Grupa trzymająca władzę rządzi Europą

Mario Monti przyleciał do Rzymu wprost z Berlina. Wysiadł z rejsowego samolotu na lotnisku Fiumicino i – jak to skrzętnie odnotowała prasa przyzwyczajona do dworskiego stylu jego poprzednika Silvia Berlusconiego – sam pchał wózek z bagażami.

Skończyły się czasy dziennikarskiego dolce vita, kiedy to „boski Silvio" niemal co tydzień produkował kolejny skandal – jak nie polityczny, to obyczajowy. Monti kompletnie nie jest sexy. Ot, typowy europejski technokrata wysokiego szczebla. Jakąś pożywką dla mediów może być to, że jest w zarządzie Grupy Bilderberg, przeczulonej na punkcie dyskrecji organizacji skupiającej najbardziej wpływowych przedstawicieli polityki i biznesu z Europy i USA.

Zdaniem zwolenników teorii spiskowych Bilderberg jest odpowiednikiem tajnego rządu światowego. Jeśli nawet tak by było, to Monti z pewnością nie jest charyzmatycznym przywódcą tajnej loży, nie odgrywa w niej roli barwnego bon vivanta ani enfant terrible. Wygląda na to, że czasy barwnych liderów, serwujących gawiedzi niekończące się medialne spektakle, dobiegają końca. W dobie kryzysu przyszła pora na księgowych, apolitycznych fachowców, którzy nie bacząc na protesty, mają wziąć w  gospodarcze cugle rozpasaną Europę. Nie czas ani miejsce na seksowne kochanki, które pogrążyły Berlusconiego, ani na okazałe palazzi czy  wille, w których można organizować orgietki.

---

Premier Monti to całkowite przeciwieństwo poprzednika. Zwolennik federalnej Europy, ekonomista z  dyplomem Yale, wieloletni komisarz Unii Europejskiej, znany głównie ekspertom, którzy śledzili próby rozbijania przez Unię Europejską monopoli Microsoftu, General Electric i Honeywell.

Nowe reguły gry

Przed zaprzysiężeniem Mario Monti zatrzymał się w wygodnym, choć nierzucającym się w oczy hotelu koło Forum Romanum, gdzie pokój można dostać już za 160 euro. Lokum w sam raz dla przywódcy państwa, które –  jeśli nie chce zbankrutować – musi zacisnąć pasa. Takie są nowe reguły unijnej gry.

Za sprzeciw wobec nich można stracić władzę w kilka dni. Przekonali się o tym Włosi, ale także parę dni wcześniej Grecy. Rząd w  Atenach upadł, gdy premier Jeorios Papandreu wpadł na pomysł rozpisania referendum w sprawie oszczędności wymaganych przez Brukselę. Unijni liderzy, którzy kilka dni wcześniej umorzyli Grekom część długów i  przyznali kolejną transzę pomocy, dali im do wyboru: albo wyrzucą z  siodła wierzgającego Papandreu i postawią na czele rządu kogoś, kto zagwarantuje wprowadzenie cięć, albo Grecja pożegna się i ze strefą euro, i z wielomiliardową pomocą.

Przekaz był jasny. Papandreu został zastąpiony przez Lukasa Papademosa – podobnego do Montiego unijnego buchaltera, który przed laty, jako ówczesny szef greckiego banku centralnego, wprowadzał Grecję do strefy euro. Wiedział wówczas świetnie, że jego kraj do przyjęcia nowej waluty się nie nadaje. –  Grecka gospodarka to bańka, która może pęknąć w każdej chwili –  powiedział w chwili szczerości pod koniec lat 90., za co został zbesztany i w Atenach, i w Brukseli. By zatrzeć fatalne wrażenie, mianowano go wiceszefem Europejskiego Banku Centralnego. Dziś powierzono mu misję prawie niemożliwą – w roli ni to greckiego premiera, ni to  unijnego komisarza zarządzającego grecką masą upadłościową ma zmusić rodaków, by zaczęli spłacać zaciągane przez dziesięciolecia długi.

