Jak Gabriela stała się Polą

Magdalena Gryn, "Wprost": Czym kierujemy się przy nadawaniu imion?

dr Krystyna Doroszewicz: Do niedawna o imieniu dziecka decydowała tradycja. Na przykład zwyczaj nadawania imienia po przodkach służył przekazywaniu informacji o przynależności nowo narodzonego do rodziny i pokazywał miejsce dziecka w łańcuchu genealogicznym. W rezultacie pula imion nadawanych w kolejnych pokoleniach była niezmienna. Aż do pojawienia się mody imienniczej, czyli okresowego upodobania do pewnych imion.

Co się stało, że pojawiła się moda?

Według szacunków amerykańskiego socjologa Stanleya Liebersona możemy o niej mówić od ok. 100 lat. Zadecydowały o tym zmiany w dostępie do edukacji, urbanizacja, migracje itp. Cały splot czynników, który rozluźnił więzi rodzinne, osłabił presję na nadawanie imion po przodkach. Zaczęto się kierować aspektem estetycznym, na co wpływ miało poznawanie imion z innych kultur.

Jak to się dzieje, że tak popularne imiona jak Mariola czy Bożena w tym roku nadawano tak rzadko?

Moda imiennicza charakteryzuje się dużą popularnością pewnego zasobu imion w określonym czasie. Oprócz imion modnych – w Polsce przez ostatnie kilkanaście lat były to Julia i Jakub – można wyróżnić imiona ponadczasowe, klasyczne, nadawane w różnych okresach z podobną częstością, jak Piotr, Anna. Funkcjonują też imiona staromodne, nadawane dawniej, a współcześnie zanikające – Teresa, Bogusław itp. Moda imiennicza podlega też cykliczności. Średnio co 70 lat obserwujemy powrót do starych, zapomnianych imion. W Polsce ostatnio możemy zauważyć powrót imion często nadawanych w latach 20. XX w. takich jak: Jan, Stanisław, Franciszek, Antoni itd. Niemniej jednak są wciąż rodziny, które podtrzymują tradycje rodzinne w nadawaniu imion, np. drugiego imienia po dziadku lub babci czy każdej dziewczynce w rodzinie takiego samego drugiego imienia.

Jakie mechanizmy widać w modzie imienniczej?

Obserwując zmiany frekwencyjności nadawanych imion, można zauważyć m.in. efekt czystej ekspozycji. Polega on na tym, że bardziej podobają nam się imiona, z którymi często się stykamy. Tym właśnie można wyjaśnić, dlaczego pewne imiona podobają się wielu rodzicom w tym samym czasie i w rezultacie w jednej klasie jest pięć Julek czy Jasiów. Co ciekawe, rodzice nie są świadomi tej prawidłowości. Wybór imienia tłumaczą na ogół tym, że im się spodobało. Popularność pewnych imion zawdzięczamy mass mediom, które prezentując bohaterów cieszących się sympatią widzów, powodują, że rodzice marzący o lepszym życiu dla swoich dzieci wybierają imiona z tego źródła. Najbardziej interesujące, a przy tym mało znane, są mechanizmy wewnętrzne opisane przez niemieckiego socjologa Gerhardsa. Badacz ten zwrócił uwagę, że kolejne imiona, które zastępują modne wcześniej, są pod pewnymi względami do nich podobne. „Stare” niejako wprowadzają nowe imiona na listę najbardziej popularnych. Mówiąc inaczej: stare i nowe zazębiają się. Podobieństwo może dotyczyć brzmienia, końcówki, pierwszej sylaby. Gabriela prawdopodobnie wprowadziła imiona Pola i Nikola.

Co decyduje, że jedno imię pozostaje popularne, a inne spadają w niebyt po jednym sezonie?

Nawet modne i bardzo popularne imiona po pewnym czasie tracą na atrakcyjności, bo następuje przesyt. Zmiana jest istotą mody. I wśród tych modnych bywają gwiazdy jednego sezonu. Tak się dzieje z imionami bohaterów seriali pochodzącymi z innych kultur, np. Izaurą, Sebastianem, Amelią, Kewinem. Podobna sytuacja występuje, gdy imię staje się modne, bo nosi je jakiś celebryta, sportowiec, gwiazda pop. Spadek popularności takiej postaci przyczynia się do zaniku nadawania danego imienia. Popularność imion może wiązać się także z popularnością postaci literackich lub z ważnymi wydarzeniami, np. wzrost popularności imienia Karol po wyborze Karola Wojtyły na papieża.

Czy imię może wpływać na osobę, która je nosi?

