykładem dla innych państw w Europie, jak mają zwyciężać i zdobywać wolność.

Całość dostępna jest w 8/2020 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 8/2020 (1924)

  • Gdy państwo pokazuje środkowy palec16 lut 2020, 20:00Platforma idzie niemal łeb w łeb z PiS. W środku stawki PSL. Lewica prawie się nie liczy. To nie wynik nowego, sensacyjnego sondażu, lecz opis rankingu najbogatszych polityków, który do tego numeru opracował Paweł Bednarz (s. 16). Odwieczny spór,...3
  • Niedyskrecje parlamentarne16 lut 2020, 20:00Bohaterką czwartkowej nocy w Sejmie została w ubiegłym tygodniu Joanna Lichocka. A właściwie jej środkowy palec, który jakoś tak samowolnie po głosowaniu nad dotacją dla TVP ustawił się w obraźliwym geście skierowanym do opozycji. – Tak jej się...6
  • 7 dni dookoła świata16 lut 2020, 20:00Irlandia Powrót lewicy Wybory w Irlandii przyniosły nie lada sensację, kładąc kres dwupartyjnemu systemowi na wyspie. Znakomity wynik osiągnęła bowiem lewicowa partia Sinn Féin, pozostająca do tej pory na marginesie życia politycznego (ze względu...8
  • Obraz tygodnia16 lut 2020, 20:00– Oczywiście naraziłam się wielu osobom w Los Angeles takim materiałem. Ale taka jest cena pisania tekstów „insiderskich”. I trzeba trochę odwagi. Dziennikarze cały czas wszystkim się narażają – opowiada o swojej bohaterskiej pracy w Los Angeles...11
  • Opowieść o marzycielu16 lut 2020, 20:00Rozmowa z Anną Wieczur-Bluszcz, reżyserką spektaklu „Człowiek z La Manchy” w Teatrze Dramatycznym w Warszawie.12
  • Granice słuszności16 lut 2020, 20:00Zapadł wyrok w sprawie furgonetek antyaborcyjnych. Mariusz Dzierżawski ma zapłacić grzywnę. Czy wyrok jest zasadny?14
  • 50 najbogatszych polityków16 lut 2020, 20:0010 najbogatszych polskich parlamentarzystów zgromadziło w sumie 238 mln zł majątku. W czołówce znalazł się premier Mateusz Morawiecki, ale od lidera dzielą go grube miliony.16
  • Zróbmy referendum w sprawie związków partnerskich16 lut 2020, 20:00Dobrze, że przynajmniej jedna kobieta startuje w wyborach prezydenckich, ale to nie płeć będzie decydująca – mówi Władysław Kosiniak-Kamysz, prezes PSL, kandydat Koalicji Polskiej na prezydenta.24
  • Historia się nie powtarza16 lut 2020, 20:00Uważam, że porównywanie sytuacji w Polsce do lat 30. w Niemczech to gruba przesada. Choć mnie samą czasem ponosi, więc rozumiem, skąd się to bierze. Z poczucia bezsilności. Ale też jest to apel o opamiętanie się. Na przykład kiedy kolejne...29
  • Gowin kontra Ziobro16 lut 2020, 20:00Jarosław Gowin twierdzi, że Solidarna Polska postanowiła poświęcić prezydenturę Andrzeja Dudy na rzecz pozyskania twardego elektoratu PiS.30
  • Palec i twarz kampanii16 lut 2020, 20:00Joanna Lichocka: Na przyszłość muszę bardziej uważać na to, że mamy kampanię opartą na skrajnej nienawiści, nihilizmie i cynizmie ze strony PO. Wszystko może być wykorzystane w sposób absolutnie totalny.33
  • Śmiejcie się z nami, nie z nas16 lut 2020, 20:00Mimo że ludzi z zespołem Downa nie wytyka się palcami na ulicach, są spychani na margines, ktoś cały czas na siłę próbuje zamykać przed nimi drzwi – mówi Przemysław Kossakowski, prowadzący pierwsze reality show, które ma to zmienić.34
  • Patodeweloperka16 lut 2020, 20:00Deweloperzy sprzedają wszystko na pniu, nawet mieszkania, które przypominają więzienne cele.40
  • Zuzia nie jest sama16 lut 2020, 20:00Najpierw wynieśli z jej pokoju stolik, później kanapę, potem chcieli zabrać kota. Tak komornik ściągał dług w domu 14-letniej Zuzi Krupy spod Krakowa. Działał na polecenie firmy windykacyjnej, która sama ma potężne długi.44
  • Wielkopolskie Orły rozdane16 lut 2020, 20:00W Poznaniu odbyła się uroczysta gala Orłów Wprost. Nagrodzone zostały najlepsze firmy regionu.50
  • Strategiczna zmiana energetyki16 lut 2020, 20:00Najbliższe miesiące będą dla polskiej energetyki kluczowe, bo na lata wyznaczą kierunek, w którym podążą koncerny energetyczne, a razem z nimi ich klienci – odbiorcy prądu.52
  • Know-how16 lut 2020, 20:00Lexus przyszłości Japończycy przedstawili swoją wizję nowoczesnej motoryzacji. Jest nią koncepcyjny model Lexus LF-30 Electrified. Integruje w sobie pracę silników, układu kierowniczego, zawieszenia i hamulców. LF-30 posiada napęd na wszystkie...55
  • Gorycz Nancy Pelosi16 lut 2020, 20:00Komentatorzy tym razem są zgodni. Tak szybki i łatwy upadek aktu oskarżenia przeciw Donaldowi Trumpowi nie tylko dodaje pewności siebie prawicowym wyborcom, lecz także czyni z prezydenta niemal pewniaka w listopadowych wyborach. Można by rzec, że...56
