Kłamstwo płacowe

Rząd powinien skończyć z powiększającą się dysproporcją w wynagrodzeniach" – grzmiał niedawno szef SLD Wojciech Olejniczak. Przekonywał, że pracownicy tzw. sfery budżetowej najmniej korzystają ze wzrostu płac, dlatego jego ugrupowanie popiera roszczenia wszystkich grup zawodowych. „Żądania są słuszne, ale oczekiwana skala podwyżek jest nierealna i niemożliwa do spełnienia" – zgadzał się z nim szef klubu PO Zbigniew Chlebowski. Tymczasem z badań (m.in. z opublikowanej w 2007 r. „Diagnozy społecznej") wynika, że to właśnie pracownicy budżetówki zarabiają najwięcej.

---

Wśród pięciu najlepiej opłacanych zawodów w Polsce (informacje o zarobkach zostały podane przez samych zainteresowanych) trzy to profesje, w których pensje wypłaca w większości państwo (nauczyciele akademiccy, lekarze, urzędnicy). Najlepiej zarabiają prawnicy, wśród których są także opłacani przez państwo sędziowie (adwokatom, notariuszom i radcom prawnym wysokie zarobki zapewnia państwo, ciągle blokując konkurencji dostęp do zawodu). Jedynym „niebudżetowym" zawodem, który pod względem zarobków może się równać z pensjami w budżetówce, są menedżerowie dużych firm (trzecie miejsce w Polsce). W pierwszej dziesiątce najlepiej opłacanych zawodów są także „budżetowi" policjanci i górnicy, którzy wyprzedzili m.in. informatyków i finansistów.

Klasa uprzywilejowana
Po 1989 r. przedstawiciele sfery budżetowej systematycznie stawali się uprzywilejowaną klasą nieźle zarabiających, chronionych przed zwolnieniem i roszczeniowo nastawionych pracowników. Na przykład pracownicy służb mundurowych mogą przejść na emeryturę po 15 latach pracy (są już w Polsce emerytowani policjanci, którzy mają 33 lata). Wówczas otrzymują 40 proc. policyjnej pensji i mogą dorabiać w prywatnym sektorze. Nauczyciele z kolei pracują 18 godzin tygodniowo. Mogą także trzy razy w ciągu kariery zawodowej wziąć roczny płatny urlop na podreperowanie zdrowia (do tego mają prawo do wcześniejszej emerytury po 30 latach pracy). Górnicy zaś dostają trzynastą i czternastą pensję.
Dodatkową premią dla pracowników sfery budżetowej jest to, że ich pracodawcą jest państwo, co oznacza niewielką kontrolę jakości wykonywanej pracy. Kilka tygodni temu przypadkowo wybuchła afera, kiedy się okazało, że w szkole podstawowej w Witaszycach przez 17 lat uczył biologii nauczyciel nie mający tytułu magistra. Jego uczniowie przyznali, że na lekcjach zajmował się głównie opowiadaniem historii ze swojego życia. Opowiadałby je pewnie do wcześniejszej, finansowanej przez podatników emerytury, gdyby nowy dyrektor szkoły nie poprosił go o oryginał dyplomu.
Pracownicy państwowych firm i budżetówki nadużywają także prawa do zwolnień lekarskich. Jeśli wierzyć statystykom, to policjanci chorują pięć razy częściej niż statystyczny Polak. Ciekawe, że podczas protestu celników nielegalnie strajkujący (z uwagi na zawód zgodnie z prawem nie mogą zaprzestać pracy) grozili masowym braniem zwolnień lekarskich. Ponieważ nikt nie choruje na zawołanie, to dziwi pewność, z jaką protestujący wypowiadali takie groźby. Czyżby jeden patologiczny system (ochrony zdrowia) wspierał drugi?

