Literatura teczkowa

Literatura teczkowa

Dodano:   /  Zmieniono: 
Teczka, a nie fantasy czy wspomnienia o papieżu, jest najmodniejszym gatunkiem literackim sezonu 2006
W księgarniach nic nie schodzi lepiej niż teczki. "Donos na Wojtyłę. Karol Wojtyła w teczkach bezpieki" Marka Lasoty lada chwila przekroczy sto tysięcy sprzedanych egzemplarzy. Świetnie idą teczki profesorów w tomie Ryszarda Terleckiego "Profesorowie UJ w aktach UB i SB". I relacje tajniaków szpiegujących "Solidarność" na tamtejszym uniwersytecie ("Co o nas wiedzieli?" Wiesława Zabłockiego). Lawina ruszyła. Teczka staje się gatunkiem literackim, jak nowela czy reportaż.

Teczka z dynamitem
Publicystka Ewa Berberyusz zgromadziła dane z własnego życiorysu (w tym ewidentne haki) i zatytułowała je "Moja teczka". Czym się różni jej teczka od zwyczajowych wspomnień? Tym, że autorka "Teczki" wywleka z własnego życiorysu materiały idealne dla potencjalnego szantażysty. Taką Berberyusz można by - powiedzmy - zmusić do milczenia, powołując się na to, że w PIW była ulubienicą Jacka Różańskiego, kata stalinowskiej bezpieki z więzienia na Rakowieckiej. W propagandowej nagonce można by wywlec jej zaniedbywanie syna. Patent sprawdzony na poetce Barbarze Sadowskiej, której syna zakatowano na posterunku milicji. Albo bodaj wytknąć jej "nieuporządkowane życie seksualne", jak to uczynił krytyk Wiesław Paweł Szymański wobec Marii Dąbrowskiej po lekturze jej "Dzienników". Więc Ewa Berberyusz uprzedza atak i na ochotnika publikuje swoją teczkę. A to dopiero początek kariery teczki w sztuce.
Nad wystawieniem własnych teczek pracuje poznański Teatr Ósmego Dnia. Dane z IPN przerabia na sektakl. Inspiracja przyszła z Internetu. Aktorką Ewą Wójciak zatrzęsło, gdy po opublikowaniu listy Wildsteina przeczytała komentarz: "Na liście jest moja szefowa, na bank, bo ma rzadkie podwójne nazwisko, ale ja mam to w dupie, czy na kogoś donosiła, bo jest dobrą szefową i tylko to się liczy". Ewa Wójciak się oburza: "Bycie esbekiem może być postrzegane jako mniej okropne niż bycie politykiem wymądrzającym się w telewizji". Czy więc "ósemki" otworzą swoje teczki z zemsty na esbekach i donosicielach? Skąd! Teczka świetnie pokazuje Polskę z jej kłamstewkami, pozoranctwem i bałaganem. "To są archiwa robione przez fachowców od zaciemniania" - przypomina Wójciak. Ze spektaklu ma więc wyniknąć przestroga: każde państwo musi mieć służby, służby muszą mieć teczki. Ale każda teczka to kilogram dynamitu, zadekowany pod najważniejszymi fotelami w kraju.

Pionier Światło
Czy "literatura teczkowa" zaczęła się w Polsce razem z listą Wildsteina? Ależ skąd. Teczkę jako gatunek bliski literaturze wylansował pułkownik Józef Światło, wicedyrektor X Departamentu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, który w 1953 r. uciekł na Zachód. A rok później z anteny Wolnej Europy kompletował teczkę Bieruta i członków jego ekipy. Jako zawodowiec trafiał w sedno. Zamiast krzyczeć przez radio, że Bierut to sprzedawczyk, podliczał mu zastawę w Belwederze: "Przy jednej ścianie, na niskim kredensie - wyszukane owoce południowe, importowane z zagranicy, najrozmaitsze słodycze, zagraniczne papierosy i wyszukane soki owocowe. Pod drugą ścianą na większym kredensie: wódki, likiery, zagraniczne wina (...). A obok baterii butelek, na cieniutkiej zagranicznej porcelanie i na srebrnych paterach kawiory, łososie, homary...". Bierut szalał. Zorientował się od razu - ujawniona teczka ma moc zabójczą. Kiedy zmarł w Moskwie w niejasnych okolicznościach, rodacy żartowali, że padł z wrażenia, gdy dostał "rachunek za Światło".
