Trójmiasto przywódców

Zaklęcie ciąży nad wyborami prezydenckimi w Polsce. Drzwi do prezydentury otwiera tylko magiczne słowo "Trójmiasto". Każdy z dotychczasowych prezydentów III RP, nawet przechodni Jaruzelski, miał coś wspólnego z Trójmiastem. Jaruzelski popełnił tam swój największy błąd (zbrodnię) - poza wprowadzeniem stanu wojennego - czyli kierował wojskiem, gdy użyto go do strzelania do robotników. Lech Wałęsa to niemal synonim Gdańska, a Aleksander Kwaśniewski w Gdańsku studiował i dojrzewał do roli polityka. Teraz prezydentem będzie również kandydat z Trójmiasta. Donald Tusk urodził się i wychował w Gdańsku, a od kilku lat mieszka w Sopocie. Z kolei Lech Kaczyński, choć warszawiak, niemal całe dorosłe życie spędził w Sopocie (gdzie zresztą do dziś ma mieszkanie) i na Uniwersytecie Gdańskim. Przesądni mogliby uznać, że jeśli nic ich z Trójmiastem nie łączy, nie powinni zawracać sobie głowy marzeniami o prezydenturze. A do tego trzeba dodać premiera z Trójmiasta - Jana Krzysztofa Bieleckiego - i marszałka Sejmu Macieja Płażyńskiego. Co jest takiego w Trójmieście, że rosną tam bądź dojrzewają polityczni przywódcy?
Mieszkańcy Trójmiasta mieli żal do Normana Daviesa, najbardziej znanego na świecie historyka Polski, że to nie im, a przynajmniej Gdańskowi, lecz Wrocławowi poświęcił swoją monografię "Mikrokosmos". Teraz podobno sam Davies chciałby napisać o fenomenie Trójmiasta.

Okno na świat
Trójmiasto to mieszanka kresowej odwagi i buntu przesiedlonych ze wschodu mieszkańców Gdańska oraz Sopotu, kaszubskiej twardości charakterów, dumy i poczucia własnej wartości potomków budowniczych Gdyni, przebojowości przybyszów z innych części Polski (na przykład Lecha Wałęsy), którzy nie bali się zaczynać od zera na nieznanym, oraz poczucia wyjątkowości potomków hanzeatyckiego, a potem wolnego Gdańska. Otwartość na świat, o wiele większa niż w innych regionach Polski, była tu widoczna przez cały okres PRL. Dzięki portom Trójmiasto cieszyło się większą wolnością niż inne miasta. Mieszkańcy Trójmiasta lepiej niż w innych częściach kraju znali zachodni świat, choćby dzięki marynarzom mającym przywilej regularnych wyjazdów za granicę.
- Badając raporty SB z wielkich zakładów pracy Trójmiasta, zwróciłem uwagę, że szczególną wagę SB przywiązywała do kontaktów z "KK", czyli obywatelami krajów kapitalistycznych. Władza zdawała sobie sprawę, że to dla niej śmiertelne zagrożenie, a równocześnie nie mogła temu zapobiec, choćby ze względu na międzynarodowe kontakty handlowe portów i stoczni. - mówi dr Sławomir Cenckiewicz, historyk z gdańskiego IPN. Bardziej niż w innych miastach w Polsce rozwijał się tu też podziemny kapitalizm. - Chyba nigdzie w Polsce nie było tylu cinkciarzy, tylu ludzi nie obracało twardą walutą - mówi prezydent Gdańska Paweł Adamowicz.

