160 lat temu powstało w Warszawie Muzeum Sztuk Pięknych. Początkowo mieściło się w budynkach Szkoły Głównej i było ściśle powiązane ze Szkołą Sztuk Pięknych, gdyż powołano je ustawą o wychowaniu publicznym w Królestwie Polskim z dnia 20 maja 1862 roku. Regulowała ona stan szkolnictwa i instytucji kultury w zaborze rosyjskim. Głównym celem muzeum było gromadzenie zbiorów służących przede wszystkim kształceniu polskich artystów. Miało ono też być jednak otwarte dla publiczności. Na godną siedzibę muzeum musiało poczekać kilkadziesiąt lat. Znalazło ją w modernistycznym gmachu zaprojektowanym przez Tadeusza Tołwińskiego. Budynek pozwala na odpowiednie eksponowanie dzieł sztuki. A tych Muzeum Narodowe w Warszawie liczy dziś około 830 tys. Obejmują malarstwo, rzeźbę, rysunki oraz ryciny, fotografie, numizmaty, a także przedmioty sztuki użytkowej i wzornictwo. Można je podziwiać nie tylko w głównym gmachu w Alejach Jerozolimskich, lecz także w jego oddziałach: Muzeum Plakatu w Wilanowie, Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni, Muzeum Wnętrz w Otwocku Wielkim oraz Muzeum w Nieborowie i Arkadii.
Wystawa jak cyrkowe przedstawienie
W jednym z oddziałów muzeum, w Królikarni, została otwarta niezwykle ciekawa wystawa zatytułowana „Cyrk”, adresowana do osób dorosłych i dzieci. Ma ona strukturę spektaklu cyrkowego. Po wprowadzeniu, czyli Entrée, gdzie widz zobaczy dzieła sztuki przybliżające historię nowożytnego cyrku i jego przedstawicieli, w kolejnych salach (Woltyżerka, Osobliwe, Intermezzo klauna, Tańczący na linie, Kulisy) pozna różne oblicza cyrku. Nie tylko to radosne, pokazywane publiczności, lecz także to zakulisowe, często naznaczone cierpieniem. Kulminacyjnym punktem ekspozycji jest cyrkowy namiot, czyli szapito, zaaranżowany w Rotundzie pałacu. Można w nim obejrzeć, po raz pierwszy w Polsce, niezwykły film Jeana Painlevé „Le Grand Cirque Calder 1927”. Tytułowy wielki cyrk to w rzeczywistości cyrk miniaturowych figurek, animowanych przez Aleksandra Caldera (1898–1976), amerykańskiego rzeźbiarza i prekursora sztuki kinetycznej.
Ponad 150 dzieł poświęconych cyrkowi
Na wystawie w Królikarni można oglądać – do 2 października 2022 roku – ponad 150 dzieł o tematyce cyrkowej: obrazów, rzeźb, fotografii, plakatów, grafik i rysunków. Są to prace takich artystów, jak: Roman Cieślewicz, Paul Klee, Ferdynand Léger, Jan Lenica, Leopold Lewicki, Max Liebermann, Jan Młodożeniec, Tymon Niesiołowski, Teresa Pągowska, Pablo Picasso, Henryk Tomaszewski, Witold Wojtkiewicz, Andrzej Wróblewski. Prezentowanym pracom z XIX i XX wieku towarzyszą dzieła współczesnych artystów. Wszystkich fascynował ten gatunek sztuki, pozwalający na przekraczanie ludzkich możliwości. Większość obiektów pochodzi z kolekcji MNW, część wypożyczono z muzeów narodowych w Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu, z Biblioteki Narodowej, Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, z Les Documents Cinématographiques w Paryżu oraz z Julinek Park – jednego z największych w Europie ośrodków sztuki cyrkowej, w którym znajduje się jedyna w Polsce stała wystawa poświęcona roli i historii cyrku.