Jerzy Andrzejewski zorientował się od razu: teczka to idealny gatunek dla polskiej powieści. Od lat 60. zaczął gromadzić materiały do teczek znaczących postaci. Pochodzenie, kontakty, dochody, kochanki, krewni: wszystko pod czytelnymi pseudonimami. To był materiał wyjściowy dla "Miazgi" - powieści, która miała otwierać teczki polskiej inteligencji. Marzenie! SB ani na chwilę nie pogodziła się z istnieniem konkurencji. Cięła maszynopis już na etapie redakcyjnym. Owszem, "Miazga" po setnych przeróbkach ukazała się w drugim obiegu w 1979 r., ale do tego czasu gomułkowskie papiery zwietrzały. Ale teczka - nie.
Pisarz lewicowy Tadeusz Hołuj skompletował literacką, a wzorowaną na ubeckiej, teczkę krytykowi Ignacemu Fikowi i wydał ją pod tytułem "Osoba" (1974). Było tam wszystko - zaświadczenia, donosy, sprawozdania. Jak władza zechce - sugerował Hołuj - to może na podstawie takiej teczki dać Krzyż Zasługi, ale może też posadzić na długie lata. Ważne, żebyś czytelniku wiedział, że i ty masz taką teczkę i siedział cicho. Zaraz, zaraz - rozumował literat Władysław Terlecki - przecież Polska od dziesięcioleci dosłownie śpi na teczkach: a to policji pruskiej, a to carskiej Ochrany. I o(d)tworzył teczkę, której katolicka Polska raczej nie chciała oglądać. Była to teczka paulina z Jasnej Góry Kacpra Macocha. Ten w 1909 r. okradł z wotów cudowny obraz, własnego brata wspólnika zarąbał siekierą, a w przerwach między sprawowaniem kapłańskich obowiązków balował w warszawskim Bristolu w towarzystwie miejscowych panienek. Powstała z tego powieść stylizowana na wpisy z archiwów carskiej Ochrany, zatytułowana "Odpocznij po biegu". Terlecki pisał jednak stylem tak gęstym, że cenzura na tę powieść teczkową przymknęła oko.

Druga młodość teczki
Drugą młodość przeżyła teczka w latach 90. Funkcjonariusze byłego systemu na ochotnika kompletowali donosy na siebie i sprzedawali w wysokich nakładach. Wariant: byłem w oku cyklonu, więc oferuję najlepszy towar. Zeznania w tym tonie składał pułkownik redaktor Wiesław Górnicki, do końca stojący twardo przy generale Jaruzelskim ("Teraz już można", 1994). "Protokołowałem spotkania na szczycie w najwęższym możliwym składzie" - zachwalał. "Siedziałem wśród ekspertów delegacji polskiej na tajnych spotkaniach Układu Warszawskiego. Przygotowywałem projekty supertajnych listów i czytywałem dla potrzeb bieżących dokumenty, o których wolałbym zapomnieć, nim je wziąłem do ręki" - mówił. Ale potem to już żadnych tajemnic.
Albo taki wariant: byłem w tajnych służbach, ale jako lojalny funkcjonariusz, a nie łaps. Pogadajmy jak fachowiec z fachowcem. Pokażę ci swoją teczkę i opowiem, jak się takie teczki kompletowało - zapowiada Henryk Piecuch ("Byłem gorylem Jaruzelskiego", 2001). Piecuch obietnicy dotrzymuje po swojemu: na 250 stronicach przekonuje, że agenci PRL-owskich służb to byli na przemian paranoicy i kapuściane głąby. On sam raz czuł się jednym, raz drugim. Jego historia łamania charakterów została opatrzona mottem z księdza Twardowskiego: "Śpieszmy się kochać ludzi, tak szybko odchodzą".