W kolejce do finansowego czyśćca ustawia się już Hiszpania, gdzie w  niedzielę rządzący przez dwie kadencje bez gospodarczego umiaru socjaliści przegrali wybory. Nowy rząd nie ma czasu nacieszyć się zwycięstwem. Tuż przed wyborami oprocentowanie obligacji hiszpańskich osiągnęło 7 proc. – poziom na dłuższą metę grożący katastrofą, po  którego przekroczeniu wcześniej upadły rządy w Portugalii i Irlandii, a  ostatnio także we Włoszech. Każdy, kto próbowałby w takiej sytuacji lawirować i zwlekać z reformami zarządzonymi przez UE, otrzymuje jasny sygnał: albo tańczycie, jak wam Bruksela zagra, albo czeka was zarząd komisaryczny.

Europejskie politbiuro

Jeszcze niedawno orkiestrą przygrywającą w czasach kryzysu Europie dyrygowali Angela Merkel i Nicolas Sarkozy. Tyle że ów dwugłowy unijny smok, przez media z przekąsem nazywany Merkozym, dostał ostatnio rozdwojenia jaźni. Obie głowy skłóciły się o to, czy oszczędzać, czy  dalej pożyczać. Wygrywa oszczędna Merkel. Sarkozy ma problem z agencjami grożącymi obniżeniem ratingu Francji i z trudem przyjmuje do wiadomości, że jeśli przestanie słuchać Merkel, to wkrótce może się znaleźć na  bocznym torze razem z Hiszpanią i Włochami.

Merkozy’ego zastępuje teraz GdF, czyli Groupe de Francfort. Grupa frankfurcka narodziła się 19 października we frankfurckiej operze w czasie pożegnalnego przyjęcia odchodzącego szefa Europejskiego Banku Centralnego Jeana-Claude’a Tricheta. Gdy wystrzeliły korki od szampana, a na scenie zagrała orkiestra mozartowska z Bolonii pod dyrekcją Claudia Abbado, przywódcy Europy zaszyli się w kuluarach. Poza Sarkozym i Merkel w spotkaniu wzięli udział: szef Komisji Europejskiej José Manuel Barroso, przewodniczący UE Herman Van Rompuy, szefowa MFW Christine Lagarde, ustępujący szef EBC Trichet i jego następca Mario Draghi, a także komisarz unijny do spraw gospodarczych i walutowych Olli Rehn z  Finlandii i Jean-Claude Juncker, wpływowy premier Luksemburga i szef eurogrupy.

Dobrze poinformowany „The Economist" napisał, że Sarko i  Merkel z miejsca wzięli się za łby. Poszło o to, że Niemcy nie zgodziły się na pomysł Sarkozy’ego, by EBC, który w sierpniu zaczął skupować długi Włoch, zastosował ten sam mechanizm wobec innych krajów strefy euro. Po kłótni Sarko wybiegł z budynku wzburzony, trzaskając drzwiami, a Merkel opuściła operę tylnym wyjściem. Stało się jasne, że tandem liderów nie obejdzie się bez rozjemców.

W czasie szczytu G20 w Cannes wszyscy uczestnicy awantury we frankfurckiej operze z dumą nosili już znaczki ze skrótem GdF i we własnym gronie ustalali zmianę rządu w  Grecji. Papandreu publicznie zbesztano za pomysł z referendum i  pozbawiono stanowiska. Potem GdF wzięła się za Berlusconiego, który miał na pniu i z Merkozym, i z urzędnikami z Brukseli. Wystarczyło, że EBC wstrzymał na kilka dni skup włoskich obligacji. Oprocentowanie długu Włoch skoczyło do poziomu, który rozłożył Berlusconiego na łopatki. Premier próbował jeszcze się opierać, mamrocząc coś o  przedterminowych wyborach, ale nie dano mu żadnej szansy. Włoska elita polityczna wiedziała, że bez wymiany kapitana statek pójdzie na dno.

Tajne przez poufne

Na wieść o obaleniu Berlusconiego na ulice Rzymu wyległy radosne tłumy. Był to dowód na to, że opowieści o rozdźwięku między elitami a zwykłymi Europejczykami są przesadzone. Oto elitarna grupa frankfurcka odsuwa od  władzy polityków, którzy przyłożyli się do finansowych patologii, a  potem zwlekali z wprowadzeniem reform. Z drugiej strony trudno nie  przyznać racji eurosceptykom mówiącym o tym, jak niewiele takie działania mają wspólnego z demokracją, postrzeganą w Brukseli jako nieprzewidywalny proces grożący zniweczeniem światłych planów elity przez nieświadome masy. Tak jest też w wypadku grupy frankfurckiej. Jej krytycy twierdzą, że zagraża demokracji, i zauważają, że spośród ośmiu jej członków swą pozycję woli wyborców zawdzięczają tylko Merkel, Sarkozy plus rządzący Luksemburgiem od 16 lat Jean-Claude Juncker, który deklaruje: – Wiem, że mogę być uznany za niedostatecznego demokratę, ale  jestem absolutnie za tajnymi debatami.

