Polska piramida

Tama we Włocławku, która miała przetrwać 70 lat, pilnie wymaga umocnienia. Wskutek erozji dna poniżej zapory konstrukcja „zawisła" na brzegach i popękała. Poziom wody tuż pod tamą obniżył się o siedem metrów. Skutki erozji sięgają aż po Ciechocinek, powodując w całej okolicy znaczne obniżenie wód gruntowych. Budowla nie została dostatecznie głęboko posadowiona, bo była planowana jako jeden z elementów kaskady Wisły – a ta nigdy nie powstała – mówi prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej Mariusz Gajda.

---

Ichtiolodzy twierdzą, że powinniśmy pójść w ślady Amerykanów, którzy wyszli z założenia, że tamy to nie piramidy i nie muszą stać wiecznie. Burzenie zapór wodnych stało się w Stanach Zjednoczonych rutyną. W ciągu ostatnich dwóch dekad rozebrano tam 500 tam, a przez ostatnie dwa lata wysadzono prawie osiemdziesiąt. Demontują je te same firmy, które je kiedyś budowały. We Francji zburzono już cztery zapory w dolinie Loary, planuje się zniszczenie kolejnych dwóch. Podobne zamiary mają Norwegowie, Kanadyjczycy, Australijczycy, Japończycy. – Duńczycy mają głównie małe rzeki, przy których budowali elektrownie, folusze, młyny. Teraz doszli do wniosku, że wysadzą tamy, bo więcej zarobią na turystach i wędkarzach, których przyciąga naturalnie płynąca rzeka – mówi prof. Tomasz Mikołajczyk z Akademii Rolniczej w Krakowie.

Tama łososiom
W miarę starzenia się konstrukcji koszty utrzymania zapory rosną. Światowa Komisja ds. Zapór Wodnych już w 2001 r. opublikowała raport głoszący, że choć tamy przyczyniły się do rozwoju cywilizacji i korzyści, które z nich płyną, są istotne, to ich ekonomiczna i środowiskowa cena jest nie do zaakceptowania.
Czy można zburzyć tamę we Włocławku? – I taka opcja jest brana pod uwagę, ale nie znam wypadku demontażu tak potężnej budowli. Na świecie usuwa się głównie niewielkie zapory – mówi Mariusz Gajda. W KZGW jest przygotowywany wniosek do Komisji Europejskiej, dotyczący koniecznych prac na terenie tamy we Włocławku. Jest wśród nich także projekt przepławki dla ryb. Stara nigdy nie funkcjonowała dobrze i była barierą nie do pokonania dla ryb wędrujących w górę rzeki.
Przed wybudowaniem włocławskiej zapory poniżej Włocławka łowiono do 33 ton troci rocznie, po przegrodzeniu rzeki w jej dolnym biegu – 12 ton, a w górnym zaledwie 6 kg! To problem nie tylko Polski. Jeszcze 100 lat temu do Bałtyku wpadało 70 rzek, w których rozmnażały się i rosły łososie. Sytuacja się zmieniła, gdy ruszyła budowa zapór wodnych i intensywne melioracje rzek. W Polsce tarliska tej cennej ryby można było spotkać w górnych dopływach Dunajca, Wisły, Raby, Sanu, Wisłoki. W całym basenie Bałtyku próbuje się przywrócić – przynajmniej w niektórych rzekach – warunki, w których łosoś mógłby się rozmnażać. Poza kilkoma rzekami w Skandynawii ryba ta odbywa tarło wyłącznie z ludzką pomocą na fermach. Narybek jest wypuszczany do rzek i po roku-dwóch spływa do morza.

Winda dla ryb
W Polsce, w dolnym biegu Wisły i Drwęcy, intensywne zarybianie łososiem jest prowadzone od 1994 r. przez zespół prof. Ryszarda Bartla z Instytutu Rybactwa Śródlądowego i prof. Józefa Domagałę z Uniwersytetu Szczecińskiego. Narybek wędruje do Bałtyku, gdzie dorasta, ale by się rozmnożyć, musi wrócić do rzeki. – Łososie odbywają tarło, kopią gniazda i składają w nich ikrę, ale do tej pory nie udało się wokół nich znaleźć narybku. Może przyczyną jest zła jakość dna. Maleńkie ryby nie są w stanie wydostać się z gniazda i giną niczym w sarkofagu. Łososie potrzebują czystego żwiru, a takie warunki można znaleźć w podkarpackich potokach, które nadal płyną naturalnie – mówi Mikołajczyk. Do walki o łososia w Polsce przyłączył się Światowy Fundusz na rzecz Przyrody (WWF) oraz Akademia Rolnicza w Krakowie, Polski Związek Wędkarski oraz RZGW. Co roku do wybranych potoków na południu Polski wypuszcza się około 100 tys. małych łososi. Przed tymi rybami na drodze do morza, stoją turbiny hydroelektrowni. Części udaje się przez nie przepłynąć. – Przepławka w tamie we Włocławku nie działa, bo nawet latająca ryba nie jest w stanie wykonać takiego skoku w powietrzu – mówi Mikołajczyk. Gdy droga dla łososi stanie otworem, powinniśmy być gotowi na ich przyjęcie – dodaje. Nowa przepławka będzie długim kanałem, którego budowa pochłonie kilka milionów złotych. Czas pokaże, czy zadziała. W Loarze pomagano wędrownym rybom, montując u podnóża tam wanny z wabiącą je wodą i co pewien czas wciągano pojemniki na górę. Mimo to łososie atlantyckie pojawiły się w rzece dopiero kilka miesięcy po wysadzeniu zapór.

Trucizny w zbiorniku
Przyrodnicy twierdzą, że tamę we Włocławku trzeba zburzyć, także dlatego, że przestała chronić przed powodzią. Spływająca z góry fala nie ma się gdzie zmieścić, gdyż zbiornik jest wypełniony mułem. Osady i śmieci, które zwykle pozostają zawieszone w kolumnie wody i płyną wraz z rzeką w dół, osadzają się przed tamą. W niektórych rzekach zbiorniki zamiast być magazynami wody, zmieniają się w magazyny mułu. Ten proces zagraża trwałości budowli. Zburzenie tamy powoduje, że woda wycina sobie drogę przez te osady i przenosi je w dół rzeki. Właśnie osady mogą się stać przyczyną poważnych kłopotów. Szkodliwe substancje tkwiące przez dziesięciolecia w mule nagle dostają się do rzeki. W Stanach Zjednoczonych opracowano już sposoby na unieszkodliwianie groźnego depozytu.
Zburzenie tamy to rozwiązanie drastyczne – ostrzega amerykańska hydrobiolog dr Emily Stanley z Uniwersity of Wisconsin. Z naukowego punktu widzenia mamy równie blade pojęcie o tym, co się stanie z rzeką po usunięciu zapory, jak wiele lat temu, gdy zaczynano tamy budować na wielką skalę. W Polsce ciągle wielu zwolenników ma projekt budowy tamy w Nieszawie. Spiętrzone przez nią wody miałyby podeprzeć zaporę we Włocławku. Może warto zadedykować im opinię eksperta Komisji ds. Zapór Wodnych: „Większość ludzi kieruje się rozsądkiem, zanim wyda pieniądze. W wypadku budowy tamy i oceny jej wartości ten zdrowy zmysł najwyraźniej szwankuje".