I wreszcie wariant stosowany przez bywalców ze sfer artystycznych, którzy o ubecję ocierali się na każdym kroku: byłem wszędzie, znałem wszystkich, więc SB mi nie imponowała. Często wiedziała mniej niż ja - Janusz Atlas ("Atlas towarzyski", 1995). Poza tym to były cienkie Bolki, których nie wpuściliby za próg SPATiF-u, a ja tam byłem zakolegowany z szatniarzami i ocierałem się o Słonimskiego. Z Atlasa SB zrezygnowała z żalem już przy pierwszej próbie werbunkowej: dużo wie, ale tupeciarz i nieobliczalny. I teraz redaktor sam kompletuje rok po roku swoją teczkę. Najnowszy raport "Atlas figur przeróżnych" (2004) zapodaje - przykładowo - jak to młody Falandysz zamierzył uczynić Atlasa magistrem na podstawie pracy o "przypadkach wykroczeń karnych po gorzale". Atlas spłodził całych 25 stron, a przecież mógłby sto razy tyle. W ten sposób uratował własny autorytet dziennikarski, a pogrążył PRL. Pierwszy sukces "prozy teczkowej" już mamy.
Więcej możesz przeczytać w 17/2006 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 17/2006 (1220)

  • Na stronie - Równiejszość konstytucyjna30 kwi 2006Egzamin państwowy nie wystarczy, doktorat nie wystarczy - nie masz kuzyna w palestrze, won na pocztę!5
  • Skaner30 kwi 2006SKANER POLSKA KOLEKCJA Göring, brytyjska królowa i skarb Wrocławia Skarb wrocławski, czyli bezcenna kolekcja wyrobów złotników ze stolicy Dolnego Śląska, który nabyło właśnie Muzeum Miejskie Wrocławia, to...8
  • Dossier30 kwi 2006LECH WAŁĘSA Były prezydent "Wierzę, że [Kaczyńscy] mają koncepcję, że mają koncepcję rozebrania, by zbudować" Polsat ANDRZEJ LEPPER Przewodniczący Samoobrony, Wicemarszałek Sejmu "Jak człowiek rano wstaje i posłucha jednej rozgłośni, drugiej,...9
  • Sawka czatuje30 kwi 200610
  • Playback30 kwi 2006© M. Stelmach Radosław Sikorski, minister obrony narodowej, i Stefan Meller, minister spraw zagranicznych14
  • Poczta30 kwi 2006Widacki autorytet Z przykrością przeczytałem felieton cenionego przeze mnie publicysty Bronisława Wildsteina "Widacki autorytet" (nr 15). Z zestawienia kontaktów "bohatera" artykułu z kilkoma podejrzanymi osobnikami...14
  • Ryba po polsku - No comment30 kwi 2006Polityka to jest pytel codzienny. Kto nie pytluje, ten nie jest15
  • Okiem barbarzyńcy - Demokracja przy grillu30 kwi 2006Gdy politycy przestają się z sobą spierać,obywatele powinni się czuć zaniepokojeni16
  • Z życia koalicji30 kwi 2006Wicepremier Andrzej Lepper - nie, nie, nic strasznego nie zrobił. Po prostu przyzwyczajamy się do nowej tytulatury. Prawa ręka przyszłego wicepremiera, Janusz Maksymiuk, opowiadał nam, jak to w 1994 r. postanowił pierwszy raz napić się z Lepperem....18
  • Z życia opozycji30 kwi 2006Dostaliśmy maila od zdesperowanego rodaka, który uciekł do Londynu, bo miał dosyć Przemysława Edgara Gosiewskiego. Niestety, w tamtejszym metrze co krok spoziera z plakatów jakiś edgaroidalny stwór, a może i sam Gosiewski....19
  • Nałęcz - Cnocie wojskowej30 kwi 2006Żołnierze pełniący misję w Iraku służą sprawie polskiej nie gorzej niż ich poprzednicy na polach bitewnych20
  • Fotoplastykon30 kwi 2006© Henryk Sawka www.przyssawka.pl21