  • Wojtyła nie bał się bezpieki16 lut 2020, 20:00Przyszły papież twierdził, że nie ma nic do ukrycia. Dlatego z machinerii agenturalnej potrafił robić sobie żarty – mówi prof. Marek Lasota, historyk.58
  • Na celowniku Moskwy16 lut 2020, 20:00Od dnia wyboru na papieża Jan Paweł II stał się obiektem wszechstronnego zainteresowania komunistycznych służb specjalnych – głównie radzieckiego KGB i wschodnioniemieckiej Stasi.62
  • Zanim wybuchła Solidarność16 lut 2020, 20:00Karol Wojtyła jeszcze jako krakowski biskup czynnie wspierał rodzącą się opozycję demokratyczną. W tej sprawie różnił się dość mocno od bardziej zachowawczego prymasa Stefana Wyszyńskiego.66
  • Każdego roku o tej samej porze16 lut 2020, 20:00Tropem Wilczym – Bieg Pamięci Żołnierzy Wyklętych to największy bieg pamięci na świecie. Ósma edycja odbędzie się już 1 marca w 370 miastach w Polsce i za granicą.68
  • Skandal, obciach i pieniądze16 lut 2020, 20:00Przez lata budził podziw. Jednak jego nowa płyta „Music To Be Murdered By” pokazuje, że Eminem nie nadąża za nowoczesnością. A tego się raperom nie wybacza.72
  • Trzydzieści lat samotności16 lut 2020, 20:00Ostatnią dekadę Xavier Dolan przepracował na najwyższych obrotach. W „Matthiasie i Maximie” ogląda się wstecz. Pokazuje, jak on i ludzie z jego pokolenia zagubili się w pędzie.76
  • Społeczna odpowiedzialność Oscarów16 lut 2020, 20:00Cztery Oscary dla „Parasite” nie są wybrykiem Akademików. Raczej potwierdzeniem trendu, który widoczny jest już od dawna. Hollywood otwiera oczy na świat.80
  • Banalność zła16 lut 2020, 20:00O tym, że zło wyrządzone światu przez Holokaust (przynajmniej w tak przerażającym rozmiarze, w jakim miało miejsce), nie byłoby możliwe, gdyby nie praca „cichych” współpracowników nazistów, wiemy doskonale od czasu książki Hannah Arendt „Eichmann...81
  • Film16 lut 2020, 20:00Miłość i neuroza „Miłość mojego brata” Spowiedź reżysera Sophia i Karim są rodzeństwem idealnym. Mieszkają razem, mają podobne wartości, podejście do życia, zainteresowania, choćby przygodnym seksem. Sielanka jednak pryska, gdy on spotyka „tę”...82
  • Muzyka16 lut 2020, 20:00Echo i pogłos Na wyspach krytycy okrzyknęli wokalistkę La Roux „największą nadzieją Wielkiej Brytanii” i porównują jej twórczość do muzyki Davida Bowiego. Jest w tym sporo dziennikarskiej przesady, ale Elly Jackson ma duży potencjał. I choć...83
  • Książka16 lut 2020, 20:00Selfie ze Stachurą Edward Stachura to fenomen – poeta i prozaik, który stał się w latach 70. i 80. idolem młodego pokolenia, jak gwiazda rocka. Swoją legendę zbudował na niezależności, artystycznej swobodzie i wrażliwości, którą doskonale, choć...84
  • Najbardziej przereklamowany produkt świata16 lut 2020, 20:00Ponieważ co roku piszę felieton walentynkowy, powoli kończą mi się już skąpe przemyślenia na ten temat. Tym bardziej że w moim życiu miłość to było jedno wielkie rozczarowanie i uważam za jedną z największych zalet okresu po czterdziestce, że już...86
  • Od ucha do ucha16 lut 2020, 20:00Podcast to powrót złotej ery radia, tyle że radia na żądanie. Boom na treści audio, przy których naprawdę warto zamienić się w słuch, trwa. Treści, w których ważny jest twórca, a nie logo, które za nim stoi. I właśnie to oferują podcasty.88
  • Azylem był dla mnie Kościół16 lut 2020, 20:00Jako dziecko azyl odnalazłam w Kościele. Należałam do chóru katedralnego, właśnie tam zaczęłam rozwijać się wokalnie na tyle dobrze, że podjęłam decyzję o pójściu do szkoły muzycznej – mówi Izabela Trojanowska.91
  • Bartłomiej Marszałek w barwach ORLEN Teamu w wodnej Formule 116 lut 2020, 20:00ORLEN Team wzmocnił kolejny utytułowany sportowiec – Bartłomiej Marszałek, pierwszy w historii Polak startujący w wodnej Formule 1, najbardziej prestiżowej i widowiskowej klasie wyścigów motorowodnych na świecie. PKN ORLEN w sezonie 2020 i 2021...92
  • Wielkie święto jeździectwa w Krakowie16 lut 2020, 20:00CAVALIADA Tour to cykl międzynarodowych zawodów jeździeckich, które odbywają się w Poznaniu, Lublinie, Krakowie i Warszawie. Trzeci etap tych rozgrywek w dniach 20-23.02.2020 odbędzie się w TAURON Arenie Kraków.94
  • Karnawałowe róże16 lut 2020, 20:00Róże robi się z takiego samego ciasta jak chrust, różnią się tylko wykonaniem. Są bardziej wykwintne, bo gdzie tam zwykłemu chrustowi do róż.96
  • Kosmetyki handmade16 lut 2020, 20:00Są tanie, naturalne i wspierają walkę o dobro planety. Stanowią alternatywę dla kosmetyków sprzedawanych w nieekologicznych plastikowych opakowaniach.97