Brukselski egzamin Tuska

Nie chcemy, żeby Francja i Niemcy robiły wrażenie, że narzucamy naszym partnerom swoje idee" – stwierdził kilka dni temu Nicolas Sarkozy w Hanowerze. Oficjalnie prezydent przyjechał, by towarzyszyć Angeli Merkel w otwarciu targów komputerowych. Prawdziwy powód tej wizyty był jednak inny: po wcześniejszym odwołaniu dwóch szczytów francusko-niemieckich Sarkozy wydusił na kanclerz RFN zgodę na utworzenie Unii Śródziemnomorskiej. Mają w niej uczestniczyć państwa wspólnoty i sąsiedzi zza morza – od Algierii i Maroka, po Turcję, Izrael i Autonomię Palestyńską. To przykład, jak się uprawia politykę w Unii Europejskiej. Czy premier Donald Tusk, który już za kilka dni stanie przed pierwszym indywidualnym egzaminem na unijnym forum, potrafi być równie twardy, skuteczny i przebiegły?

---

Sarkozy bije się w piersi, że nikomu niczego nie narzuca, ale jest akurat odwrotnie: przeforsował ideę, która politykom w Berlinie ścina krew. Prezydent Francji wpiął ich do własnego zaprzęgu i dziś oba państwa wspólnie powalczą na unijnym forum. Z jakim skutkiem? To już prezydent Francji ogłosił przy mównicy w Hanowerze: jego pomysł „będzie projektem europejskim".

Tajemnica Sarko i Angeli
Jeszcze na szczycie w Barcelonie Niemcom udało się storpedować śródziemnomorską ideę. Berlin twierdził, że Francja za unijne pieniądze rozbija wspólnotę na podgrupy. Przeciw tworzeniu „ekskluzywnych klubów" i „podwójnych struktur" w UE wypowiadała się też komisarz ds. stosunków zewnętrznych Benita Ferrero-Waldner. Cena, jaką Sarkozy zapłaci Merkel za zmianę poglądów, na razie pozostaje ich tajemnicą. Unia Śródziemnomorska ma być omówiona na marcowym szczycie w Brukseli, a jej oficjalne narodziny Francuzi chcą ogłosić w lipcu, na szczycie w Paryżu. „Pracujemy ramię w ramię", stwierdziła Merkel po targowym przemówieniu Sarkozy’ego.
Choć Francuzi i Niemcy nierzadko popadają w konflikty, potrafią znaleźć wspólny język i kompromisy. Mają świadomość, że samotnie niewiele można zdziałać. Najlepszym tego przykładem była ich walka o treść eurokonstytucji i jej ekshumację. Na szczycie w Nicei oba kraje trzaskały drzwiami i kokietowały innych członków wspólnoty, lecz ostatecznie dogadały się co do wzmocnienia własnego znaczenia kosztem innych członków wspólnoty, a później „ramię w ramię" nakłaniały pozostałe kraje do zmienionej koncepcji traktatu europejskiego. I osiągnęły swój cel.
Zgoła odmiennie wypadają na tym tle polscy politycy. Praktyka pokazuje, że nie nauczyli się jeszcze, jak skutecznie walczyć i zabiegać o interesy własnego kraju.