  • Prawnicza samoobrona30 kwi 2006Trybunał Konstytucyjny chroni dochody adwokatów22
  • Korupcja w marynarce30 kwi 2006Na łapówkarstwie w marynarce wojennej zarabiali skorumpowani oficerowie rosyjskiej floty30
  • Gejrlin30 kwi 200620 tysięcy polskich lesbijek i gejów przeniosło się do Berlina34
  • Giełda30 kwi 2006Hossa Świat Azjatycka NAFTA Szesnaście państw Azji i Pacyfiku ma objąć proponowana przez japoński rząd strefa wolnego handlu. Państwa strefy będą współpracować także w zakresie inwestycji, usług i ochrony własności intelektualnej. Japonia...38
  • Perón kontra Meciar30 kwi 2006Każdy populizm zakończył się kryzysem gospodarczym, biedą, wielką inflacją i megabezrobociem40
  • Narodowe Fundusze Interesików30 kwi 2006Program Powszechnej Prywatyzacji zamiast uwłaszczyć społeczeństwo, skorumpował klasę polityczną46
  • Ekonomiczna ruletka30 kwi 2006Czy w 2006 r. zacznie się zachód świata Zachodu?50
  • Przeminęło z Quandtem30 kwi 2006Najpotężniejsza niemiecka rodzina marnotrawi majątek przodków52
  • Praca i kołacze30 kwi 2006Kurs ekonomii NBP i "Wprost", czyli z kogo brać przykład, aby godziwie zarabiać56
  • Zemsta liberalizmu30 kwi 2006Nie dajmy się nabrać na solidarność rozumianą jako tzw. sprawiedliwy podział58
  • Supersam30 kwi 200660
  • Espace z reality show30 kwi 2006Nowy espace jest jak żywcem wyjęty z reality show "Chcę być piękna". Niby nic mu nie brakowało, na urodę i zainteresowanie nie mógł narzekać, ale podobnie jak kobiecie żądnej gwałtownych namiętności tu i ówdzie coś mu poprawiono, coś...60
  • 25 gramów muzyki30 kwi 2006Trzy minuty - tylko tyle czasu na ładowanie potrzebuje akumulator nowego cyfrowego walkmana firmy Sony, by można było słuchać muzyki przez trzy godziny. To absolutny rekord na rynku przenośnych odtwarzaczy. Debiutująca w maju na polskim rynku nowa...60
  • Serwis na komunię30 kwi 2006Polacy najczęściej spotykają się z rodziną podczas przyjęć komunijnych swoich dzieci - tak wynika z ostatnich badań CBOS. Coraz większą wagę przywiązują też do atmosfery i stylu, w jakim obchodzą tę uroczystość. Dlatego firma Villa Italia...60
  • Drugie odkrycie Polski30 kwi 2006Tylko 11 państw na świecie przyciąga więcej turystów niż nasz kraj62
  • Polski kompleks zagraniczny30 kwi 2006Adwokatów cudzych interesów jest wśród polskich elit bez liku68
  • Gułag Putina30 kwi 2006Michaił Chodorkowski, najbogatszy Rosjanin, odsiaduje wyrok w pseudokapitalistycznej kopii łagru72
  • Komuno, nie wracaj!30 kwi 2006Koniec świata kibuców76
  • Pierwsza zagłada Polaków30 kwi 2006Co najmniej 100 tys. Polaków zamordowano w ZSRR podczas wielkiej czystki końca lat 30.78
  • Know-how30 kwi 2006Balonikowanie zatok Nowy sposób leczenia zapalenia zatok przynosowych zastąpi zabiegi chirurgiczne. Lekarze z Rush University w Chicago opracowali metodę udrażniania przewodów nosowych za pomocą tzw. balonikowania. W wyniku tego...82
  • Telenet zjada telewizję30 kwi 2006Sami będziemy układać telewizyjną ramówkę.84
  • Przedszkole Tarzana30 kwi 2006Dzieci z Wybrzeża Kości Słoniowej intelektualnie rozwijają się szybciej niż przedszkolaki we Francji92
