Englishman w nowej Polsce

Nie można mu jednak zarzucić, że Polski nie zna. Nad albumem „The Sound of Two Songs" („Melodia dwóch pieśni”) pracował pięć lat, do Polski przyjeżdżał 25 razy.

Nie można też powiedzieć, że Power Polski nie lubi. Bo czy inaczej już po publikacji albumu sprowadziłby do Polski na pół roku całą swą rodzinę? I czy cała rodzina jednym głosem żałowałaby, że za niecałe dwa tygodnie musi wracać do rodzinnego Brighton? 

51-letni Mark Power jest członkiem Magnum, najbardziej prestiżowej agencji fotograficznej na świecie. Wydał pięć albumów, jego zdjęcia wystawiają galerie na całym świecie. Brytyjski dziennik „The Guardian" uznał jego „polski” album za jedną z lepszych fotograficznych publikacji 2010 r.

W latach 80. Power za zdjęcia, które publikował, nie dostawał pieniędzy albo otrzymywał niewielkie wynagrodzenie. W 1989 r. dostał pierwsze poważne honorarium: 200 funtów. Za nie pojechał z kolegą do Berlina. Już pierwszego dnia runął mur berliński. Power zrobił zdjęcia, wysłał je do Anglii i stał się ekspertem od Europy Wschodniej. Porzucił myśl o przekwalifikowaniu się na stolarza i z poznaną dwa miesiące wcześniej narzeczoną w sylwestra 1989/1990 rozbijał butelki po szampanie na pl. Zamkowym w Warszawie.

W 2003 r. agencja Magnum wysłała dziesięciu fotografów do państw, które rok później miały wejść do Unii Europejskiej. Power wybrał Polskę z powodów sentymentalnych: pamiętał pierwszą podróż z narzeczoną, a jako student sprzedawał w Brighton znaczki „Solidarności". Był też racjonalny powód: Polska miała być największym z nowych krajów członkowskich. Na zauroczenie Polską zapewne wpłynęło również to, że po przyjeździe strasznie się upił w podłym barze na warszawskiej Woli podczas meczu Polska – Anglia. I że upił się z właściwą osobą.

Ta osoba to Konrad Pustoła, fotograf i redaktor „Krytyki Politycznej". Przejechali wspólnie 15 tys. km po Polsce, „skanując rzeczywistość”: Pustoła sugerował miejsca i prowadził auto, a Power fotografował.

Power mówi: – Albumy o Polsce albo opowiadają o Holocauście, albo pokazują ładne krajobrazy. Nie ma tego, co widać wszędzie. Dziwiłem się, że polscy fotografowie tego nie fotografują.

Z pomocą Pustoły Power porzucił wizję homo sovieticus, z którą do Polski przyjechał. Fotografował przestrzenie poprzemysłowe, budowy, podwórka, transformację, kontrasty, blokowiska, śmieci.

– Jak robił takie straszne syfy, to żartowałem: „Sorry, Mark, wiesz, że jestem z KGB. Jak zrobisz to zdjęcie, przyjadą moi koledzy i nas zgarną" – opowiada Pustoła. – W ten sposób subtelnie dawałem mu chyba do zrozumienia, że ładuje się w jakąś kliszę.

Power robił swoje. – Patrzę na górę śmieci i nie rozumiem, dlaczego ona się tam znalazła, więc robię zdjęcie. Konrad wie, dlaczego ta góra tam jest, i to go wkurza. To nie jest tak, że specjalnie wyszukuję takie rzeczy, one są wszędzie. Nie podnieca mnie śmietnik na ulicach, nienawidzę kup na chodnikach, nie rozumiem, dlaczego nie da się tego sprzątnąć. Kraków to eleganckie miasto. A zobacz – pokazuje na chodnik – ot tak zburzyli kawałek murku, żeby wsadzić skrzynkę elektryczną. A tu – przejechaliśmy ledwie 200 metrów – korona nad wejściem do baru z kebabami. Kiedy wyjechałem samochodem z Polski do Niemiec, nagle zauważyłem, że coś jest nie tak. Nie wiedziałem, o co chodzi, dopóki sobie nie uświadomiłem, że zniknęły reklamy. W Polsce wielkie reklamy zasłaniają całe budynki. To zamach na wizualność.