200 zagadkowych rzeczy
ą wystawy, które – podobnie jak „Cyrk” – mogą się spodobać wszystkim, bo da się je odbierać na różnych poziomach intelektualnego zaangażowania. To samo można powiedzieć o wystawie „Stan rzeczy” w Gmachu Głównym, która potrwa do 7 sierpnia. Musiało być niełatwym zadaniem wybranie spośród kilkuset tysięcy eksponatów muzeum 200 najciekawszych, opowiadających o ludzkich zwyczajach w całej historii dziejów, w różnych zakątkach świata. Zdecydowano się na ciekawą formułę. Rzeczy na wystawie uporządkowano w układzie odpowiadającym rytmowi dnia i nocy człowieka – od porannej toalety, poprzez domową rutynę aż po zabawę, odpoczynek i sen. W ten sposób całą przeszłość ludzkiej kultury i cywilizacji, utrwaloną w przedmiotach codziennego użytku, streszczono w jednym dniu. W układzie ekspozycji pominięto ograniczenia geograficzne, historyczne i etniczne. Niektóre z prezentowanych zabytków dzieli aż 40 wieków historii. Najstarszy to pochodzący z okresu Średniego Państwa egipski rozcieracz do kosmetyków, najnowszy – magnetofon szpulowy Koncert z 1978 roku.
Pochwała rzemiosła
Kto dziś wie, co to parura, lizeska, egreta, szatlenka czy robdeszan? Tymczasem dawniej trudno było się obejść bez tych rzeczy. Na wystawie „Stan rzeczy” zaprezentowano wyrafinowane i misternie wykonane przedmioty, które należały do bogatych mieszczan, arystokracji i władców. Można zobaczyć m.in. słój na pijawki, zestaw przyrządów do formowania palców służący dwudziestowiecznym elegantkom, kunsztowną oprawę do bukietu należącą do Elizy Orzeszkowej czy szkandele – przypominające patelnie ogrzewacze do pościeli. Te rzeczy przetrwały, bo zostały solidnie wykonane. Toteż ekspozycja jest pochwałą tradycyjnego i starannego rzemiosła, zastępowanego przez tanią i dużo mniej trwałą produkcję masową. Kieruje uwagę na kwestię konsumpcjonizmu i odpowiedzialności człowieka za powstające przedmioty. Prowokuje do pytań o jakość i trwałość rzeczy, którymi dziś się posługujemy, a także o możliwości ich ponownego wykorzystania.
Bezprecedensowy zakup
Zarówno „Cyrk”, jak i „Stan rzeczy” odbywają się w ramach jubileuszu 160-lecia MNW. Z tej okazji zorganizowano też premierową prezentację kilkunastu prac Marca Chagalla, zakupionych na aukcji w Szwajcarii jesienią 2021 roku. Bezprecedensowy w historii polskiego muzealnictwa zakup został zrealizowany dzięki środkom z rezerwy budżetowej Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego, przekazanych w ramach dotacji celowej przez Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. dr. hab. Piotr Glińskiego. To tej chwili największa kolekcja dzieł Chagalla w Polsce. Warto je zobaczyć na tej wystawie „Chagall” w Gmachu Głównym, która potrwa do 24 lipca 2022 roku. Ze względu bowiem na wrażliwość papierowego podłoża i nietrwałość zastosowanych przez artystę technik nie mogą one być prezentowane stale.
Dojrzały Chagall
Dzieła pokazane na wystawie powstały w latach 60. i 70. XX wieku, w okresie rozkwitu rysunku i grafiki w zachodniej Europie. Reprezentują różnorodne techniki: gwasz, temperę, kredkę, ołówek i kolorowy tusz, a nawet pastel. Widzowie odnajdą w nich charakterystyczne motywy sztuki Chagalla: sceny biblijne (indywidualnie zinterpretowane, łączące motywy chrześcijańskie i żydowskie), pary zakochanych, bukiety kwiatów, zwierzęta. Pojawiają się także nawiązania do dzieciństwa artysty, kilka rysunków jest poświęconych uczuciom łączącym go z rodziną. Dzieła zachwycają żywą kolorystyką oraz oniryczną atmosferą, mariażem elementów rzeczywistych z fantastycznymi.
Nie tylko wystawy
Wystawy to tylko część obchodów jubileuszu. W urodzinowy weekend 21-22 maja 2022 roku muzeum przygotowało wiele atrakcji. Była możliwość zrobienia pamiątkowej fotografii w towarzystwie postaci z dzieł sztuki, zorganizowano spotkania z opiekunami zbiorów, spacery miejskie i koncerty. Wybrane wydarzenia tłumaczono na język ukraiński i polski język migowy.
Przed nami druga połowa jubileuszowego roku. Czekają nas kolejne wystawy czasowe, między innymi – już od lipca – dzieł Witkacego ze zbiorów muzeum, a jesienią wystawa monet i medali oraz „Przesilenie. Malarstwo Północy 1880-1910”. Setki tysięcy osób odwiedzających muzeum każdego roku czeka więc wkrótce wiele doznań wynikających z obcowania z różnymi dziedzinami sztuki.