Poskromić potwora

Ustawa o podatku od towarów i usług, potocznie zwanym VAT, jest jedną z najczęściej zmienianych ustaw w Polsce. To prawdziwy legislacyjny potwór, bardzo nieprzyjazny przedsiębiorcom i sprawiający trudności (ale i też dający okazje do wykazania się) najlepszym doradcom podatkowym. W dodatku interpretacje tych samych przepisów ustawy o VAT są różne w zależności od izby skarbowej. Dlatego to właśnie ta ustawa budzi najwięcej pytań. Tylko w 2016 r. urzędnicy skarbowi otrzymali niemal 1200 zapytań o to, jaki VAT trzeba naliczyć na dany towar lub usługę. Skoro sami przedsiębiorcy nie wiedzą, jak zgodnie z prawem rozliczyć się ze sprzedanych towarów, to kto ma to wiedzieć?

– Stawki VAT to od lat zmora całej branży spożywczej w Polsce – mówi Małgorzata Samborska, doradca podatkowy w firmie Grant Thornton. – System podatkowy w Polsce to obecnie ok. 6 tys. stron ustawy i dodatkowych rozporządzeń. Co więcej, z roku na rok przepisy te w dużej mierze się zmieniają, a w wielu miejscach są sprzeczne albo nieprecyzyjne. Trudno się więc dziwić, że podatnicy uważają system podatkowy w Polsce za nieprzyjazny i niezrozumiały. Ale podatek od towarów i usług jest tym, który przynosi do Skarbu Państwa olbrzymie wpływy. Tylko w 2017 r. było to aż 157 mld zł. W Polsce dominującą stawką VAT jest 23 proc. Ale oprócz niej funkcjonują także 5i 8-procentowa. Bardzo często, do niemal identycznych produktów, stosuje się zupełnie inne rozliczenie. Bo czym się różni woda z kranu od wody z butelki? Ano tym, że jedna jest opodatkowana na poziomie 8 proc., a druga 23 proc. A takich absurdów mamy w naszym kraju mnóstwo. To utrudnia życie przedsiębiorcom, a ułatwia oszustom i złodziejom podatkowym. A wojna z oszustwami na VAT to dziś priorytet Ministerstwa Finansów. I to na tym zadaniu skupił się na początku resort. Najpierw ma być uszczelnienie, a potem ujednolicenie. Jednak ci, którzy liczyli, że stawka zostanie ujednolicona i obniżona do np. 17 proc., będą zawiedzeni. Podstawowa stawka VAT pozostanie na poziomie 23 proc., jednak ustalenie innych stawek ma być znacznie łatwiejsze.

Wszystko jawne

Idąc do wyborów, PiS obiecywał, że w ramach walki z wyłudzeniami podatku ustawę o VAT napisze od nowa. Powstał nawet projekt sygnowany przez prof. Witolda Modzelewskiego, jednak nie zyskał on poklasku w rządzie. Ale czy nie lepiej napisać ustawę od nowa, zamiast po raz kolejny ją nowelizować? Pytamy o to wiceministra finansów Pawła Gruzę. – Takie pomysły rzeczywiście były, także w naszym resorcie. Ale zobaczyliśmy, że to niewiele zmieni. Bo w walce z wyłudzeniami VAT-owskimi nie chodzi wyłącznie o przepisy. Raczej chodzi o znalezienie w samym rządzie determinacji do zwalczania patologii – mówi Gruza. Pierwszym punktem uszczelniania luk VAT-owskich było wprowadzenie comiesięcznego raportowania w postaci elektronicznych jednolitych plików kontrolnych. Od początku tego roku obowiązują one wszystkich przedsiębiorców, nawet prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Dzięki temu ministerstwo wzięło pod lupę aż 650 mln faktur jednocześnie.

Co ciekawe, tylko 0,01 proc. z nich wzbudziło podejrzenia. Choć nowy sposób raportowania irytował niektórych przedsiębiorców, to rząd postanowił, że pójdzie jeszcze dalej. – Planujemy z początkiem przyszłego roku odejść od deklaracji VAT-owskich. Jednolity plik kontrolny VAT powinien to całkowicie zastąpić – mówi Paweł Gruza. Sami przedsiębiorcy po dwóch miesiącach przyzwyczaili się do JPK. Drugim elementem reformy jest ustawa o STIR. To nowa broń w rękach skarbówki. Od połowy stycznia Krajowa Administracja Skarbowa ma możliwość prześwietlania rachunków bankowych i tych utrzymywanych w SKOK-ach. I system informatyczny Izby na bieżąco analizuje transfery pieniężne (skrót STIR oznacza system teleinformatyczny izby rozliczeniowej). – System ma za zadanie wyłapywanie przepływów charakterystycznych dla nielegalnych transakcji karuzelowych. Analiza ryzyka szefa KAS za pomocą nowoczesnych narzędzi informatycznych umożliwi szybką reakcję organów – mówi Gruza. I gdy nieprawidłowości zostaną wykryte, skarbówka może zablokować rachunek bankowy na 72 godziny. Gdyby i to nie wystarczyło, istnieje możliwość przedłużenia blokady aż do trzech miesięcy. Ale STIR daje oręż do ręki nie tylko administracji państwowej. Każdy przedsiębiorca ma możliwość sprawdzenia swojego kontrahenta. Powstał specjalny wykaz podmiotów, które są niezarejestrowane, wykreślone lub przywrócone do rejestru VAT. Dzięki temu można sprawdzić, czy nasz partner biznesowy jest płatnikiem VAT.

