Metropolia szkła

Dodano:   /  Zmieniono: 
W Egipcie i Mezopotamii już w IV tysiącleciu p.n.e. były wytwarzane paciorki z fajansu


Przedmioty ze szkła były znane na Bliskim Wschodzie już 3,5 tys. lat temu, tyle że do niedawna technologia produkcji szkła w epoce brązu pozostawała dla archeologów tajemnicą. Uczonym dopiero teraz udało się odtworzyć wszystkie etapy produkcji tego cennego materiału dzięki odkryciu pierwszej znanej nauce huty szkła z epoki brązu w Pi-Ramzes w Egipcie. Thilo Rehren z University College w Londynie i Edgar Pusch z Pelizaeus Museum w niemieckim Hildesheim znaleźli ponad tysiąc tygli wykonanych z gruboziarnistej gliny, wypełnionych pyłem kwarcowym, oblepionych surową, zastygłą masą szklaną. Okazało się, że szkło produkowano w Egipcie kilkaset lat wcześniej, niż uważano do tej pory. Fabryka w Pi-Ramzes zaczęła działać około 1250 r. p.n.e., sto lat po śmierci faraona Tutanchamona.
Nie wiadomo, kto i kiedy wynalazł szkło. Rzymski historyk i przyrodnik Pliniusz Starszy twierdził w I wieku n.e., że odkrycia dokonali feniccy kupcy. Być może ktoś zaobserwował, jak tworzą się fulguryty - pręty kwarcowe powstałe podczas uderzenia pioruna w kwarcowy grunt, lub jak topi się piasek podczas pożaru. Na Bliskim Wschodzie w III tysiącleciu p.n.e. wykonywano już glazury ceramiczne z pokruszonego kwarcu ogrzanego do wysokiej temperatury (pierwszy podręcznik szklarstwa napisano na asyryjskich tabliczkach 650 lat p.n.e.). Już w IV tysiącleciu p.n.e. pojawiły się w Egipcie i Mezopotamii paciorki z fajansu, szklistej substancji, w której skład wchodzą pokruszony kwarc lub piasek kwarcowy, natron (soda naturalna) i sól.

Na wagę złota
Szklane przedmioty z epoki brązu można znaleźć w całym basenie Morza Śródziemnego, ale jedynie nieliczni mieszkańcy ówczesnego świata posiedli sekret wytwarzania masy szklanej. Do tej pory badacze sądzili, że głównym, jeśli nie jedynym producentem szkła w basenie Morza Śródziemnego była Mezopotamia. Odkrycie w Pi-Ramzes pozwoliło uznać pierwszeństwo Egiptu w tej dziedzinie. Przypuszcza się zresztą, że technologia wytopu masy szklanej była znana w dolinie Nilu, jeszcze zanim zaczęła pracować huta szkła w Pi-Ramzes. Świadczy o tym ładunek statku, który zatonął w XIV wieku p.n.e. u wybrzeży Anatolii. Kształt i wielkość sztab szkła znalezionych we wraku pasuje do tygli z Pi-Ramzes, ale statek zatonął 50 lat wcześniej, niż warsztaty w królewskim mieście rozpoczęły działalność. Być może najstarsze warsztaty szklarzy w Egipcie czekają na odkrycie.
W II tysiącleciu p.n.e. szkło było przede wszystkim artykułem luksusowym, z którego wyrabiano biżuterię i buteleczki stosowane prawdopodobnie do przechowywania perfum
i kosztownych olejków. Szkło barwione na ciemnoniebiesko i zdobione żółtymi i białymi smugami miało imitować bezcenny lapis lazuli. Szkło było przedmiotem handlu i cennym podarkiem wysyłanym na dwory królewskie.
W korespondencji z XIV wieku p.n.e., która zachowała się na glinianych tabliczkach w Tell Amarna w Egipcie, faraon Achenaton domaga się przysłania mu szkła na równi ze szlachetnymi gatunkami drewna, szeklami srebra i złota, ozdobnymi rydwanami i rumakami pełnej krwi.

