Staram się nie marnować papieru

Staram się nie marnować papieru

Londyn, 15 marca 2017 r. – Olga Tokarczuk na Targach Książki w stolicy Wielkiej Brytani
Londyn, 15 marca 2017 r. – Olga Tokarczuk na Targach Książki w stolicy Wielkiej Brytani Źródło: Wprost
– Chcę opowiadać o sprawach, które mają szansę się przyczynić do przemiany rzeczywistości na lepsze – mówiła Olga Tokarczuk, nowa polska noblistka.
Sara Komaiszko

Sara Komaiszko: Co pani zdaniem polska literatura ma do zaoferowania światu?

Olga Tokarczuk: Nasza literatura jest bardzo związana z Europą Środkową. Podobnie jak my myślą i piszą Słowacy, Czesi, Ukraińcy, Rumuni, Niemcy. Traktuję polską literaturę jako formującą swoją osobność w szerszej perspektywie, dopiero wtedy można się zabawić w jakieś porównania. Pod pewnymi względami jest wyjątkowa, nie bez powodu mamy tak mocną poezję. Język polski jest bardzo szczególny, niezbyt precyzyjny, ma bardzo dużo różnych określeń, jest giętki i plastyczny. Dlatego nadaje się do pisania poezji, ale już do takiej stricte logicznej narracji – nie bardzo.

Agnieszka Holland, która na podstawie pani prozy zrobiła „Pokot”, twierdzi, że początkowo uważała pani książkę za nieprzekładalną na język filmu. Co ją skusiło, by jednak spróbować?

Myślę, że historia oraz główna bohaterka Janina Duszejko, która podoba się wielu kobietom. To starsza pani, zbuntowana, antysystemowa, trochę anarchistyczna, bardzo wrażliwa, przeżywająca wszystko w nieco dziecięcy sposób. Jest bliska wielu ludziom, zwłaszcza kobietom w jej wieku. To opowieść dość ekscentryczna, ale myślę, że to też jest jej pozytyw. Poza tym po raz pierwszy w takiej opowieści jako główna bohaterka pojawia się starsza pani. Anglicy mają Mrs. Marple, detektywkę z powieści kryminalnych Agathy Christie. W naszej literaturze starsze kobiety właściwie nie istnieją.

Myślę, że prawdziwa profesja pisarza czy pisarki polega na uważności i przenoszeniu tej uważności na papier – mówiła Olga Tokarczuk

Nie tylko w literaturze.

No tak, ale to już całkiem inna sprawa. Poza tym mam wrażenie, że ostatnio w Polsce temat ekologii, stosunku do zwierząt i ich praw bardzo się spopularyzował. Być może wpłynęła na to arogancja rządu, popieranie myśliwych, wycinanie drzew w Puszczy Białowieskiej, która jest naszym narodowym skarbem. To wszystko wzburza ludzi, budzi nową świadomość wspólnotową wokół ekologii. Z kolei kiedy mówimy o ekologii, jak bumerang wraca temat feminizmu, ponieważ to są kwestie ze sobą powiązane. No i pojawia się coś, co jest zupełnie nowe w polskiej kulturze, mianowicie dyskusja na temat praw zwierząt. Mnie to akurat bardzo cieszy, bo to są tematy, wokół których się kręcę od dawna. Przecież „Prowadź swój pług przez kości umarłych” napisałam ponad osiem lat temu.

Rzeczywistość prześcignęła fikcję.

Osiem lat temu te wszystkie problemy już istniały, tyle że były ukryte. Teraz te wszystkie złe ziarna wykiełkowały bardzo szybko, liście zaczęły rosnąć. Jakoś to wyczułam, myślę zresztą, że prawdziwa profesja pisarza czy pisarki polega na uważności i przenoszeniu tej uważności na papier.

Podobno Agnieszka Holland załamała ręce, kiedy zobaczyła scenariusz, który pani napisała. Co poszło nie tak?

Nie mam doświadczenia w pisaniu scenariuszy, być może dałam się zwieść różnym ludziom, którzy mówili: „Olga, ta książka to jest gotowy scenariusz na film”. Dlatego, tworząc scenariusz, przepisałam początkowo tekst książki, rozpisując go po prostu na sceny. Okazało się jednak, że gdyby film powstał w oparciu o tę pierwotną propozycję, byłby nie do oglądania. Kino rządzi się innymi prawami, adaptacja książki jest pewnego rodzaju spuszczeniem z książki powietrza.