Posada marzenie
Liderzy protestujących pracowników sfery budżetowej rozgłaszali, jakie to głodowe pensje otrzymują lekarze, policjanci czy nauczyciele. Tymczasem mimo że prywatny sektor ma największe problemy w historii ze znalezieniem pracowników, do rzekomo źle opłacanej budżetówki chętni walą drzwiami i oknami. Na przykład do mazowieckiej policji przyjęto w 2007 r. 272 osoby, ale chętnych było aż 1989. To ponad siedmiu kandydatów na każde miejsce pracy. Można to porównać tylko z konkurencją o indeksy na najbardziej obleganych kierunkach studiów. Z kolei kilka miesięcy temu w częstochowskim wydaniu „Gazety Wyborczej" napisano, że co roku jest ponad dwustu nowych chętnych absolwentów do pracy w publicznych szkołach – jako nauczycieli polskiego albo historii, chociaż nie ma tam żadnych nowych etatów dla nauczycieli tych przedmiotów. Nauczyciele zadziwiająco mocno trzymają się swoich głodowych pensji.
Ośmiogodzinny dzień pracy w państwowej firmie pozwala bez problemu dorabiać. Sfera budżetowa jest wręcz „paliwem" dla szarej strefy w Polsce. Chociaż masowo rośnie zatrudnienie, a każdy, kto wykaże minimalną inicjatywę, jest w stanie znaleźć legalną pracę, to, jak wynika z najnowszych badań CASE, liczba Polaków pracujących w szarej strefie jest tylko o 100 tys. osób mniejsza niż w 2004 r., kiedy w Polsce było 20-procentowe bezrobocie. Dlaczego prawie nic się nie zmieniło? Bo dla większości osób pracujących w szarej strefie jest to działalność dodatkowa, oprócz legalnej pracy. Jest to możliwe przede wszystkim w wypadku pracowników sfery budżetowej, takich jak lekarze i nauczyciele. Od tych pierwszych banki nie wymagają nawet zaświadczenia o dochodach przy braniu kredytów. Bankowcy zdają sobie sprawę, że znacznej części swoich dochodów lekarze nie byliby w stanie udokumentować.
Sektor państwowy w Polsce należy do największych spośród krajów UE. Wytwarza ponad jedną piątą PKB i zatrudnia prawie 30 proc. pracowników. Dla porównania, w Wielkiej Brytanii budżetówka wypracowuje tylko 2,3 proc. PKB, a w najmniej liberalnej (spośród tzw. starych krajów UE) Grecji – 14 proc. PKB. – Jest to system tak niewydolny, że stopniowo wypiera go sektor prywatny – komentuje Andrzej Sadowski, wiceprezydent Centrum im. Adama Smitha. Prywatna służba zdrowia w Polsce nie może nadążyć za obsługiwaniem chętnych. Podobnie jest z edukacją, w której trudno nie zauważyć samonapędzającego się mechanizmu. Niska jakość nauczania w publicznych szkołach gwarantuje stały dopływ klientów na prywatne korepetycje. Z badań przeprowadzonych przez Open Society Institute wynika, że z prywatnych lekcji korzystała już połowa uczniów klas maturalnych, a wpływy nauczycieli z korepetycji sięgają 7 mld zł rocznie, co oznacza, że na statystycznego nauczyciela przypada 14 tys. zł rocznie.

Mit biednego lekarza
Badania opinii publicznej wskazują, że nieznaczna większość Polaków popiera protesty i żądania płacowe. Czy robiliby tak, gdyby znali faktyczne dochody pracowników służby zdrowia? Nawet Ministerstwo Zdrowia nie wie, ile zarabia 80 tys. polskich lekarzy. Przeciętny lekarz ma dochody z trzech miejsc pracy, a więc dane otrzymywane ze szpitali mówią co najwyżej o ułamku ich rzeczywistych zarobków. – Takie dane nie uwzględniały także dochodów z prywatnych praktyk, które prowadzi dwie trzecie polskich lekarzy – potwierdza Adam Kozierkiewicz, ekspert ds. ekonomiki zdrowia. O tym, że nie jest to tylko przypadek, świadczą wyniki badania płac z „Diagnozy społecznej 2007". Lekarze są piątą pod względem wysokości zarobków grupą zawodową w Polsce (na 32 zawody ujęte w klasyfikacji). Zarabiają, według własnych deklaracji, średnio 2985 zł netto i jest to tylko 446 zł mniej niż pierwsi w rankingu prawnicy, a więcej niż menedżerowie małych firm, psychologowie, ekonomiści i informatycy.
Losowo wybraliśmy oświadczenia trzech z dwudziestu lekarzy, którzy są posłami. Dla wszystkich głównym źródłem dochodu jest pensja z posady w placówce publicznej służby zdrowia i wszyscy płacą podatki w trzecim, najwyższym przedziale skali podatkowej, co oznacza, że należą do jednego procenta najlepiej zarabiających Polaków. Na przykład Tadeusz Naguszewski, poseł PO i ordynator oddziału chorób wewnętrznych w wojewódzkim szpitalu w Elblągu, zarobił w 2007 r. tylko w tej publicznej placówce prawie 141 tys. zł. Do tego dochodzi 2,1 tys. zł z prywatnego gabinetu lekarskiego oraz mniejsze dochody z kilku innych źródeł, czyli w sumie ponad 166 tys. zł. O tym, że pieniądze nie stanowią dla Naguszewskiego problemu, świadczy to, że jest właścicielem dwóch mercedesów klasy C.
Kolejny wylosowany lekarz polityk to Krzysztof Grzegorek z PO, dyrektor ZOZ w Skarżysku Kamiennej. Tylko z tytułu zatrudnienia w ZOZ w 2007 r. zarobił 144 tys. zł. Jak zarabiał jego prywatny gabinet lekarski? Cytujemy: przychód 0 zł, dochód 520 zł. Do pracy jeździ albo audi A6 albo mercedesem klasy E. Najbiedniejszym z trójki jest Marek Balicki z LiD, dyrektor Szpitala Wolskiego, który zarobił ponad 126 tys. zł brutto (jest właścicielem toyoty avensis i hondy accord). Jak widać, nie bez powodu podczas jednej z sejmowych debat poświęconych zarobkom w służbie zdrowia poseł PiS Ludwik Dorn żartobliwie komentował żądania podwyżek słowami: „Pokaż, lekarzu, co masz w garażu". Co ciekawe, zarobki lekarzy można łatwo obliczyć na podstawie ich zeznań podatkowych, ale nikt tego nigdy nie zrobił, nawet domagające się podwyżek organizacje samorządu lekarskiego. Podobnie jest z dochodami pielęgniarek, które do oficjalnych zarobków otrzymują również pieniądze od chorych lub ich rodzin za „dodatkową opiekę".