Tygle po piwie
Egipcjanie używali do produkcji szkła brył kwarcu, które kruszyli na pył. Pył mieszano z popiołem uzyskiwanym ze spalania halofitów, roślin występujących tam, gdzie gleba i wody gruntowe są bardzo zasolone. Popioły zawierały sodę, ważny składnik w produkcji szkła, który razem z substancjami alkalicznymi obniża temperaturę topnienia kwarcu z 2000 C do 1000 C. Na tym etapie jako tygle do podgrzewania pyłu kwarcowego i popiołu służyły stare dzbany po piwie. Podgrzane składniki łączyły się w surową, szklaną masę. Po jej ostygnięciu rozbijano dzbany, a bryły ponownie kruszono, by się pozbyć pęcherzyków powietrza powstałych w masie szklanej. Następnie pył płukano wodą, by usunąć resztki soli, wsypywano do ceramicznych tygli i dodawano do niego barwniki.
Ponieważ Egipcjanie nie opracowali techniki produkcji szkła przezroczystego, popularne było szkło wielokolorowe. W Pi-Ramzes produkowano masę zielonkawą (zanieczyszczoną związkami żelaza), czerwoną (z dodatkiem miedzi), ciemnobłękitną (z domieszką kobaltu) oraz w kolorze purpury. Sztaby szklane z wraku odnalezionego u wybrzeży Anatolii miały barwę głębokiego, kobaltowego błękitu, turkusu (dodano do nich tlenków miedzi) oraz rzadko spotykany odcień lawendy. Szklany pył razem z barwnikami ponownie podgrzewano, tym razem do temperatury nieco poniżej 1000 C. Proces wymagał precyzji i umiejętności - kilkadziesiąt stopni za wiele i tygle topiły się razem z cenną zawartością. Po ostudzeniu szklaną masę przechowywano w tym samym tyglu, w którym powstała, dzięki czemu cenny materiał mógł być bezpiecznie przewożony na duże odległości.

O obrotach szkła
Rozwój techniki szklarskiej przyspieszył gwałtownie, kiedy w I wieku n.e. Syryjczycy wynaleźli technikę produkcji szkła wydmuchiwanego, którą udoskonalili Rzymianie, a po nich średniowieczna i nowożytna Europa. W okresie rewolucji przemysłowej produkcja szkła osiągnęła apogeum - zaczęto produkować na masową skalę naczynia laboratoryjne i instrumenty naukowe: mikroskopy, teleskopy, barometry. Niewiele jest materiałów, które miały tak wielkie znaczenie dla rozwoju nauki. Bez szkła Faraday nie mógłby wykorzystać elektryczności, Newton nie rozszczepiłby światła, a Kopernik nie ogłosiłby dzieła "O obrotach sfer niebieskich".
Więcej możesz przeczytać w 32/2005 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 32/2005 (1184)

  • Sposób14 sie 2005Korupcję leczy się prywatyzacją, wolnym rynkiem i uczciwą konkurencją3
  • Wprost od Czytelników14 sie 2005Województwo londyńskie Ciekawy jest artykuł Jacka Pałasińskiego o polskim Londynie ("Województwo londyńskie", nr 30), ale zbyt drastyczny w swoich osądach. To prawda, że między starą emigracją a armią niecierpliwych nowo...3
  • Skaner14 sie 2005Die Toten Hosen - słynny niemiecki zespół punkrockowy - był największą gwiazdą XI Przystanku Woodstock6
  • Dossier14 sie 2005HANNA GRONKIEWICZ-WALTZ była prezes NBP, szefowa warszawskiej PO "Żal mi, że Zyty Gilowskiej nie ma już w Platformie Obywatelskiej, bo myśmy były `Zyta i Hania od sprzątania`" Program III Polskiego Radia ANDRZEJ LEPPER szef Samoobrony...7
  • Sawka czatuje14 sie 20058
  • Jurata na Białorusi14 sie 2005Arytmetyka podpowiada, że na Marię Szyszkowską będzie głosować ponad połowa Polaków12
  • Playback14 sie 2005Michał Listkiewicz, prezes PZPN13