Ile jest Olgi Tokarczuk w Janinie Duszejko?

Trochę jest. Kiedyś nawet myślałam, że Janina Duszejko jest kimś, kim ja mogę się stać, kiedy będę w jej wieku. Ale to jest postać, która jest sklejona z kilku moich różnych znajomych, wymyśliłam jej język oparty na Williamie Blake’u i na astrologii. A to wszystko jest już zupełnie nie moje.

O co walczy Duszejko?

O najbardziej ludzkie wartości. Pokazuję sytuację, w której przyzwoity człowiek uświadamia sobie, że żyje w świecie prawa, które jest niemoralne. Zadaje sobie wtedy pytania: Co mogę zrobić? Czy mam się pogodzić z tym prawem, czy też wzniecić rebelię? Czy mam prawo się zbuntować? Najpierw podejmuje działania, które powinien podjąć każdy porządny obywatel: zgłasza sprawę na policję, pisze listy, petycje – niestety jednak nie przynosi to rezultatów. Dlatego w którymś momencie wpada w gniew, który okazuje się potężną siłą. Ten gniew prowadzi w końcu Duszejko do szaleństwa.

Czy film był politycznym komentarzem do bieżącej sytuacji w Polsce?

Nie, dlatego że prace nad nim rozpoczęły się kilka lat temu. Mogę sobie co najwyżej pogratulować zdolności proroczych albo raczej złożyć to na karb mojej uważności.

Pani jest rozczarowana tym, co teraz dzieje się w Polsce?

Rozczarowana? To mało powiedziane, jestem wkurzona! Jakiś czas temu ogarnęło mnie też poczucie bezsilności, czułam, że cokolwiek powiem, zostanie wykorzystane przeciwko mnie. Dlatego trudno mi się rozmawia z drugą stroną. W ogóle ten podział na jedną i drugą stronę jest nienormalny, nie do wiary, że polityka może aż tak polaryzować. My, Polacy, przechodzimy swoistą grypę psychiczną, mam nadzieję, że się z niej szybko otrząśniemy.

Po odebraniu przez panią drugiej nagrody Nike wybuchła awantura w związku z pani kontrowersyjną wypowiedzią na temat relacji polsko-żydowskich…

Błagam, tylko nie „kontrowersyjną”! Wszystko, co powiedziałam, jest prawdą – każdy uczciwy historyk to powie. Jeżeli coś nie pasuje do czyichś poglądów politycznych, to nie oznacza, że jest kontrowersyjne…

Jednak pani wypowiedź, że historia Polski jest przekłamana, że Polacy zatajają to, że mordowali Żydów – wywołała falę hejtu pod pani adresem. Jak sobie pani z nim radziła?

To, że jacyś ludzie zareagowali na moje słowa aż taką agresją, jest problemem tych ludzi. Smutne, że na słowa prawdy reaguje się groźbami śmierci.

Skończył się już hejt Olgi Tokarczuk?

Nie wiem, bo ja się bardzo ostrożnie obchodzę z internetem. Bardzo się pilnuję, żeby nie siedzieć zbyt długo na Facebooku, dbam o swoją strefę komfortu. Staram się dużo czytać, myśleć, pisać, ale też leniuchować. Dzisiaj leniuchowanie jest niedoceniane, człowiek, który cały czas coś robi i przetwarza informacje, w końcu się rozsypuje, wariuje albo idzie na wojnę.

A co pani czuje, gdy hejterzy mówią o pani: „lewaczka”?

Przez ostatnie lata byliśmy świadkami wykuwania w języku pojęć, które stawały się maczugami do walenia po głowie. „Lewak” też jest takim słowem maczugą. Ta walka na język, której jesteśmy świadkami, wypacza znaczenie słów. Nie wiem, co znaczy „lewak”, nie używam tego słowa, kojarzy mi się z trockistami i maoistami. Natomiast z całą pewnością mam lewicowe poglądy i przyznaję to z dumą.

U wielu młodych ludzi wielką popularność zdobywa dziś konserwatyzm.

Niewątpliwie jesteśmy świadkami konserwatywnej kontrrewolucji na świecie. Wydaje mi się, że jest to związane z rewolucją informacyjną. Żyjemy w świecie przepełnionym sprzecznymi informacjami, półprawdami, postprawdami, zwykłym fałszem, nadinterpretacjami, niedointerpretacjami. W tym chaosie ludzie czują się zagubieni, nie umieją go uporządkować. W związku z tym budują sobie prostą, biało-czarną strukturę, którą na przykład proponuje Jarosław Kaczyński.