Urodzeni buntownicy
Otwartość Trójmiasta na świat oraz jego kulturowy tygiel były źródłem antykomunizmu, który panował tu niemal od początku PRL. Sprzeciw wobec komunizmu był widoczny od 1945 r. Mało kto wie, że w 1968 r. to właśnie tu odbyła się największa, bo dwudziestotysięczna manifestacja studentów. Zdaniem Aleksandra Halla, historyka i legendy gdańskiej opozycji, do rozwoju obecnego tu ducha sprzeciwu przyczyniły się wileńskie korzenie wielu mieszkańców. Ci ludzie nigdy nie mieli złudzeń co do charakteru nowego ustroju. Gdy w Warszawie intelektualiści namawiali do odnowy partii i budowy socjalizmu z ludzką twarzą, w Trójmieście krzyczeli po prostu: "Precz z komuną!". - Trudno się temu dziwić: nikt z naszych krewnych nie zginął z rąk Niemców, za to pół rodziny wywieźli na wschód Rosjanie. - tłumaczy prezydent Gdańska Paweł Adamowicz, którego rodzice urodzili się w Wilnie.
Przymusowo osiedleni w Gdańsku kresowianie wnieśli do trójmiejskiej społeczności ducha buntu. Gdynianie dorzucili do tego rzadkie w PRL poczucie sukcesu. Było to przecież miasto tych, którzy przed wojną przyjeżdżali do Gdyni po finansowy i społeczny awans. Dziadkowie obecnego prezydenta Gdyni Wojciecha Szczurka przybyli tu w dwudziestoleciu międzywojennym spod Krotoszyna i z okolic Kielc. - Mobilność i dynamizm tamtego pokolenia, które z małej rybackiej wioski w ciągu kilkunastu lat wybudowało miasto będące symbolem sukcesu II Rzeczypospolitej, w znacznej mierze przetrwały do dziś - opowiada Wojciech Szczurek.
Na ducha buntu kresowian i poczucie dumy gdynian nałożyło się jeszcze kaszubskie zakorzenienie części mieszkańców Trójmiasta. Często nie do końca świadome. Dla Donalda Tuska to, że jest Kaszubem, długo nie miało większego znaczenia. - W mojej rodzinie nigdy się na ten temat nie rozmawiało, choć Tuskowie od pokoleń żyją w Gdańsku - mówi "Wprost" Donald Tusk. Gdy tuż po studiach Lech Bądkowski, nieżyjący już dziś legendarny opozycjonista, a w latach 70. guru zbuntowanej młodzieży Trójmiasta, spytał Tuska, czy zdaje sobie sprawę ze swojej kaszubskości, ten nie bardzo wiedział, co odpowiedzieć. Dziś Tusk jest dumny ze swych kaszubskich korzeni. To on napisał pierwszy podręcznik do nauki języka kaszubskiego. - Kaszubi uczą ciężkiej pracy, ale też twardości i sprytu. To wyjątkowe połączenie - mówi Donald Tusk.

Trójmiejski duch kapitalizmu
Otwarcie na świat zrodziło w Trójmieście w latach 70. i 80. specyficznego ducha kapitalizmu. Młodzi opozycjoniści wyrzuceni w stanie wojennym z pracy, korzystając ze starych przepisów, zaczęli zakładać własne firmy, zwykle w formie tzw. spółdzielni pracy. W drugiej połowie lat 80. przyszła z kolei moda na spółki prawa handlowego. W założonej po stanie wojennym spółdzielni Świetlik pracowali m.in. Donald Tusk i Maciej Płażyński. Zajmowali się malowaniem kominów na dużych wysokościach. Późniejszy premier Jan Krzysztof Bielecki stał się właścicielem firmy transportowej, a właściwie ciężarówki. Tusk wspomina, że na jego oczach ludzie, którzy przez lata byli najemnikami na państwowym, jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki przeistaczali się we właścicieli. - To nas raz na zawsze nauczyło, że najlepszą gwarancją wolności jest prywatna własność - mówi "Wprost" Donald Tusk.
Wojciech Szczurek, prezydent Gdyni, mówi, że duch przedsiębiorczości w Trójmieście sprawił, że po 1989 r., gdy przemysł stoczniowy przeżywał wielki kryzys, nie doszło do katastrofy bezrobocia. Bo ludzie tylko czekali, by zaistnieć na swoim.
Symbolem prosperity Trójmiasta w ostatnich latach stał się Sopot. Dotychczas kojarzony głównie z festiwalem piosenki, dziś jest polską stolicą przedsiębiorczości. W rankingach Centrum Badań Regionalnych Sopot od lat jest w ścisłej czołówce. - Działa u nas 200 różnych stowarzyszeń krzewiących przedsiębiorczość. Stawiamy na prywatyzację, bo wyzwala ona inicjatywę mieszkańców. Podczas gdy w całym kraju w usługach pracuje 58 proc. zatrudnionych, w Sopocie wskaźnik ten sięga 80 proc. - mówi prezydent Sopotu Jacek Karnowski. Charakterystyczne, że prezydenci Gdyni, Gdańska i Sopotu nie mają kłopotów z wyborem na kolejne kadencje. Wszyscy trzej nieprzerwanie działają w samorządzie od 1990 r.

Wolni i szczęśliwi
Kulturowa mieszanka Trójmiasta oraz otwarcie na świat stały się podglebiem buntów w czasach PRL, które w końcu doprowadziły do Sierpnia `80 i powstania "Solidarności". - Przełomem w mentalności był Grudzień `70. Na własne oczy widzieliśmy, jak władza strzela do robotników, a potem przez kolejne dni terroryzuje miasto. Z taką świadomością nie można już było żyć tak, jakby się nic nie wydarzyło. Sierpień `80 wcześniej czy później musiał nadejść, i to właśnie tu - mówi Aleksander Hall.
Trójmiasto, a szczególnie Gdańsk, było dla większości dzisiejszych liderów prawicy szkołą publicznej działalności. Dla Lecha Kaczyńskiego wyjazd z Warszawy do Gdańska miał być jedynie przystankiem w karierze naukowej. Tutejszy wydział prawa był mniej upolityczniony, w związku z tym łatwiej tam było zrobić doktorat. Paradoksalnie w Gdańsku Kaczyński był w większym stopniu skazany na politykę niż w Warszawie. W końcu to tam działali Bogdan Borusewicz, Anna Walentynowicz, Joanna i Andrzej Gwiazdowie i Lech Wałęsa. - Zaangażowanie męża było w tej sytuacji czymś oczywistym. To nie był wybór drogi życiowej, lecz opowiedzenie się za dobrem, przeciwko złu. Do głowy mi nie przyszło, żeby Leszka od tego odwodzić - wspomina Maria Kaczyńska, żona Lecha.
Już w wolnej Polsce Trójmiasto w największym stopniu wykorzystało szanse rozwoju, bo jego mieszkańcy w quasi-wolnorynkowym środowisku żyli od dawna. Jak wynika z najnowszych badań socjologicznych przeprowadzonych w ramach projektu "Prognoza społeczna 2005", mieszkańcy Trójmiasta są obok poznaniaków najbardziej zadowolonymi z życia ludźmi w Polsce. Zadowolenie ze swej sytuacji materialnej wyraża tu 41 proc. mieszkańców. Wygląda na to, że w Trójmieście ludzie czują się wolni i szczęśliwi, a tylko w takim środowisku rosną prawdziwi liderzy.