Na to pytanie trudno jednoznacznie odpowiedzieć. John Steinbeck, autor książki „Na wschód od Edenu”, pisze w niej: „Imiona to wielka tajemnica. Nigdy nie mogłem dojść, czy imię jest kształtowane przez dziecko, czy też dziecko przeobraża się tak, żeby pasować do imienia”. O tym, że imię jest dla każdego z nas ważne, świadczy chociażby nasza szczególna wrażliwość na to, jak na nie reagujemy. Począwszy od tzw. efektu cocktail party – gdy w głośnym pomieszczeniu ktoś wymówi nasze imię, automatycznie kierujemy naszą uwagę w stronę tej osoby. Inny przykład: jeśli ktoś zapamięta nasze imię bez szczególnego powodu, jesteśmy skłonni spełnić jego prośbę częściej, niż wtedy, gdyby go nie pamiętał. Co więcej – litery naszego imienia podobają nam się bardziej niż pozostałe litery alfabetu. Imiona, podobnie jak wygląd, mogą być podstawą tworzenia się pierwszego wrażenia. Mogą przyciągać innych lub odpychać. Ważne są cechy imion: ich brzmienie, oryginalność, długość itp.

Z czego wynika wrażliwość na własne imię?

Imię jest elementem naszej tożsamości, wokół niego gromadzimy wiedzę na temat tego, kim jesteśmy. Można powiedzieć, że imię symbolicznie oznacza osobę, która je nosi. Ważny jest stosunek jednostki do własnego imienia. Akceptacja wiąże się z pozytywną samooceną, poczuciem własnej wartości. Często rozważanym problemem są konsekwencje imion niezwykłych, które, szczególnie dla dzieci, mogą być kłopotliwe. Bo rówieśnicy przekręcają je, śmieją się, dziecko czuje się inne niż koledzy. Wówczas negatywne doświadczenia mogą być źródłem nieśmiałości, problemów z przystosowaniem. Czasami rzadkie imię może rodzić problemy w sytuacjach zawodowych, gdy nie pasuje np. do wykonywanego stanowiska. Ale osoby dorosłe są na ogół zadowolone z oryginalnych imion.

Co na to amerykańscy naukowcy

Amerykańscy badacze Savage i Wells, porównując w 1948 r. studentów Harvardu noszących imiona popularne ze studentami, których imię pojawiało się raz lub góra dwa razy, stwierdzili, że wśród tych drugich częściej występują problemy z nauką oraz objawy psychonerwic. Wyniki o podobnej wymowie uzyskali także badacze Ellis i Beechley w 1954 r. Analizując przypadki zaburzeń psychiatrycznych u chłopców, wykryli, że mają one poważniejszy charakter u pacjentów noszących rzadko nadawane imiona. Badania przeprowadzone w latach 90. XX w., obejmujące pacjentów małego szpitala w Pensylwanii, potwierdziły, że w grupach pacjentów z rozpoznaniem: zaburzenia emocjonalne, schizofrenia, inne zaburzenia psychotyczne i lżejsze zaburzenia częściej występują niezwykłe imiona niż w grupie kontrolnej, którą stanowili pacjenci z chorobami niepsychiatrycznymi (Anderson i Schmitt 1990). Prawidłowość tę ustalono tylko w grupie mężczyzn, między kobietami nie było różnic. Rezultat ten jest zgodny z wynikami innych badań. Unikalność ma inne znaczenie dla kobiet niż dla mężczyzn. W przypadku kobiet jest oceniana pozytywnie, natomiast w odniesieniu do mężczyzn może wydawać się dziwactwem i jest oceniana negatywnie.

Źródło: „Psychologiczne aspekty imion ludzkich”, Krystyna Doroszewicz

dr Krystyna Doroszewicz jest pracownikiem Katedry Psychologii Społecznej Uniwersytetu SWPS i autorką książki „Psychologiczne aspekty imion ludzkich”.

Imienne przeboje 2017

W I połowie roku najczęściej Polacy nadawali dziewczynkom imiona: JULIA (4677 razy), ZUZANNA (4587), MAJA (4108), ZOFIA (4081) oraz LENA (3989). Inne, prawie tak samo popularne, to: Hanna, Amelia, Alicja, Aleksandra, Oliwia, Maria, Natalia, Wiktoria, Emilia i Antonina. Natomiast najrzadziej (nie więcej niż pięć razy w skali kraju): Regina, Celestyna, Mariola, Bożena czy Kasandra.

W przypadku imion męskich najpopularniejszy był ANTONI (5015 razy), zaraz po nim JAKUB (5405 razy), JAN (4165), SZYMON (4089) oraz FRAN- CISZEK (3447). Niewiele mniej popularne to: Filip, Aleksander, Wojciech, Kacper i Mikołaj. Z kolei do najmniej chętnie nadawanych zaliczymy: Syriusza, Alka, Dobromira, Anatola i Augustyna. Źródło: Ministerstwo Cyfryzacji.