Wywiad został opublikowany w 42/2019 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 42/2019 (1907)

  • Nie obudziliśmy się w innej Polsce14 paź 2019, 6:00Wszystko, co przewidzieli, wypadło zupełnie inaczej albo trochę inaczej, czyli także zupełnie inaczej” – pisała polska noblistka (ta sprzed lat) Wisława Szymborska. Sytuacja, w której przychodzi mi pisać niniejszy wstępniak, to czarny sen każdego...3
  • Niedyskrecje parlamentarne14 paź 2019, 6:00Końcówka ubiegłego tygodnia, a zarazem końcówka kampanii przebiegła w Koalicji Obywatelskiej w ponurych nastrojach.6
  • 7 dni dookoła świata14 paź 2019, 6:00Nobel dla etiopczyka Ekologiczna aktywistka Greta Thunberg nie przekonała komitetu noblowskiego do swojej kandydatury. Pokojową Nagrodę Nobla dostał etiopski premier Abiy Ahmed, któremu udało się zakończyć trwającą kilkadziesiąt lat wojnę z...8
  • Obraz tygodnia14 paź 2019, 6:00Wygrana Ola Kot Prezenterka Eska TV i uczestniczka „Tańca z gwiazdami” otrzymała nagrodę Joy Influencer Roku dla najbardziej kreatywnych i wpływowych twórców w sieci Przegrana Monika Janowska Żona znanego prezentera dość niestosownie zaatakowała...12
  • Nobel z dredami14 paź 2019, 6:00Potrzebowaliśmy tej feministki z dredami” – napisał o Oldze Tokarczuk po ogłoszeniu werdyktu Akademii Szwedzkiej brytyjski „The Guardian”.14
  • Chętnie zagram w komedii14 paź 2019, 6:00Rozmowa z Łukaszem Simlatem, aktorem.16
  • Kwestia pierwszeństwa14 paź 2019, 6:00Krótko przed wyborami cztery główne polskie partie podpisały Pakt dla Zdrowia. Stało się to na skutek akcji podjętej przez redakcję jednej z gazet, działającej zapewne z dobrych pobudek. W Polsce popularny jest bowiem pogląd, że do tego, by...18
  • Co wybraliśmy14 paź 2019, 6:00Publicyści i felietoniści „Wprost” oraz wybitni komentatorzy życia politycznego przewidują, jaki będzie powyborczy układ władzy, dają przestrogi dla rządzących i udzielają rad opozycji19
  • Siedem filarów opozycji14 paź 2019, 6:00Niezależnie od systemu, który będzie panował na zewnątrz, opozycja demokratyczna będzie istniała. Jeśli nie przy Wiejskiej, to w podziemiu.19
  • Jaką drogą pójdzie prawica14 paź 2019, 6:00Jarosław Kaczyński stworzył wyjątkowo stabilną formację z trzech kijków trekkingowych: pretensji do świata, patriotyzmu i wydatków socjalnych.20
  • Stracona lekcja liberałów14 paź 2019, 6:00Ostatnie cztery lata opozycja kompletnie przespała. Cytując Talleyranda, można ją ocenić bardzo krótko: „Nic nie zrozumieli i niczego się nie nauczyli”.20
  • Nadchodzi czas wewnętrznych konfliktów14 paź 2019, 6:00Przyszła kadencja będzie się dzieliła na dwie części – do wyborów prezydenckich i po nich. Prawdziwe rządzenie rozpocznie się od czerwca 2020 r.30
  • Utrzymamy wzrost gospodarczy14 paź 2019, 6:00Trudno powiedzieć, jakie będą rządy PiS w przypadku utrzymania przez tę partię władzy, bo to, co się zapowiada przed wyborami, wcale nie musi być realizowane po nich. Pewne tendencje można jednak przewidzieć.31
  • 500 plus do poprawki14 paź 2019, 6:00Sądzę, że zarówno PiS, jak i opozycja zechcą zracjonalizować program 500 plus i zaadresować go do osób o niższych dochodach – mówi Leszek Miller, były premier, europoseł SLD.32
  • Osłabnie pozycja Kaczyńskiego14 paź 2019, 6:00Do wyborów prezydenckich partie dotychczasowej opozycji będą scalać wspólne ataki na Andrzeja Dudę – przewiduje Jan Rulewski, senator PO.33