Ułańskie szarże
Największymi przewinieniami naszych reprezentantów są grzechy naiwności i improwizacji. Najbardziej karykaturalny był debiut Witolda Tomczaka z LPR, który zamienił lekarski fartuch na garnitur europosła. Tomczak zaczął swą unijną misję od wręczenia szefowi PE dwóch nagich krzyży, których porządkowi nie pozwolili mu przybić nad drzwiami do sali obrad. Później nękał przewodniczącego Josepa Borrella, by ten wyznaczył „godne pomieszczenia z przeznaczeniem na kaplice" przy biurach w Brukseli i Strasburgu, żeby katoliccy posłowie mieli się gdzie pomodlić o spełnienie swych postulatów. Bombardował też Komisję UE, by ustaliła z rządem RFN „wysokość i terminarz wypłat odszkodowań dla Polski i Europy za zniszczenia podczas II wojny".
Z powodu złego przygotowania trafiają do unijnego kosza także sensowne i dobrze oceniane w Brukseli propozycje Warszawy. Klasycznym przykładem był pomysł premiera Kazimierza Marcinkiewicza w kwestii bezpieczeństwa energetycznego Europy. Samej idei, zmierzającej do koordynacji i wzmocnienia polityki energetycznej w UE, nikt nie negował, jednak polskie sugestie zostały zgłoszone w ostatniej chwili, już podczas posiedzenia Rady Ministrów, więc nie zostały uwzględnione w dokumentach. Polska zaprzepaściła szansę, by się stać matką chrzestną jednego z ważnych projektów. Co gorsza, zmieniające się ekipy powielają stare błędy. Jak w wypadku walki rządu Jarosława Kaczyńskiego o pierwiastkowe liczenie głosów w radzie. Tę ideę wysunięto krótko przed szczytem UE, w chwili, gdy traktat reformujący został już uzgodniony z większością krajów i było za późno na szukanie sojuszników. „Pierwiastek" przepadł, choć w brukselskich kuluarach uznano go za sprawiedliwe rozwiązanie.
– Polska powinna wziąć przykład z innych krajów i najpierw szukać poparcia w różnych stolicach dla swych projektów, a następnie zgłaszać je ze sporym wyprzedzeniem w gremiach negocjacyjnych niższej rangi, czyli prowadzić długofalową i konsekwentną politykę – mówi Peter Ludlow z Center for European Policy Studies w Brukseli. Jak podkreśla, najlepszą drogą do sukcesu jest zdobycie wsparcia państwa przewodzącego UE dla własnych idei i przedstawianie ich na posiedzeniach ambasadorów.

Polskie błędy
Polska z uporem maniaka wyskakuje z różnymi inicjatywami już podczas debat na najwyższym szczeblu. Także rząd Tuska zaczął od gwałtownych ruchów, z których szybko się wycofał. Szef naszej dyplomacji dowiódł, że niekiedy szybciej wypowiada się, niż myśli. O uznaniu Kosowa Radosław Sikorski mówił już następnego dnia po proklamowaniu niepodległości przez ten kraj. Szef MSZ liczył zapewne na aplauz zagranicznych kolegów, ale popełnił klasyczny falstart. Krytyczny stosunek prezydenta do szybkiego uznania Kosowa i zwłoka rządu z podjęciem ostatecznej decyzji nieco nadwerężyły wiarygodność Sikorskiego. Co prawda w czasie roboczego lunchu ministrów stwierdził, że to nowe państwo nie może się stać precedensem, jednak nawet nie napomknął o ryzyku zaostrzenia sytuacji w Abchazji, Osetii czy Naddniestrzu. A to właśnie Polska aspirująca do roli adwokata wschodnich sąsiadów w unii powinna jasno wyrazić w Brukseli obawy Ukrainy czy Gruzji. To nie pierwszy symptom osłabiania polityki wschodniej, którą obecnie prowadzi głównie pałac prezydencki.
Niebezpieczne przełożenie akcentów nastąpiło też podczas uzgodnień z Rosją o zniesieniu embarga na polskie mięso. Rządowi PiS udało się doprowadzić do tego, że szantaż Moskwy wobec Polski stał się sprawą unii. Dzięki zdecydowanej postawie Warszawy ów temat został poruszony na syberyjskim szczycie wspólnoty i Rosji przez szefa Komisji UE José Barroso i kanclerz Merkel (w roli przewodniczącej rady). Zirytowany prezydent Władimir Putin wykpił to wstawiennictwo i usiłował przekonywać, że blokada importu naszych produktów rolnych jest „problemem bilateralnym", a „polski egocentryzm" zakłóca stosunki Moskwy ze wspólnotą. Wprawdzie minister rolnictwa Marek Sawicki uzyskał zniesienie rosyjskiego embarga, ale omal nie wylał dziecka z kąpielą. Chciał bowiem prowadzić z Rosją bezpośredni dialog, co byłoby de facto powrotem do punktu wyjścia. Dopiero w ostatniej chwili dołączył do rozmów przedstawicieli unii.
Premier Kaczyński nie pozwalał na traktowanie Polski przez Rosję jak ciała obcego w UE. Przeniesienie na unijną scenę naszego „problemu bilateralnego" oznaczało w praktyce budowę prawdziwej europejskiej solidarności. Radość ministra Sawickiego z ustępstwa Rosji okazała się przedwczesna, gdyż Kreml podtrzymał embargo na nasze towary roślinne, a rząd PO-PSL zdążył już zgłosić gotowość do wycofania polskiego weta wobec negocjacji nowej umowy o współpracy UE i Rosji.