  • Bez granic30 kwi 2006Mao demokrata Nepal stoi na granicy wojny domowej. Od kilku tygodni trwają tam wiece maoistycznej opozycji, żądającej od króla Gyanendry przywrócenia demokracji. Policja i wojsko otworzyły ogień do demonstrantów. Zginęło już...94
  • Drapanie teflonu30 kwi 2006Najlepszym uczniem Tony'ego Blaira jest nowy przywódca konserwatystów David Cameron96
  • Trójkąt George30 kwi 2006Indie przeciwwagą dla Chin - to nowa strategia Ameryki100
  • Bomba Mahdiego30 kwi 2006Izrael wciąż jest w stanie obudzić ajatollahów z atomowego snu104
  • NATO bez granic30 kwi 2006Jeśli przegramy w Afganistanie, zagrożenie terrorystyczne pojawi się i w Warszawie, i w Amsterdamie. Rozmowa z Jaapem de Hoop Schefferem, sekretarzem generalnym NATO106
  • Menu30 kwi 2006"WPROST" POLECA: MUZYKA KLASYCZNA Brahms, The Piano Concertos, Nelson Freire, Decca Po płycie Krystiana Zimermana ukazuje się kolejne nagranie koncertów fortepianowych Brahmsa. Porównanie obu rejestracji pozwala docenić...110
  • Recenzje30 kwi 2006112
  • Dziewczynka na wielorybie30 kwi 2006***** Nowozelandzki film sprzed lat pt. "Tylko instynkt" epatował przemocą, ukazując degrengoladę maoryskiej społeczności. Akcja "Jeźdźców wielorybów" rozgrywa się również wśród Maorysów, w małej nadmorskiej wiosce. Niki Caro...112
  • A planety szaleją...30 kwi 2006***  "Dni wiatru" grupy Ścianka były objawieniem na polskiej scenie, tak od lat zapatrzonej w siebie, jakby Polska była jedynym krajem, w którym się gra rocka. Ścianka pokazała, że w Polsce rzeczywiście można grać nie gorzej niż na...112
  • Rockowy kopista30 kwi 2006***  Gdy dołączył do Tiltu, zespół się rozpadł. Z T.Love został wyproszony, kiedy grupa była na muzycznym szczycie. Jego Suka, czyli formacja do upadłego przerabiająca przeboje Rolling Stonesów, nie odniosła sukcesu i skończyła w undergroundowym...112
  • Ciuciunuda30 kwi 2006***  Zdarzyło się, że jeden poeta zasypał miesięcznik literacki odkrywczymi wierszami z Waszyngtonu. A w kraju przydzielili mu za to główną nagrodę literacką oraz czek na 100 tys. Te 100 tys. to dla biednieńkiego miesięcznika kusząco dużo. Więc...112
  • Literatura teczkowa30 kwi 2006Teczka, a nie fantasy czy wspomnienia o papieżu, jest najmodniejszym gatunkiem literackim sezonu 2006114
  • Górna półka - Geopolityczna dwunastka30 kwi 2006Historią rządzi geografia" - twierdził wybitny brytyjski historyk George M. Trevelyan. Czy rzeczywiście tak jest? Od dawna spierają się na ten temat zarówno politycy, jak i naukowcy próbujący analizować procesy zachodzące w...118
  • Pazurem - Ginepolo30 kwi 2006Wisłocka była mądrzejsza od profesorów o paręset orgazmów, z czego wyniknęła jej słynna książeczka120
  • Ueorgan Ludu30 kwi 2006TRYBUNA PRZYMIERZA MIĘDZY DAWNYMI A MŁODYMI Nr 17 (183) Rok wyd. 5 WARSZAWA, poniedziałek 24 kwietnia 2006 r. Cena + VAT + ZUS + akcyza Wojsko Polskie postępowe Ledwie min. Sikorski wprowadził instytucję rzecznika praw kobiet w WP, a już są...121
  • Skibą w mur - Śmiali na fali30 kwi 2006Andrzej Lepper na kursach śmiałości mógłby tłumaczyć, jak dawać w papę, a jak lać w ryja122