Trujący zapach dyktatury

Trujący zapach dyktatury

Dodano:   /  Zmieniono: 
Zamordyzm nie może funkcjonować bez wszechogarniającego strachu
Po czym można poznać, czy aresztowany kłamie? Wystarczy kilkadziesiąt razy kazać mu odpowiedzieć na to same pytanie. Jeśli po kilkunastu godzinach nieprzerwanego przesłuchania odpowie dokładnie w ten sam sposób jak na początku, sprawa będzie jasna - mechanicznie odtwarza wcześniej ułożone kłamstwo. Tak kapitan Stasi Gerd Wiesler instruuje słuchaczy w szkole tajnej policji politycznej NRD, ilustrując swój wykład nagraniem osobiście prowadzonego przesłuchania. Po skończonym przesłuchaniu i złamaniu aresztowanego, który przez cały czas zmuszony był trzymać ręce pod udami, Wiesler zrywa materiał stanowiący obicie krzesła i pieczołowicie chowa go do specjalnego słoika. Licząca ponad trzysta tysięcy egzemplarzy kolekcja "portretów zapachowych" Stasi zostaje wzbogacona o kolejną pozycję. Tak wyglądają pierwsze sceny "Życia na podsłuchu".
Akcja filmu, który zdobył już kilka międzynarodowych nagród i jest niemieckim kandydatem do Oscara, nieprzypadkowo rozgrywa się w orwellowskim roku 1984. Zaskakuje pieczołowitość, z jaką odtworzono realia epoki. 33-letni reżyser Florian von Donnersmarck, który urodził się i wychował na Zachodzie, wspomina, że pierwszym impulsem do zajęcia się tą historią było wspomnienie związane z podróżą, jaką wraz z rodzicami odbył do NRD. "Jako 9-letnie dziecko byłem zaciekawiony, co wzbudzało strach dorosłych. A naprawdę się bali. Wyczuwałem to, gdy moi rodzice przekraczali granicę (urodzili się na wschodzie i pewnie dlatego poddawano ich ściślejszej kontroli) albo gdy odwiedzali nas przyjaciele ze wschodu. Dzieci mają niezawodny radar na takie uczucia". Donnersmarck, który jest też autorem scenariusza "Życia na podsłuchu", najwyraźniej zachował ten radar również jako dorosły, bowiem jego film to przejmująca opowieść o ludzkim strachu i jego fundamentalnej roli w funkcjonowaniu każdej dyktatury.
Nie chodzi tylko o strach przed uwięzieniem czy torturami, ale znacznie subtelniejszą obawę przed popadnięciem w niełaskę, skutkującą zakazem pracy, usunięciem dziecka z uczelni, odebraniem paszportu czy tylko zablokowaniem awansu. Film von Donnersmarcka znakomicie ilustruje, jak poszczególne rodzaje strachu wzajemnie się uzupełniają i wzmacniają, tworząc sieć, która oplata zarówno sąsiadkę jednego z bohaterów, przypadkowo będącą świadkiem zakładania u niego podsłuchu, jak i młodego funkcjonariusza Stasi, opowiadającego w służbowej stołówce dowcip o Honeckerze. Zarazem jest to film o wyzwalaniu się ze strachu i cenie, jaką się za to płaci. W tym wymiarze "Życie na podsłuchu" pozostaje obrazem o charakterze uniwersalnym i jego akcja z powodzeniem mogła być przeniesiona z Berlina pod dowolną szerokość i długość geograficzną. Dyktatury różnią się bowiem stopniem swej krwiożerczości i poziomem sterroryzowania obywateli, ale metody zastraszania tych ostatnich bywają zwykle dość podobne.