Mit biednego nauczyciela
Nieprawdziwy jest również obiegowy pogląd o niskich zarobkach nauczycieli. W Polsce pracuje ponad 520 tys. nauczycieli (w tym 100 tys. w szkołach wyższych). Fakt, że nauczyciele publicznych szkół wyższych to elita finansowa Polski, mało kto kwestionuje. ZNP twierdzi, że naprawdę mało zarabiają nauczyciele szkół podstawowych i liceów, ale dane również tego nie potwierdzają. Pod koniec 2007 r. „Dziennik Łódzki" zajrzał do oświadczeń majątkowych tych nauczycieli, którzy zostali radnymi. I choć z oficjalnych danych wynika, że nauczyciel dyplomowany zarabia 2195 zł brutto, to z podanych przez gazetę przykładów wynika, że zarabiają oni prawie dwa razy więcej (na przykład Maria Piątek, nauczycielka języka polskiego w szkole podstawowej w Sierzchowach w powiecie rawskim, zarabia 3 773 zł). Różnica bierze się z tego, że nauczycielom przysługuje co najmniej kilka różnych dodatków (wszystkich ich jest 14), które podwyższają pensję. Nawet według oficjalnych danych ZUS, nauczyciele mają średnią płacę wyższą niż średnia krajowa. A to wszystko, przypomnijmy, bez uwzględnienia dochodów z korepetycji.
Obecne protesty są nie tyle spowodowane dramatyczną sytuacją pracowników sektora państwowego, ile próbą wyszarpania „swojej" części premii od wzrostu gospodarczego. Polityków rządu i opozycji mówiących o „uzasadnionych żądaniach płacowych" można porównać do lemingów. Małe gryzonie z tundry mają tę przypadłość, że zbliżając się do morza, nabierają pewności, iż mogą je przepłynąć i znaleźć po drugiej stronie pożywienie. Rzucają się w wodę i giną. Podobnie skończą politycy, którzy będą uważać, że można zaspokoić żądania płacowe strefy budżetowej. To nierealne, bo właściwie każdy uważa, że zarabia za mało. 

Chora budżetówka Z raportu Banku Światowego wynika, że publiczną służbę zdrowia źle ocenia ponad połowa Polaków i jest to najgorszy wynik spośród wszystkich państw Unii Europejskiej (oprócz Rumunii). Także jakość pracy nauczycieli pozostawia wiele do życzenia. Z opublikowanego pod koniec 2007 r. przez OECD raportu o osiągnięciach edukacyjnych uczniów (tzw. raport PISA) wynika, że polska szkoła nie uczy myślenia. Na przykład w kategorii „posługiwanie się argumentacją opartą na nauce" najwyższe wyniki osiąga tylko 1 proc. polskich uczniów, podczas gdy średnio w innych krajach OECD uczniów wybitnych w tej dziedzinie jest dwuipółkrotnie więcej. Jedną wielką kompromitacją Polski są efekty pracy naszych sędziów. Jak wynika z ostatniego rankingu Doing Business, przygotowanego przez Bank Światowy, odzyskanie długu w polskim sądzie trwa przeciętnie aż 833 dni i jest to dwa razy dłużej niż średnio w krajach OECD oraz prawie trzy razy dłużej niż na przykład na Węgrzech.