Podzielona płatność

Wkrótce jednak w ogóle zmieni się sposób płacenia VAT. Na początku przyszłego roku ma zacząć funkcjonować tzw. split payment, czyli mechanizm, który rozdzieli podstawę podatkową (czyli kwotę netto) oraz podatek. Na jeden rachunek dostaniemy kwotę netto, na drugi VAT. – Mechanizm podzielonej płatności ma dodatkowo ograniczyć wyłudzenia – tłumaczy Gruza. – Podobne rozwiązania działają we Włoszech i w Czechach, ale nasz jest nieco inaczej skonstruowany. Ma być o wiele bardziej przyjazny dla przedsiębiorcy. U nas na razie będzie dobrowolny. Obowiązkowo obejmiemy jedynie branże, w których już działa odwrotne obciążenie – mówi. Dla przedsiębiorców może to jednak być szok. Zwłaszcza dla tych, którzy pieniędzmi z VAT „kredytowali” swoją bieżącą działalność. Teraz nie będą mogli tego robić. Co prawda będzie istnieć możliwość skorzystania z pieniędzy z VAT-owskiego subkonta, ale zgodę na to będzie musiał wydać naczelnik urzędu skarbowego. I maksymalny czas na wydanie decyzji to aż 60 dni.

Stawki 5 i 8 do zmian?

I dopiero ostatnim elementem mają być zmiany upraszczające stawki VAT. Prace nad ustawą trwają, jak mówi Gruza, a ich efekt poznamy za dwa miesiące. – Mamy pełną świadomość, że nasz system podatkowy jest skomplikowany, dlatego wkładamy dużo wysiłku w jego uproszczenie, aby był bardziej przyjazny dla podatników, dla przedsiębiorców, dla księgowych – deklaruje Gruza. Jak mówi, stawki VAT przejdą swoisty „tunning”. I tak sama matryca VAT nie będzie się już opierać na klasyfikacjach statystycznych PKWiU (Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług). Teraz mają zostać ustalone stawki w odniesieniu do klasyfikacji CN, czyli Nomenklatury Scalonej (klasyfikuje ona towary w obrocie międzynarodowym). Większość ekspertów podatkowych liczyło po cichu, że przy okazji obniżony zostanie sam podatek VAT. Minister Gruza w rozmowie z nami studzi jednak ten entuzjazm. – Podniesienie stawek VAT przez naszych poprzedników służyło im do maskowania nieudolności w walce z wyłudzeniami.

Przerzucili ciężar zapełnienia luki VAT-owskiej na zwykłego Kowalskiego. Dzisiaj ta wyższa stawka służy Kowalskiemu. Bo dzięki temu jesteśmy w stanie finansować programy społeczne, m.in. 500+. Oczywiście ostateczna decyzja odnośnie do wysokości samej stawki nie należy do mnie, ale wydaje mi się, że na razie jest jeszcze za wcześnie do powrotu 22 proc. – mówi Gruza Ci, którzy liczyli, że stawka zostanie ujednolicona, np. do 17 proc., również mogą być zawiedzeni. – Nigdy nie byłem zwolennikiem jednej stawki VAT – dodaje Gruza. – Z prostej przyczyny: mniej zarabiający tracą zdecydowanie więcej i ponoszą o wiele większy ciężar społeczny związany z takim rozwiązaniem. Musi być odpowiednio niska stawka na produkty pierwszej potrzeby. Chleb, lekarstwa, mieszkania – to musi być uprzywilejowane. Uważa też, że jednolita stawka wcale nie pomogłaby w walce z karuzelami VAT-owskimi. Chociażby dlatego, że wyłudzenia nie powstają ze względu na różnorodność stawek. One powstają poprzez produkcję lewych dokumentów. Minister dodaje jednak, że stawki 5 i 8 proc. są rzeczywiście zbyt blisko siebie pod względem „matematycznym” i można zastanowić się nad innym ich ukształtowaniem. Tym bardziej że dla Skarbu Państwa strata na takim rozwiązaniu byłaby niewielka. Według wyliczeń analityków z Grant Thornton, gdyby zamienić stawkę 8 proc. na 5 proc., to uszczerbek przychodów wyniósłby w skali roku zaledwie pół miliarda złotych.

To nie koniec zmian

Reforma podatku od towarów i usług nie jest jedyną, nad którą pracuje resort finansów. Minister Gruza przyznał, że do zmiany są też podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek dochodowy od osób prawnych, czyli popularne PIT i CIT. – Intensywnie pracujemy nad reformą tych dwóch danin – tłumaczy Gruza. – Tak jak nie widziałem potrzeby pisania od zera ustawy dla podatku VAT, tak dla PIT i CIT trzeba rzeczywiście usiąść i ustawy te napisać od zera. Minister nie chce jednak powiedzieć, w jakim kierunku pójdą zmiany. – Jest jeszcze za wcześnie, żeby o tym mówić – kończy Gruza. Czy proponowane zmiany poskromią choć trochę VAT-owskiego potwora, zobaczymy już w wakacje. Gdyby rządowi PiS udało się znacząco uprościć tę ustawę, miałby w kieszeni historyczny sukces. g

© Wszelkie prawa zastrzeżone