ŚWIADKOWIE HISTORII


• VII w. - na terenie dzisiejszego Gdańska powstaje osada rzemieślniczo-rybacka
  
• 997 - Gdańsk (Gyddanyzc urbs) jest po raz pierwszy wymieniony jako miasto w "Żywocie św. Wojciecha" Jana Kanapariusza
  
• 1209- pierwsza informacja o wsi Gdynia
  
• 1263 - nadanie Gdańskowi praw miejskich na prawie lubeckim
  
• 1283 - pierwsza wzmianka o Sopocie w akcie donacyjnym księcia pomorskiego Mściwoja II na rzecz klasztoru cystersów w Oliwie
  
• 1308 - Krzyżacy zajmują Gdańsk i Gdynię
  
• 1807 - wojska Napoleona I pod Gdańskiem - proklamowanie Wolnego Miasta Gdańska
  
• 1901 - dekretem cesarskim Sopot otrzymuje prawa miejskie
  
• 1920 - Gdańsk staje się wolnym miastem
  
• 1921 - rozpoczęcie budowy portu i miasta Gdynia
  
• 1939- 1 września salwą z krążownika Schleswig-Holstein na Westerplatte rozpoczyna się II wojna światowa; 7 września kapituluje Westerplatte; 5 października ginie 28 obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku
  
• 1945 - Trójmiasto zajmują wojska sowieckie i polskie
  
• 1970 - powstanie Uniwersytetu Gdańskiego
  
• 1970 - rozpoczyna się strajk w Stoczni Gdańskiej
  
• 1978 - w Gdańsku powstaje Komitet Założycielski Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, organizatorami są: Bogdan Borusewicz, Bogdan Lis, Alina Pieńkowska i Lech Wałęsa
  
• 1980 - 14 sierpnia rozpoczyna się strajk w Stoczni Gdańskiej; 31 sierpnia podpisano Porozumienia Sierpniowe, a 17 sierpnia powołano NSZZ "Solidarność"; 16 grudnia odsłonięto Pomnik Poległych Stoczniowców
  
• 1983 - gdańszczanin Lech Wałęsa zostaje uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla
  
• 1987 - do Gdańska przybywa papież Jan Paweł II 
  
• 1988 - 2 maja rozpoczyna się strajk w Stoczni Gdańskiej; 31 sierpnia gen. Czesław Kiszczak spotyka się z Lechem Wałęsą w sprawie podjęcia rozmów "okrągłego stołu"
  
• 1990 - Lech Wałęsa zostaje prezydentem RP
  
• 2005 - uroczyste obchody 25-lecia "Solidarności"

MOJE TRÓJMIASTO


• Mirosław Baka, aktor
  Mój rodzinny Gdańsk uważam za miasto, które ma sto razy więcej uroku niż Warszawa. Miasta portowe mają w sobie coś metafizycznego. Tu po prostu inaczej się oddycha, jest inne poczucie przestrzeni. Takie okno na świat, które czyni miasto wiecznie otwartym i wolnym.
  
  
• Leszek Możdżer, muzyk
  Wprawdzie nie przywiązuję się do miejsc, ale dla Trójmiasta robię wyjątek. To dla mnie miejsce, które budzi wspomnienia z dzieciństwa, bo przecież tu się wychowałem i chodziłem do szkoły. Mam sentyment zwłaszcza do starówki, która jest dla mnie absolutnie ulubionym miejscem w Gdańsku.
  
  
• Marek Kamiński, polarnik
  Dla mnie w Sopocie magiczne jest to, że wszystko jest tu pod ręką. Wszystko jest blisko, ludzie nie muszą właściwie używać samochodów. To miasto o bardzo ludzkim wymiarze. Żyje się tu o wiele spokojniej niż w Warszawie, mieszkańcy nie są tacy spięci jak w stolicy.

small>Fot. K. Pacuła, M. Stelmach