Wielką zaletą filmu von Donnersmarcka jest jego dalekie od martyrologii, niejednoznaczne przesłanie, które zresztą spotkało się w Niemczech z głosami krytyki. Tych ostatnich nie braknie też z pewnością w Polsce, bowiem metamorfoza kapitana Wieslera z bezlitosnego bezpieczniaka w człowieka próbującego przeciwstawić się systemowi może budzić sprzeciw. W rzeczywistości jednak ostateczny bilans działań Wieslera jest na tyle wątpliwy, że trudno uznać go za pozytywnego bohatera. Jego niespodziewana próba uchronienia swej kolejnej ofiary - znanego reżimowego pisarza- przed popadnięciem w niełaskę doprowadza bowiem do uruchomienia nieprzewidywalnego, dramatycznego ciągu wydarzeń, któremu nie będzie już potrafił do końca zapobiec. Ta nieprzewidywalność pozostaje zresztą najbardziej optymistycznym aspektem filmu, doskonale ilustruje bowiem, że każda dyktatura opiera się przede wszystkim na lojalności i dyspozycyjności swoich funkcjonariuszy.W chwili gdy bodaj jeden z nich utraci te cechy, w systemie pojawia się luka stawiająca pod znakiem zapytania jego sterowalność.
"Życie na podsłuchu" wpisuje się w trwające w Polsce spory o lustrację i rozliczenia z epoką PRL. Dla jednych będzie kolejnym argumentem na rzecz tezy, że wśród tajniaków trafiali się przyzwoici ludzie, a ich agenci byli postaciami tragicznymi, bardziej zasługującymi na współczucie niż potępienie. Dla innych film von Donnersmarcka będzie natomiast dowodem, że lektura akt bezpieki nie tylko pozwala się zbliżyć do prawdy, ale i w szczególny sposób oczyszcza pamięć z trujących oparów dyktatury.
Więcej możesz przeczytać w 4/2007 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 4/2007 (1257)

  • Wprost od czytelników22 sty 2007, 1:00POLSKA JEST FACETEM Krzysztof Skiba pisze w felietonie "Polska jest facetem" (nr 2): "Dobrze, że Partia Kobiet powstała w Polsce. Ten historyczny fakt zapracuje na zaszczytne notki w encyklopediach światowych, gdzie wymienieni...3
  • Na stronie - Depeerelizacja genów22 sty 2007, 1:00Wygląda na to, że peereliozanie jest chorobą genetyczną, lecz zakaźną3
  • Skaner22 sty 2007, 1:00NISZCZYCIEL KYRILL Wichury, które przeszły nad Europą, zabiły ponad 40 osób. Kilkaset tysięcy gospodarstw domowych pozbawiły prądu. Sparaliżowały ruch kolejowy, lotniczy, a nawet samochodowy. Na europejskich lotniskach przez wiele godzin koczowało...8
  • Sawka czatuje22 sty 2007, 1:00Henryk Sawka (www.przyssawka.pl)14
  • Poczta22 sty 2007, 1:00ZABÓJCZY GŁÓD WĘGLA Zzaskoczeniem przeczytałem w artykule "Zabójczy głód węgla" (nr 48) zarzuty pod moim adresem. Wyjaśniam zatem, że podczas mojej pracy w Kompanii Węglowej nakłady na inwestycje rosły, by w 2005 r. osiągnąć poziom...20
  • Playback22 sty 2007, 1:00Od lewej: wiceprezes PZPN Eugeniusz Kolator, prezes PZPN Michał Listkiewicz i członek zarządu Grzegorz Lato © A. JAGIELAK20
  • Ryba po polsku - Sympatyczny atrament22 sty 2007, 1:00Wołoszański najbardziej zaszkodził sobie. I nie wtedy, ale teraz - strugając głupka21