  • Jestem pesymistą, który chciałby się mylić14 paź 2019, 6:00Kolejna kadencja PiS to ewolucja według wzorca węgierskiego. Z kolei rządy opozycji to impas – przewiduje Ryszard Bugaj, ekonomista.34
  • Nobel dla Polki14 paź 2019, 6:00Olga Tokarczuk laureatką przyznanej z rocznym poślizgiem Literackiej Nagrody Nobla za 2018 rok! Wygląda na to, że literatura jest w Polsce potęgą – w żadnej z pozostałych noblowskich dyscyplin nie odnosimy nawet zbliżonych do niej sukcesów.35
  • Staram się nie marnować papieru14 paź 2019, 6:00– Chcę opowiadać o sprawach, które mają szansę się przyczynić do przemiany rzeczywistości na lepsze – mówiła Olga Tokarczuk, nowa polska noblistka.40
  • Oni przeminą, Ona zostanie14 paź 2019, 6:00Nowa noblistka będzie pokazywać światu inną Polskę niż ta, którą widać na zdjęciach z warszawskiego Marszu Niepodległości 11 listopada czy marszu równości w Białymstoku.46
  • Obywatele świata14 paź 2019, 6:00Tokarczuk daje dowód, że dla artysty polskie korzenie są najcenniejsze, gdy pozwalają lepiej rozumieć siebie i innych ludzi.47
  • Tkwimy w zapaści14 paź 2019, 6:00Jak nasze państwo ma być zdrowe, skoro mamy problemy ze służbą zdrowia i dzieci, które nie są zaopiekowane przez stabilny system edukacji? – pyta Ewa Drzyzga, dziennikarka.48
  • Łowienie przedsiębiorców14 paź 2019, 6:00Podrabiają faktury za prąd, obiecują unijne dotacje, żądają pieniędzy za wpisy do rejestrów. Dopiero co otworzyłeś firmę? Przygotuj się na atak naciągaczy. Jednym z nich jest nawet były radny i wieloletni dyrektor w dużym banku.55
  • Wielki comeback emeryta14 paź 2019, 6:00Polsce może zabraknąć 3 mln pracowników. Ukraińcy nie wystarczą, więc pracodawcy przypomnieli sobie o rzeszy 9 mln polskich seniorów. Mają to, czego nie mają młodzi: nie rzucają z dnia na dzień papierami i nie gapią się w smartfony.58
  • hossa bessa14 paź 2019, 6:00CYTAT TYGODNIA „Za pięć lat polski mistrz będzie grał w fazie grupowej Ligi Mistrzów. Nie rzucam słów na wiatr. PKO BP jest warte więcej niż Commerzbank, wytyczamy drogę klubom” Zbigniew Jagiełło, prezes PKO BP Polak na Marsie Polskie uniwersytety...61
  • Znane i nieznane Orły Wprost14 paź 2019, 6:00Wśród laureatów nagrody w województwie łódzkim znalazło się wiele spółek należących do dużych zagranicznych koncernów. Nie zabrakło również polskich firm rodzinnych.62
  • Biznes kontra smog14 paź 2019, 6:00Sadzą drzewa, uczą dzieci, jak powstaje smog, promują ekologiczne piece i jazdę na rowerze. Polscy przedsiębiorcy włączyli się do walki ze smogiem. Idzie im to całkiem nieźle.64
  • Przyszłość miast14 paź 2019, 6:00We wrocławskim Centrum Kongresowym przy Hali Stulecia odbył się Międzynarodowy Kongres „Economy of a Water City”. W obradach, spotkaniach i dyskusjach brali udział światowej klasy specjaliści z zakresu gospodarki, ekologii, urbanistyki, a także...66
  • Innowacyjny sposób na tradycyjne źródła14 paź 2019, 6:00Dywersyfikacja dostaw gazu jest kluczowa dla bezpieczeństwa energetycznego.68
  • Innowacje w eventach14 paź 2019, 6:00Najnowsze technologie, takie jak wirtualna rzeczywistość i rozszerzona rzeczywistość, są powszechnie wykorzystywane na eventach – mówi Jarosław Pyzel, wiceprezes zarządu firmy Konferental sp. z o.o.70
  • Miasto przeciw państwu14 paź 2019, 6:00Powtarzające się od kilku miesięcy protesty stają się coraz bardziej brutalne, bo mieszkańcy byłej brytyjskiej kolonii po prostu nie chcą być częścią Chin. Powstańcy mają swoich męczenników, a nawet hymn, który bardzo nie podoba się władzom w...72