  • "Wprost" dla młodych dziennikarzy14 sie 2005Ósma edycja konkursu dla młodych dziennikarzy, organizowanego przez Ambasadę USA w Polsce i tygodnik "Wprost", rozstrzygnięta. W zmaganiach wzięło udział 112 osób13
  • Z życia koalicji14 sie 2005Sztabowcami apolitycznego Pana Doktora Cimoszewicza są szef rady nadzorczej publicznego radia w Olsztynie Henryk Łańko oraz Zbigniew Krzywicki, członek rady regionalnego radia w Białymstoku14
  • Z życia opozycji14 sie 2005Jeśli do waszych drzwi zapuka smętnie wyglądający koleś w kiepskim garniturze, to oczywiście może to być izba skarbowa, ale możecie też trafić znacznie gorzej15
  • Klęska grunwaldzka14 sie 2005Piotr Semka trafił kulą w płot, porównując niedowiarków z SLD do Krzyżaków16
  • Fotoplastykon14 sie 200517
  • Glejt od Pierwszego14 sie 2005Prezydent RP jest szantażowany przez Rosjan - twierdzi Roman Giertych, wiceszef sejmowej komisji śledczej18
  • Włodzimierz Nieświadomy14 sie 2005Gdyby akcję "Czyste ręce" przeprowadzano dziś, Cimoszewicz byłby jej negatywnym bohaterem22
  • Dyplomacja pałacowa14 sie 2005To Aleksander Kwaśniewski skłócił PiS z PO w kwestii obsady stanowiska ambasadora w Waszyngtonie24
  • Sztukmistrze prawa14 sie 2005Zawodowcy od prawa wsparli specjalistów od reklamy i socjotechniki w rozgrywaniu społeczeństwa przez lewicę27
  • Moskiewskie biesy14 sie 2005Polska będzie jednym z ostatnich krajów zjednoczonej Europy, z którym Rosja będzie żyła bez uprzedzeń i zadrażnień30
  • Buty Blaira14 sie 2005Nie ma mody na liberalizm, jest odcinanie się od liberalizmu32
  • Egalitaryzm dla idiotów14 sie 2005Nie było, nie ma i nie będzie bezpłatnych studiów34
  • Pielgrzymkiada14 sie 2005Już w tym roku do Łagiewnik przybędzie więcej pielgrzymów niż na Jasną Górę36
  • Giełda14 sie 2005Dania jest najatrakcyjniejszym krajem dla cudzoziemców kupujących samochody - wynika z raportu Komisji Europejskiej40
  • Ośmiornica na brukselskim wikcie14 sie 2005Mafioso to przeżytek, we Włoszech bryluje progettista - wyłudzacz unijnych funduszy42
  • Rozwój przez zatrudnienie - polemika14 sie 2005Miażdżącej krytyce poddał redaktor Michał Zieliński program gospodarczy Prawa i Sprawiedliwości "Finanse publiczne - rozwój przez zatrudnienie" ("Wprost", nr 30). Nie bardzo wiem tylko, czy program, czy PiS. Obawiam się,...46
  • Program niewidka14 sie 2005PiS obniży i podatki, i deficyt, a 25 mld zł wyczaruje46
  • Historia bańki14 sie 2005Prezesa Enronu niewiele różni od kontrolera finansów osiemnastowiecznej Francji49
  • Sto kwiatów i chwast14 sie 2005Socjalizm, własność państwowa, planowanie, kontrola nad gospodarką - to droga do nędzy50
  • Noga nogę myje14 sie 200522 miliony złotych kasuje co roku polska mafia futbolowa52
  • Cały ten pasztet14 sie 2005Rozmowa ze ZBIGNIEWEM BOŃKIEM, byłym piłkarzem i trenerem reprezentacji Polski, byłym wiceprezesem PZPN60
  • Rajskie piekło14 sie 200510 miejsc, które musisz zobaczyć. Budrewicz odkrywa Pantanal62
  • Stany Zjednoczone Europy14 sie 2005Nie było bardziej nacjonalistycznego kontynentu niż Europa i nie było bardziej humanistycznego kontynentu niż Europa65
  • Miłość po francusku14 sie 2005Nikt nie wie, za jakie zasługi dla Polski wystawiono de Gaulle`owi pomnik w Warszawie66
  • Know-how14 sie 2005Mózgi ludzi starzeją się zupełnie inaczej niż mózgi szympansów, naszych najbliższych ewolucyjnych krewnych - ogłosili amerykańscy uczeni68