– Paradoksem jest to, że on jest zakochany w tej beznadziei – mówi Pustoła. – Jest malarzem z wykształcenia. Jest wrażliwy na kolor, kompozycję. Nie lubi zbyt ładnych zdjęć.

Jednak na wielkoformatowych odbitkach nawet śmietnik ma urok. Power mówi tak: – Lubię mieszkać w ładnych miejscach, ale energię czerpię z miejsc nieuporządkowanych. W czystym i obfotografowanym przez turystów Brighton nie mam motywacji. Polska jest w nieładzie i za to ją kocham.

Projekt: Polska

Jo, rzeźbiarki i partnerki Powera, z którą w 1989 r. przyjechał do Polski, nie było trudno przekonać do wyjazdu na pół roku. – Uwielbiam Brighton i nie chciałabym żyć w innym mieście, ale szkoda by było spędzić całe życie w jednym miejscu.

Tym bardziej że Jo ma polskie korzenie – jej prababka nosiła nazwisko Kuczyńska.

Mieszkanie na poddaszu na krakowskim Kazimierzu kupili w 2006 r. Trafiła się okazja. Odrapana klatka schodowa z betonowymi schodami. Agencja towarzyska na dole. Za oknem nieotynkowana ściana, która wygląda, jakby nie była tknięta ludzką ręką od czasów II wojny światowej. Ale elewacja już jest odremontowana, a w mieszkaniu jest ciepło i przytulnie.

Znajomi pukali się w głowę: – Po co się pchacie do Polski? Ale wybór Polski był dla nich logiczny: – W Polsce czuję, że świat idzie do przodu – mówi Power. – Znamy sporo 30-letnich Polaków. Załapali się na komunizm, jednak żyją już w nowej rzeczywistości. Wierzą, że wszystko jest możliwe. To pokolenie ma dużo energii, optymizmu. My w Anglii mamy raczej poczucie, że nic się nie zmieni. Poczucie stagnacji.

– Mark Polskę zna – mówi Jo. – Lotnisko Gatwick jest pół godziny drogi od naszego domu w Brighton. Po dwóch godzinach i dziesięciu minutach lotu lądujemy w Balicach i czujemy się prawdziwie za granicą. Inaczej. Kraków to Europa ze wszystkimi udogodnieniami, ale przez to, że budynki nie są odnowione, że nie ma wszystkich międzynarodowych sieci sklepów, nie wygląda jak wszystkie europejskie miasta. I nie widać wszędzie brytyjskich ekspatów.

Power: – Gdyby nie dzieci, pewnie wybrałbym Warszawę lub Łódź, które są intensywniejsze, ale Kraków jest bardziej na ludzką miarę – wszędzie blisko, niedaleko góry, bliżej stąd do Pragi czy Budapesztu.

Ośmioletni Milligan był za, lecz 12-letnia Chilli nie chciała zostawiać przyjaciół. Jest dobrą uczennicą, a przyjazd do Polski odbije się na jej wynikach w szkole. Rodzice wiedzieli, że nie będzie ich stać, aby płacić tysiąc euro miesięcznie za międzynarodową szkołę, i że program będą omawiać z dziećmi sami. – Powiedzieliśmy o tym dyrektorowi jej szkoły. Ucieszył się. Powiedział, że Chilli przez doświadczenie mieszkania w innym kraju nauczy się wielu rzeczy, a po powrocie zaległości bez problemu nadrobi. Plan lekcji dziewczynka ma rozpisany od poniedziałku do piątku. Dodatkowo lekcje z polskiej historii połączone z wycieczkami.

Po polsku dogadują się w sklepie czy restauracji. A przynajmniej próbują. Ostatnio w zaprzyjaźnionej restauracji, gdzie porozumiewają się tylko po polsku, zamówili dwa serniki na cztery osoby. Do tych serników potrzeba im było jeszcze dwóch widelczyków. Tylko nikt nie mógł sobie przypomnieć, jak są po polsku widelce. W końcu strzelili: – Poprosimy dwa naleśniki.

I dostali naleśniki.

Szare jest piękne

– Dla fotografa pogoda jest świetna – cieszy się Power, kiedy jedziemy jego volkswagenem camperem przez zakorkowane ulice Krakowa. Odwieźliśmy już jego córkę Chilli na lekcję francuskiego i z synem zmierzamy do Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie- Łagiewnikach. Niebo jest zasnute chmurami, słońce próbowało się przebić, lecz dało za wygraną. Mówiąc krótko, jest buro i ponuro. Ale Power się zachwyca: – To jest piękne miękkie światło.