Zęby unii
Podczas debiutanckiego występu na grudniowym szczycie wspólnoty, na którym „przyklepano" eurokonstytucję po liftingu i pod zmienioną nazwą, Tusk pełnił jedynie funkcję reprezentacyjną, obok prezydenta RP. Podczas nadchodzących obrad Rady Europejskiej 13-14 marca nie będzie już kurtuazji. Nad Polską gromadzą się chmury za nikłe postępy we wdrażaniu Strategii Lizbońskiej z 2000 r. Celem tego planu na bieżącą dekadę było uczynienie ze wspólnoty obszaru gospodarczego rozwijającego się szybciej niż USA, zdolnego do globalnej konkurencji. Siłą napędową rozwoju UE miały się stać przede wszystkim innowacyjność i lepsze wykorzystanie badań naukowych. Unia ma ten sam apetyt, co Stany Zjednoczone, ale nie te same zęby. Już w chwili przystąpienia Polski do UE w 2004 r. ówczesny szef komisji Romano Prodi nie zostawił suchej nitki na dokonaniach państw wspólnoty, która zamiast doganiać USA, jeszcze bardziej zwolniła tempo. Polska we wdrażaniu ustaleń z Lizbony znajduje się na szarym końcu, tuż przed ostatnią Maltą.
Niewiadomą pozostaje także to, co premier Tusk będzie miał do powiedzenia w innej sztandarowej akcji UE, dotyczącej działań proekologicznych, w tym zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych. Spełnienie wytycznych komisji oznaczałoby w praktyce katastrofę polskiej gospodarki i zubożenie społeczeństwa. Realizacja „pakietu klimatycznego" wymagałaby bowiem przeznaczenia dodatkowych 5 mld euro na modernizację sektora energetycznego, a to z kolei mogłoby wywołać wzrost cen prądu nawet do 70 proc. Na szybkie wdrożenie pakietu do 2013 r. najbardziej naciskają Niemcy, Francja i Wielka Brytania. Co prawda Polska nie jest osamotniona, gdyż przed tym planem bronią się także Luksemburg, Bułgaria i Rumunia, jest to jednak małe pocieszenie. Aby uniknąć ewentualnych kar finansowych, Polska musi stworzyć silny front z innymi państwami unii na rzecz rozluźnienia ekologicznego gorsetu, ale nie może być to sojusz słabeuszy.

Aktywni inaczej
Choć francuski pomysł z Unią Śródziemnomorską nie jest interesem Polski, choćby z uwagi na strumień pieniędzy, który popłynie z Brukseli do tego regionu, nasi reprezentanci pomijali tę kwestię milczeniem. Po ustaleniach w Barcelonie, jeszcze podczas prezydencji hiszpańskiej, w kasie UE zarezerwowano 16 mld euro na pomoc gospodarczą dla Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu. Niemcy, wspierani przez Skandynawów, sprzeciwiali się planom Francji, ale ostatecznie ulegli naciskom Sarkozy’ego. Naszych reprezentantów w Brukseli podniecił w tym czasie inny postulat – w sprawie likwidacji podwójnej siedziby Parlamentu Europejskiego. „Trzeba skończyć z tą farsą i zaprzestać latania za pieniądze europodatników z Brukseli do Strasburga" – uzasadniają inicjatorzy internetowej inicjatywy obywatelskiej. Pod petycją w tej sprawie znalazło się już ponad milion nazwisk. – To mocny argument – mówi nie bez satysfakcji przewodniczący komisji petycji w PE Marcin Libicki. To prawda, że ogromny budynek europarlamentu, nazwany imieniem Louise Weiss, zapełnia się ludźmi zaledwie kilka razy w roku. Prawdą jest również, że z powodów czysto prestiżowych Francuzi od lat bronią setek milionów euro wydawanych na „europarlament w rozkroku" i bezsensowne podróże posłów z Brukseli do Strasburga, aby mogli trochę poobradować w tym alzackim mieście.
Akcja przeciw francuskiej nonszalancji wyszła m.in. od szwedzkich deputowanych. Marcina Libickiego, który ich wspierał, szwajcarska organizacja The European League of Geneva uznała w 2007 r. za jednego z 25 najlepszych posłów. To miłe. Tyle że to nie świadczy, iż nasi wysłannicy potrafią walczyć o polskie interesy w istotnych kwestiach. Raczej świadczy o tym, że pozostajemy aktywni inaczej.