  • Azja klonuje14 sie 2005Sklonowanie psa jest trudniejsze niż sklonowanie człowieka72
  • Fizyka żywych trupów14 sie 2005Komputery mogą działać w kilku wszechświatach?!76
  • Metropolia szkła14 sie 2005W Egipcie i Mezopotamii już w IV tysiącleciu p.n.e. były wytwarzane paciorki z fajansu78
  • Bez granic14 sie 2005Zatopiona Bułgaria Kilka tygodni temu pod wodą znalazła się Rumunia, teraz ulewy nękają Bułgarię. Deszcze podzieliły kraj, przerywając łączność między wschodnią a zachodnią częścią Bułgarii. Zalane są kilkukilometrowe odcinki dwóch...80
  • Saudyjska bomba zegarowa14 sie 2005Spokój panujący w Arabii Saudyjskiej może mylić. Natychmiast po śmierci Fahda w Rijadzie ogłoszono stan wyjątkowy82
  • Gnicie pomarańczy14 sie 2005Pół roku po "pomarańczowej rewolucji" Ukraina weszła w ostry zakręt86
  • Straszenie króla Donbasu14 sie 2005Czy atak na Achmetowa jest efektem konkurowania Juszczenki i Tymoszenko o względy donieckiego oligarchy?89
  • Pokój dwudziestodniowy14 sie 2005Południowy Sudan nie rozwijał się od czasu, gdy Bóg stworzył Adama i Ewę90
  • Menu14 sie 2005Tańczące gigantyczne żurawie stoczniowe i feeria świateł to tylko niektóre z elementów widowiska Jeana-Michela Jarre`a, które będzie ozdobą obchodów 25-lecia "Solidarności" w Gdańsku92
  • Recenzje14 sie 200594
  • Smak Hollyburgera14 sie 2005**Po co wymyślać nową historię? Wystarczy nakręcić ciąg dalszy - tak jak się to robi w Ameryce. Dziwne jest tylko to, że znienawidzone wzorce komercyjne z USA triumfują nie gdzie indziej jak nad Sekwaną. Powodzenie błahego, ale zabawnego filmu o...94
  • Pocztówka z Illinois14 sie 2005*****W historii tzw. concept album rok 2003 okazał się przełomowy. Tego roku bowiem ukazała się płyta "Greetings From Michigan: The Great Lake State" Sufjana Stevensa, poświęcona jego rodzinnemu stanowi - Michigan. Jej niezwykłość jednak...94
  • Wspaniała i nieznośna14 sie 2005****  Gdyby użyć kryteriów Witkacego, najnowszy album Bjork trzeba by uznać za prawdziwe dzieło sztuki. Bo rzadko która płyta jest w stanie wywołać tyle metafizycznego niepokoju i drżenia. Liryczna, ale nie sentymentalna, zachwycająca, ale i...94
  • Nie tylko dla kobiet14 sie 2005***Czeska Judyta ma na imię Laura, a Oliver to praski odpowiednik Adama. Michal Viewegh, autor "Powieści dla kobiet", nie jest jednak czeską Grocholą. Ulubieniec brukowców, skandalista, oskarżany przez literackie autorytety o powielanie...94
  • Strach ma skośne oczy14 sie 2005***  Amerykańscy bohaterowie filmu "Między słowami" umierali w Japonii z nudów. Ich rodacy w filmie "The Grudge - klątwa" umierają ze strachu. Ale sami są sobie winni - przekroczyli próg domu, w którym grasują widma...94
  • Dinozaur kina14 sie 2005Z filmów Spielberga zniknął humor i łobuzerskie mrużenie oka do widowni. Zastąpiły je moralizatorstwo i ckliwość96
  • Fotografie znalezione w ruinach14 sie 2005Często pod ostrzałem Jerzy Tomaszewski wystawiał tylko ręce z aparatem i "na ślepo" fotografował walki w powstaniu warszawskim100
  • Ueorgan Ludu14 sie 2005TRYBUNA PRZYMIERZA MIĘDZY DAWNYMI A MŁODYMI Nr 32 (147) Rok wyd. 4 WARSZAWA, poniedziałek 8 sierpnia 2005 r. Cena + VAT + ZUS + akcyza104
  • Dostęp do Hitlera14 sie 2005"Gazeta Wyborcza" robi Hitlerowi reklamę lepszą niż Michał Wiśniewski partii Leppera106