  • Z życia koalicji22 sty 2007, 1:00CAŁY TYDZIEŃ TRWAŁ SPEKTAKL "ocenianie ministrów". W ocenianiu prześcigali się Przemysław Edgar Gosiewski oraz rzecznik rządu Jan Dziedziczak. Każdy chciał pokazać, że lepiej wie, co wie premier. A najważniejsze decyzje Jarosław...22
  • Z życia opozycji22 sty 2007, 1:00TAJEMNICZY BOGUSŁAW W. był agentem. Podkablował kolegę, że pedał, dziennikarza zachodniego, że imperialistyczna świnia, miał donosić jeszcze na Polonię, ale był nieudolny. I krzyż mu na drogę - byłymi sługusami się nie zajmujemy, co najwyżej...23
  • Wprost przeciwnie - Wildstein musi zostać!22 sty 2007, 1:00Telewizja publiczna wreszcie prezentuje opinie, które eliminowała nieformalna cenzura III RP24
  • Fotoplastykon22 sty 2007, 1:00Henryk Sawka (www.przyssawka.pl)25
  • Polska mania antypolska22 sty 2007, 1:00Za granicą polscy politycy rozprawiają się z własnym krajem w przekonaniu, że w ten sposób są bardziej europejscy26
  • Postmodernista Giertych22 sty 2007, 1:00Zamiast oddawać szkołę rodzicom i nauczycielom, minister edukacji chce ją centralizować30
  • Operacja Papież22 sty 2007, 1:00NRD-owska Stasi odkryła tajny plan wyboru Karola Wojtyły na papieża34
  • Giełda22 sty 2007, 1:00ŚWIAT Wieczyste więzienie Kreml długo nie pozwoli opuścić więzienia Michaiłowi Chodorkowskiemu, byłemu szefowi koncernu naftowego Jukos. Prokurator generalny Rosji Jurij Czajka zapowiedział, że najbogatszemu niegdyś Rosjaninowi oraz jego...38
  • Państwo nędza22 sty 2007, 1:00Polska oszczędza na administracji miliony, żeby stracić miliardy40
  • Liberalizm kropelkowy22 sty 2007, 1:00Liberalni ministrowie ratują honor rządu Jarosława Kaczyńskiego44
  • Golenie owiec22 sty 2007, 1:00Samodzielnie kupując akcje, mielibyśmy lepszy wynik niż ponad 90 proc. "speców" od zarządzania pieniędzmi46
  • Thatcherówka22 sty 2007, 1:00Holenderska Kanadyjka broni niezależności Wielkiej Brytanii48
  • Supersam22 sty 2007, 1:0052
  • Diabelskie pachnidło22 sty 2007, 1:00Jeśli już diabeł kupuje perfumy, to musi to być Prada Men. Pierwsza w historii tej marki woda toaletowa dla mężczyzn właśnie wchodzi na polski rynek. Podobnie jak w wypadku damskich wód toaletowych Prady, główną nutą tego zapachu jest ambra....52
  • Rzut laptopem22 sty 2007, 1:00Aktorka Denise Richards zasłynęła ostatnio wyrzuceniem przez okno notebooka uprzykrzonego paparazziego. Wprawdzie ciskanie komputerami zdarza się rzadko, ale na takie sytuacje możemy się przygotować, nabywając toughbooki Panasonica. Modele CF-30 i...52
  • Narty z kierownicą22 sty 2007, 1:00Skki Trikke, czyli połączenie trzech nart i kierownicy, jest - jak zapewnia producent - szansą na szusowanie dla każdego. Podstawy jazdy na tym sprzęcie można opanować w 5 minut, nawet jeśli nigdy wcześniej nie próbowało się żadnej formy...52
  • Gra na dwa fronty22 sty 2007, 1:00"Gothic 3" to kontynuacja jednej z najpopularniejszych serii komputerowych gier RPG. Studio Pyranha Bytes stworzyło świat, w którym ważą się losy królestwa ludzi, opanowanego przez butnych orków, obracających obywateli w niewolników....52
