Pięć rad dla Polski

Dziennikarz, pisarz, żołnierz AK, podczas wojny kurier rządu na uchodźstwie, pierwszy dyrektor sekcji polskiej Radia Wolna Europa

Od trzech miesięcy oglądam Polskę z bliska i z każdym dniem uprzytamniam sobie coraz lepiej ogrom problemów, z którymi musi się zmagać kraj. Krytyka obecnego i poprzednich rządów wydaje się jałowa. Bardziej konstruktywnym podejściem jest zastanowienie się nad tym, jak bym postępował, gdybym znalazł się na miejscu szefa rządu. Tego rodzaju hipotetyczne rozważania wolne są w moim wypadku od wszelkiego populizmu, jako że z uwagi na wiek nie mam ani możliwości, ani zamiaru ubiegać się o jakiekolwiek stanowisko. Nie potrzebuję się obawiać utraty popularności ani zdobywać głosów.

Zacznijmy od ustalenia priorytetów. Eugeniusz Kwiatkowski mawiał, że na froncie walki o lepsze jutro trzeba starannie wybrać strategicznie ważny odcinek, skoncentrować na tym wybranym kierunku główne siły i uderzyć nimi z całą determinacją. Gdybym miał prawo decyzji, wybrałbym nie więcej niż trzy lub cztery najważniejsze problemy: walkę z bezrobociem, walkę z korupcją, zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom i zwalczanie schorzeń społecznych, takich jak szerzenie się epidemii AIDS, narkomania, alkoholizm itd.

Postulat pierwszy - jednomandatowe okręgi wyborcze
Zacząłbym od reformy ordynacji wyborczej, a więc od wprowadzenia jednomandatowych okręgów wyborczych. Usunęłoby to podstawową słabość obecnego systemu, jaką jest przerost partyjniactwa. Obywatel ubiegający się o wybór do parlamentu jest bardziej uzależniony od władz swojej partii aniżeli od głosów i woli wyborców. To partia decyduje, czy i na jakim miejscu znajdzie się na liście kandydatów i jakie będzie miał szanse. W systemie jednomandatowym wygrywa kandydat, który jest najlepiej znany w okręgu i cieszy się poparciem miejscowego elektoratu. Nie ma demokracji bez partii, ale źródłem słabości państwa jest podporządkowanie posłów i członków rządu władzom partyjnym, które mają skłonność do przedkładania doraźnych interesów wyborczych nad interes państwa. W politycznym języku nazywa się to populizmem. Jednomandatowa ordynacja wyborcza sprzyja powstaniu dwupartyjności, a więc układu, który zdał egzamin w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Słabością jednomandatowych okręgów wyborczych jest pewna przewaga interesów regionalnych nad interesem kraju jako całości. Rozwiązaniem może być wybór części posłów i senatorów z krajowych list wyborczych.

Postulat drugi - tworzenie nowych miejsc pracy
Na drugim miejscu mego programu umieściłbym walkę z bezrobociem. Wzrost bezrobocia, który zaczyna osiągać rozmiary zagrażające państwu, można zahamować jedynie przez inwestycje państwowe i prywatne. Historyczną okazję stwarza możliwość uzyskania funduszy przedakcesyjnych z Unii Europejskiej. Warunkiem ich pozyskania jest zgromadzenie części funduszy we własnym zakresie, a także przygotowanie fachowych projektów, które uzyskają aprobatę w Brukseli. Okazji, jaką może być napływ funduszy ze wspólnego rynku, i związanych z tym korzyści nie wolno zmarnować.
Skuteczna walka z bezrobociem wymaga usunięcia wszystkiego, co zniechęca przedsiębiorcę do inwestowania, a więc w pierwszym rzędzie obniżenia stopy podatkowej, jednej z najwyższych w Europie. Za wysokie podatki, hamujące rozwój przedsiębiorczości, zamiast zwiększać, zmniejszają wpływy skarbowe.
Czynnikiem ograniczającym zatrudnienie i skłaniającym do zwalniania pracowników jest obecny kodeks pracy. Pracodawca woli uniknąć zatrudnienia nowego pracownika, jeśli wie, że nie będzie mógł się go pozbyć bez kosztów i strat. Związki zawodowe, zwalczając zmiany w kodeksie pracy, stwarzają konflikt interesów między pracującymi i bezrobotnymi. Wszystko bowiem, co zniechęca przedsiębiorcę do zatrudniania ludzi, godzi w bezrobotnych. Dobrym przykładem inwestycji redukujących bezrobocie jest trzyletni rządowy program rozbudowy dróg, częściowo finansowany z funduszy z Unii Europejskiej.