  • Kurdyjski węzeł Trumpa14 paź 2019, 6:00Prezydent USA zaakceptował turecką inwazję w Syrii, żeby odwrócić uwagę od groźby impeachmentu, a także odciągnąć Turcję od sojuszu z Rosją i Iranem.76
  • Jelita – tu zaczyna się zdrowie14 paź 2019, 6:00Coraz częściej nazywane są „drugim mózgiem”, i nie bez powodu. Mikroflora jelitowa odpowiada za metabolizm, odporność, a nawet nasz nastrój.78
  • Doczekamy się kosmicznej turystyki14 paź 2019, 6:00Najwięksi tego świata znów chcą uczestniczyć w podboju kosmosu – mówi dr Alexander Nawrocki, jedyny Polak, który został dyrektorem NASA.80
  • W obronie człowieczeństwa14 paź 2019, 6:00Fałszywy ksiądz z „Bożego Ciała” Jana Komasy mógłby się stać jednocześnie wzorem i wyrzutem sumienia wielu kapłanów polskiego Kościoła. Instytucji zrażającej do siebie nawet ludzi, którzy spędzili w niej życie.84
  • Pull up!14 paź 2019, 6:00Masz przed sobą najwyżej minutę życia. Za towarzysza drugiego pilota. Nie stanowi dla ciebie pociechy, że umierając, pociągniesz za sobą cały mały świat – 300 opalonych turystów i 13 osób opalonej załogi. To cię nie pociesza, wręcz przeciwnie –...86
  • Wydarzenie14 paź 2019, 6:00Całość W tym roku mija pół wieku od ukazania się „Historii literatury polskiej”, którą napisał Czesław Miłosz. Była to książka zaplanowana jako podręcznik dla amerykańskich studentów. Sam nazywał przedsięwzięcie „niemożliwym”, a jednak zakończył...88
  • Film14 paź 2019, 6:00Ikar w PRL-u To musi się samo w tobie uwolnić. Jeśli się nie uwolni, będziesz jak wielu innych dobrych pianistów. Ale jak coś się uda, staniesz się wyjątkowy” – mówi w „Ikarze. Legendzie Mietka Kosza” nauczycielka fortepianu do ucznia. Udało się....89
  • Muzyka14 paź 2019, 6:00Ojczysty rap Oto jeden z tych zakamarków polskiego hip-hopu, do którego słuchacze rapowi zaglądają niechętnie. Produkcja „Ducha oporu” sprawia, że bydgosko-warszawski duet Bisz/Radex wymyka się gatunkowym klasyfikacjom i fascynuje wielością...90
  • Książka14 paź 2019, 6:00Odrzucana córka CÓRKA STEVE’A JOBSA (TAK, TEGO OD APPLE’A) OPOWIADA O SWOIM ŻYCIU i nie jest to historia beztroskiego życia córki jednego z najbogatszych ludzi świata. Jobs porzucił jej matkę i konsekwentnie wypierał się ojcostwa, nawet wbrew...91
  • Kalejdoskop14 paź 2019, 6:00Tron we krwi Serialowa Katarzyna Wielka nie mrugnie okniem, wydając decyzję o zabiciu politycznych oponentów. Do męża Piotra III też nie ma sentymentu – pozbawia go najpierw rządów, a potem życia. Miłość to dla niej waluta, za którą może sobie...92
  • Od „Metra” wszystko się zaczęło14 paź 2019, 6:00Co mnie inspiruje mówi Adam Sztaba kompozytor, pianista, aranżer, dyrygent i producent muzyczny93
  • Babka po moniecku14 paź 2019, 6:00Kto raz spróbował tego smakołyku z ziemniaków, pokrytego złotobrązową skórką, z widocznymi po przekrojeniu skwarkami w kremowej masie, nie zapomni go już nigdy. Czemu właśnie babka? Czy dlatego, że taka smakowita i pulchna? Babka ziemniaczana,...94
  • Krawiectwo w stylu zero waste14 paź 2019, 6:00Gdybym chciała przestać kupować, byłabym w stanie uszyć sobie wszystko, łącznie z bielizną. Po dwudniowym kursie szewskim wiem nawet, jak zrobić sobie buty.96
  • Zrób sobie… Rydzyka14 paź 2019, 6:00Jasnowidza pytamy, co nas czeka po wyborach? – Znów będziecie płacić na Rydzyka!98