Kościół wydaje się idealny. Inny od tych 14, które sfotografował od sierpnia: nowy projekt Powera to wnętrza kościołów w czasie mszy fotografowane z wysokości chóru. Nieinwazyjne. Niewkraczające w intymność modlących się.

Power niemal w każdym krakowskim kościele odkrywa nowy aspekt religijności. Został wychowany w katolicyzmie, ale gdy skończył 18 lat, przestał chodzić do kościoła. Kiedy miał fotografować mszę u dominikanów, przez myśl mu nie przeszło, że kościół będzie pełen młodych ludzi.

Fotografował już „olbrzymią falę emocji", jaka wybuchła podczas żałoby po śmierci Jana Pawła II, ale wydawało mu się to wyjątkowe. Niecodzienne. A w Krakowie kościoły zawsze są pełne.

Na obiad idziemy do niedrogiej restauracji na Kazimierzu. Mark zamawia pstrąga z opiekanymi ziemniakami, Jo – pierogi ruskie z kompotem, Chilli – placki, Milligan – pierogi z mięsem. Jo cieszy się z tego, że w Krakowie można dostać produkty z Włoch, ale też sporo miejscowych, są kury i świeże jaja, sery z Zakopanego, pieczywo pieczone na miejscu. – W Brighton na bazarze nie ma nic lokalnego. Miejscowe produkty można kupić ze specjalnych farm za bajońskie sumy. Tu można łatwo prześledzić drogę od producenta do sklepu.

Power wyjaśnia to z innej strony. – W Anglii już nawet centra miast są w większości prywatne. Mało jest przestrzeni publicznej. Żeby zrobić zdjęcie, muszę mieć pozwolenie. Ale nie wiadomo od kogo. Pierwsza osoba, do której podejdę, powie, że ona nie może podjąć takiej decyzji. Odsyła wyżej. Kolejna znów odsyła. Nikt nie chce brać na siebie odpowiedzialności. Nie skradam się z aparatem. Robię zdjęcia ze statywu, wielkoformatowym aparatem ze staroświecką płachtą. W Polsce, żeby zrobić zdjęcie parkingu, wystarczy, że zgodzi się stróż.

Po powrocie do Brighton Mark, Jo, Chilli i Milligan ze swoich polskich doświadczeń ułożą książkę. – To taki wsobny projekt, w którym chodziło o naszą rodzinę. Po raz pierwszy mieliśmy dla siebie tyle czasu.

I spędzali go głównie z sobą. Kłócąc się na początku więcej, a z czasem mniej. Dzieci nie zaprzyjaźniły się z rówieśnikami z powodu barier językowych. Rodzice mieli swoje projekty i edukację dzieci na głowie. Ale nie wyjadą z pustymi rękami.

Power zabierze z powrotem nowe zdjęcia wnętrz krakowskich kościołów.

Jo zabierze papierki od polskich cukierków i kapsle od butelek, bo w Anglii są zupełnie inaczej projektowane. Okrągłą szczotkę, której włosie idealnie się nadaje na bufiastą suknię damy. Dziobiące drewniane kury, które przerobi na wymiotujących Brytyjczyków z wieczorów kawalerskich.

Chilli przywiezie szafę nowych ciuchów kupionych w szmateksach. Ostatnio za 75 zł kupiła: beżowy idealnie pasujący wełniany płaszcz, trzy swetry, dżinsy, szalik, kamizelkę, spódnicę, koszulę i kapelusz. Przywiezie też, jak mówi, „doświadczenie".

Milligan będzie tęsknił. – Kraków nie jest tak czysty jak Brighton, ale i tak jest fajny.

Wrócą do siebie rozczarowani polską zimą. Po pierwszym grudniowym śniegu w Krakowie wszyscy wmawiali im, że to będzie zima stulecia, a więcej nie padało. Mark kupił nawet, po raz pierwszy w życiu, zimowe opony. Jo jest też zawiedziona, że Mark nie zabrał ich do Radomia. Byli w Zakopanem, nad morzem, na Mazurach, w Warszawie, w Nowej Hucie, w kopalni w Wieliczce. W Krakowie podobała im się parada jamników, widzieli bożonarodzeniowe szopki i przywitali Nowy Rok. Ale nie byli w Radomiu.