Postulat trzeci - walka z korupcją
Walka z korupcją to następny punkt programu. Plany obecnego rządu są tak ogólnikowe, że w praktyce niewiele znaczą. Pomijają najskuteczniejszą metodę zwalczania przekupstwa, jaką byłoby masowe stosowanie zasadzek antykorupcyjnych. Za przykład może posłużyć półminutowa migawka nadana niedawno w telewizji. Pokazuje policjanta, który przyjmuje łapówkę i rezygnuje z wystawienia mandatu. Po tej migawce krótka informacja, że policjant został usunięty ze służby i wszczęto przeciw niemu postępowanie karne. Masowe zastosowanie podobnych zasadzek antykorupcyjnych nie tylko przeciwko policjantom, ale także przeciwko urzędnikom państwowym i członkom parlamentu szybko doprowadziłoby do wyplewienia przekupstwa.

Postulat czwarty - wolność gospodarowania
Elementem działającym przeciwko postępowi gospodarczemu jest zły klimat otaczający przedsiębiorców, którzy osiągnęli sukces. W czasach Rzeczypospolitej szlacheckiej nie godziło się szlachcie parać handlem. Coś jeszcze z tego w nas zostało. Nie może się wzbogacić kraj, w którym ludzie bogatsi od innych stają się podejrzani w oczach państwa i obywateli. Za przykład może posłużyć projekt ustawy nakazującej składanie na piśmie spisu własności ściśle osobistej, a więc biżuterii, mebli, zbioru znaczków pocztowych albo monet, dzieł sztuki itd. Tego rodzaju inwentaryzacja łączy się z niebezpieczeństwem, że poufność zeznań nie będzie zachowana i stanie się źródłem informacji dla włamywaczy i złodziei. Jaki przedsiębiorca zagraniczny zdoła nakłonić swoich ekspertów do osiedlenia się w kraju, który nie szanuje prawa do intymności?

Postulat piąty - publiczna telewizja
Walka o zmianę mentalności i nieprzychylnego klimatu dla przedsiębiorczości wymaga bliskiego współdziałania mediów. W Stanach Zjednoczonych dużą rolę zarówno w walce z korupcją, jak też ze schorzeniami społecznymi odegrała telewizja publiczna. Obraz wywiera o wiele większy wpływ aniżeli słowo drukowane albo słuchane. Przykładem może być telewizyjna migawka w kampanii przeciwko paleniu tytoniu, które stało się jedną z głównych przyczyn zgonów na raka i chorób układu krążenia. Kampania jest prowadzona w USA za pomocą wielkich plakatów i kilkunastosekundowych migawek w telewizji publicznej. Na przykład zdjęcie pięknej, młodej dziewczyny i obok przerażające zdjęcie tej samej dziewczyny, która na skutek żucia tytoniu zachorowała na raka języka. W Polsce telewizja jest najpotężniejszym środkiem oddziaływania na społeczeństwo. Trudno nie docenić jej wpływu na odbiorców. Niestety, ten ogromny potencjał nie jest dziś w pełni wykorzystywany. Nie jest to winą dyrekcji, lecz systemu finansowania programów telewizyjnych. Ponieważ nie udaje się dotychczas ściąganie opłat od odbiorców telewizji publicznej, jej największym źródłem dochodów stają się reklamy. W ten sposób telewizja publiczna zmieniła się w telewizję komercyjną. Telewizji Polskiej nie stać na poświęcanie drogocennego czasu na spełnianie misji społecznej. Zmiana tego systemu staje się jednym z podstawowych postulatów. Jedno z dwojga: albo trzeba znaleźć skuteczny sposób ściągania opłat abonamentowych, albo też władze państwowe powinny wziąć na siebie finansowanie telewizji i ograniczyć nadawanie reklam do ściśle określonego minimum. Telewizja państwowa mogłaby się wtedy stać telewizją publiczną w służbie celom uznawanym przez społeczeństwo za bezsporne. Zamiast wymawianego tajemniczym szeptem słowa "reklama" przed każdym programem o znaczeniu wychowawczym pojawiałaby się zapowiedź o treści: "telewizja w służbie publicznej". Uprzytomniłoby to odbiorcom misję Telewizji Polskiej i znacznie podniosło jej prestiż. Reforma telewizji państwowej jest jednym z głównych postulatów mego "prywatnego" programu reform. Ograniczam się do zarysowania postulatów, które - jak się zdaje - wysuwają się dziś na pierwszy plan.