  • Poskodowany rynek aut22 sty 2007, 1:00Używane auta ze starej unii zaszkodziły producentom samochodów. Sprzedaż nowych pojazdów spada - twierdzi Polski Związek Przemysłu Motoryzacyjnego, który właśnie opublikował raport o krajowym rynku aut osobowych. W 2005 r. rynek ten skurczył się o...52
  • Kalkulator jak komputer22 sty 2007, 1:00ClassPad 300, kolejny innowacyjny kalkulator Casio, można już porównać z komputerem - ma pakiet obliczeń algebraicznych CAS, możliwość kreślenia wykresów 3D i sporządzania notatek elektronicznych. Uczniów na pewno ucieszy pakiet...52
  • Realne życie wirtualne22 sty 2007, 1:00W Stanach Zjednoczonych przychody ze sprzedaży wirtualnych przedmiotów trzeba już ujawnić w zeznaniu podatkowym54
  • Jutro będzie futro22 sty 2007, 1:00Futrem ozdabia się dziś dżinsy, szpilki, a nawet bieliznę i rajstopy58
  • Zmysłoterapia22 sty 2007, 1:00Bycie SPA jest dziś równie modne jak niedawno bycie trendy60
  • Pazurem - Déjà vu22 sty 2007, 1:00Są miliony do rozdania, jest frekwencja u ministra63
  • Krótko po wolsku - Podwójna księgowość22 sty 2007, 1:00Podwójna księgowość63
  • Zamach mniemany22 sty 2007, 1:00Wśród 46 udokumentowanych prób zabicia Hitlera nie ma zamachu Eddiego Chapmana64
  • Know-how22 sty 2007, 1:00Papieros z gruźlicą Palacze częściej niż inni chorują na gruźlicę i częściej z jej powodu umierają - twierdzą naukowcy z Harvard Medical School. Uczeni przeanalizowali 43 historie tej choroby i jej związek z aktywnym paleniem papierosów, paleniem...68
  • Pierwsi super-Polacy22 sty 2007, 1:00Czy uprawianie seksu w celach prokreacyjnych stanie się wkrótce przeżytkiem? W Polsce urodziły się już pierwsze dzieci, których rodzice zdecydowali, że nie będą polegać na genetycznej loterii, jaką jest ciąża uzyskana w sposób naturalny.70
  • Nieustraszeni zdobywcy rozgłosu22 sty 2007, 1:00Jeśli nie jesteś sławny, nie żyjesz!76
  • Smog światła22 sty 2007, 1:00Sztuczne oświetlenie szkodzi zwierzętom aktywnym nocą78
  • Recenzor22 sty 2007, 1:00FILMY KINO MĘKA NAD PILICĄ Ludzie cierpią i dokonują fatalnych życiowych wyborów. Wyzwolić ich z zaklętego kręgu udręki i błędów może tylko miłość. Ta jednak przychodzi przeważnie zbyt późno. Połączenie melodramatu, turystycznego kina drogi (ach,...92
  • Wszyscy jesteśmy esbekami22 sty 2007, 1:00Film "Życie na podsłuchu" jest wyrzutem sumienia dla polskiego kina96
  • Trujący zapach dyktatury22 sty 2007, 1:00Zamordyzm nie może funkcjonować bez wszechogarniającego strachu99
  • Tajna policja22 sty 2007, 1:00Reaktywacja The Police jest od 20 lat największym marzeniem branży koncertowej102
  • Wencel gordyjski - Cóż, że ze Szwecji22 sty 2007, 1:00Jeśli chcemy liczyć się w finale Eurowizji, zrezygnujmy z narodowych uprzedzeń104
  • Ueorgan Ludu22 sty 2007, 1:00Nr 4 (221) Rok wyd. 6 WARSZAWA, poniedziałek 22 stycznia 2007 r. Cena + VAT + ZUS + akcyza WOŁOSZAŃSKI NIE DONOSIŁ! Prawdziwa sensacja XX i XXI wieku Rośnie liczba tych, którzy współpracowali z SB i nie donosili. Do listy niedonoszących,...105
  • Skibą w mur - Brudne myśli22 sty 2007, 1:00Auto brudas to piękny brutal, a nie mięczak wyciągany z garażu na wycieczkę do banku106