Najnowsze analizy naukowców z Uniwersytetu Cambridge potwierdziły, że rozwój mózgu nie przebiega równomiernie. Wyniki opisane pod koniec listopada w prestiżowym czasopiśmie Nature Communications, wskazują na istnienie wyraźnych „punktów zwrotnych” w ludzkim życiu.
Po przebadaniu za pomocą rezonansu magnetycznego około czterech tysięcy osób badacze ustalili, że istotne reorganizacje mózgu pojawiają się w okolicach 9., 32., 66. oraz 83. roku życia. Te zmiany wyznaczają pięć faz rozwoju układu nerwowego, a każdą z nich oddzielają momenty głębszej „rekonfiguracji”, które wpływają na pamięć, emocje, inteligencję i osobowość.
Pierwsze lata życia. Mózg rośnie szybko, ale działa wolniej
Pierwsza faza przypada na dzieciństwo – od narodzin do około 9. roku życia. W tym okresie mózg intensywnie rośnie i tworzy ogromną liczbę nowych połączeń neuronowych. Wzrasta zarówno ilość istoty szarej, odpowiedzialnej między innymi za pamięć, emocje i kontrolę ruchu, jak i istoty białej, kluczowej dla inteligencji oraz przyswajania informacji.
Skutkiem jest jednak niższa wydajność przetwarzania danych. Sygnały muszą pokonywać dłuższe, nieuporządkowane ścieżki.
– Wiemy, że na bardzo wczesnym etapie życia mózg tworzy więcej połączeń niż potrzebuje, a następnie je usuwa – wyjaśnia w rozmowie z „The Washington Post” współautorka badania, Alexa Mousley. Badaczka wskazuje na to, że właśnie nadmiar połączeń może tłumaczyć, dlaczego dziecięcy mózg działa mniej efektywnie, choć jest wyjątkowo chłonny.
Dojrzewanie i dorosłość. Mózg „przeprogramowuje się” aż do trzydziestki
Od 9. roku życia mózg wchodzi w fazę dojrzewania, w której priorytetem staje się wzrost efektywności.
– Nagle mózg zwiększa wydajność połączeń, stają się one krótsze, dzięki czemu informacje szybciej docierają z jednego miejsca do drugiego – zauważa Mousley.
Ten długotrwały proces trwa aż do wczesnych lat trzydziestych. Jak dodaje psycholożka Katie Insel z Northwestern University, potwierdza to obserwacje, że chociaż prawnie uznaje się 18- czy 21-latków za dorosłych, ich mózgi wciąż pozostają w fazie intensywnego rozwoju.
Około 32. roku życia zaczyna się najstabilniejszy okres – faza dorosłości, która trwa nawet trzy dekady. Zmiany zachodzą wolniej, a struktury odpowiedzialne za zachowanie, inteligencję czy osobowość są już ugruntowane. Stopniowo jednak połączenia między regionami mózgu tracą wydajność.
Mousley podkreśla w rozmowie z „New Scientist”, że wejście w czwartą dekadę życia wiąże się z licznymi zmianami życiowymi, takimi jak zakładanie rodziny, co również może mieć znaczenie dla mózgu.
Starzenie się mózgu. Dwie ostatnie fazy
W wieku około 66 lat zaczyna się etap określany jako wczesne starzenie. Badacze zauważają wtedy przyspieszone zanikanie połączeń neuronalnych, co najpewniej wynika z postępującej degradacji istoty białej. Komunikacja między neuronami w obrębie tego samego regionu mózgu jest wciąż stosunkowo efektywna, ale połączenia między różnymi obszarami słabną.
Takie zmiany mogą mieć związek z zaburzeniami poznawczymi, w tym demencją. Jednocześnie, jak podkreśla Insel – osoby po sześćdziesiątce często lepiej radzą sobie z regulacją emocji i wykazują się większą życiową mądrością.
Ostatni punkt przełomowy pojawia się około 83. roku życia i otwiera fazę późnego starzenia. To etap najbardziej tajemniczy, bo najsłabiej opisany. Wiadomo jednak, że dochodzi wtedy do kolejnej reorganizacji, a niektóre obszary mózgu przejmują większą rolę niż inne, podczas gdy wiele połączeń nadal zanika.
Mózg ma własny rytm rozwoju przez całe życie
Jak podkreśla The Washington Post, słowo „rozwój” najczęściej kojarzymy z młodością, ale nowe odkrycia pokazują, że mózg zmienia się od narodzin aż po bardzo późny wiek.
– Patrząc wstecz, wielu z nas czuje, że nasze życie charakteryzowało się różnymi fazami. Okazuje się, że mózgi również przechodzą przez te fazy – podsumowuje główny autor pracy, prof. Duncan Astle, w rozmowie z „The Guardian”.
Czytaj też:
Twój mózg starzeje się szybciej, niż myślisz. Naukowcy wiedzą dlaczegoCzytaj też:
To nie brak silnej woli. To „głodny mózg” lub „głodne jelita”