Faktem jest, że taktyka rządzenia z pominięciem woli elektoratu sprawdza się w zagrożonej kryzysem Europie. We Włoszech Mario Monti stworzył gabinet fachowców i wcale nie  traktuje go jako rządu tymczasowego.

– Zamierzam rządzić do końca kadencji parlamentu, która upływa w 2013 r. – mówi Monti. Ani premier, ani większość jego ministrów nie zostali wybrani w powszechnych wyborach. Sam Monti został w trybie pilnym mianowany przez prezydenta dożywotnim senatorem, bo tylko w ten sposób, zgodnie z włoską specyfiką, mógł zostać premierem.

W Grecji grupa frankfurcka podsunęła szefom głównych sił politycznych do podpisania lojalkę, w której mieli zobowiązać się do bezwarunkowego popierania zatwierdzonych przez UE reform. Liderzy greckich partii uznali to za zbyt daleko idącą ingerencję GdF. – Przegłosowane wotum zaufania dla  rządu Lukasa Papademosa wydaje się w pełni demokratycznym i  wystarczającym gestem – oświadczył lider konserwatywnej opozycji Antonis Samaras, upierając się przy rozpisaniu w lutym przedterminowych wyborów.

Straszak dwóch prędkości

W Brukseli od lat powtarza się, że wszystko musi być przedmiotem kompromisu, bo jak zabraknie powszechnej zgody, to powstanie Europa dwóch prędkości. Ten straszak pomagał w łamaniu oporu państw członkowskich przeciw kolejnym traktatom czy przy forsowaniu pakietu klimatycznego UE. Jednak w czasach kryzysu ucieranie kompromisów powoduje, że zanim politycy rozwiążą jeden problem, już rodzą się dwa następne. Wtedy powraca koncept dwóch prędkości. – Trzeba więc stworzyć awangardową grupę opartą na 17 członkach strefy euro – przekonuje Jean-Claude Piris, weteran brukselskiej biurokracji, który napisał większość unijnych traktatów – od tych z Maastricht, Amsterdamu i Nicei po traktat lizboński.

Bezpieczną alternatywę dla podziału UE podsuwają Niemcy, proponując rewizję traktatów i zacieśnianie integracji. Angela Merkel chce wprowadzenia kar za przekraczanie deficytu budżetowego i  powołania superkomisarza, który w imieniu UE przejmowałby kontrolę nad zagrożonymi bankructwem krajami. Nie musiałby on już nawet udawać – jak dziś Monti czy Papademos – że dysponuje legitymacją nadaną przez wyborców.

Gniewne pomruki pozbawianych przywilejów socjalnych Włochów, Greków czy Hiszpanów nie pozostawiają złudzeń – zarządzanie z  pominięciem elektoratu może na dłuższą metę skończyć się dla Europy fatalnie. Ale i na to ekipa Angeli Merkel ma receptę. – Należałoby rozpisać ogólnoeuropejskie wybory prezydenta Komisji Europejskiej, który byłby szefem europejskiego rządu – ogłosił niedawno w wywiadzie dla „Le Monde" Wolfgang Schäuble, minister finansów Niemiec. Parę lat temu takie zdanie wywołałoby krzyk protestu polityków i mediów. Dziś przykłady Włoch i Grecji pokazują, że tonącym, którzy łapią rzucane z Brukseli koła ratunkowe, niespecjalnie zależy na możliwości suwerennego podejmowania decyzji o tym, do którego brzegu zostaną doholowani.

– Zastanawiam się tylko, czy rewizja traktatów jest tym, czego teraz potrzebują Włosi i Grecy – mówił w ubiegłym tygodniu Martin Schulz, lider socjalistów w europarlamencie. To dobrze postawione pytanie, tyle że na razie nikt nie udzielił przekonującej odpowiedzi.