Psychologia bąbla

Dodano:   /  Zmieniono: 
Prace tegorocznych noblistów z dziedziny ekonomii pozwalają testować rynki

Na szczególne odnotowanie zasługują - jak sądzę - tegoroczne Nagrody Nobla z ekonomii przyznane Danielowi Kahnemanowi i Vernonowi Smithowi. Nie co roku bowiem nagradza się pionierów ważnych kierunków w nauce. Z podręczników ekonomii można się dowiedzieć, że w tej dyscyplinie - w odróżnieniu od nauk ścisłych i biologii - nie można przeprowadzać kontrolowanych laboratoryjnych eksperymentów. Pozostaje więc testowanie teoretycznych modeli na podstawie danych statystycznych. Prace tegorocznych laureatów pozwalają przezwyciężyć lub przynajmniej osłabić to ograniczenie.

Chciał Marksa, wyszedł Smith (Adam)
Vernon Smith jest twórcą tzw. ekonomii eksperymentalnej, która bada, jak ludzie współdziałają, wykorzystując określone reguły gry, reprezentujące na przykład rozmaite mechanizmy rynkowe. Wychowany pod wpływem socjalistycznych poglądów Smith - z wykształcenia inżynier - przystępując do eksperymentów w 1956 r., oczekiwał, że wykażą one nieefektywność rozwiązań rynkowych. Tymczasem okazało się, że nawet przy małej liczbie uczestników i ograniczonej informacji osiągano wyniki przypominające zachowania na konkurencyjnych rynkach. Badania umożliwiły zaprojektowanie i testowanie projektów tak szczególnych rynków, jak rynek elektryczności, wody czy przydziałów na emisję zanieczyszczeń.

Umysł ryzykanta
Daniel Kahneman, z wykształcenia psycholog, wniósł - wraz ze zmarłym przed kilku laty Amosem Tverskim - wielki wkład w rozwój eksperymentalnych badań nad podejmowaniem przez ludzi decyzji w warunkach niepełnej informacji i ryzyka. Takich sytuacji jest w naszym życiu wiele - tylko przy rutynowych problemach mamy pełną informację i nie podejmujemy ryzyka. Wyniki badań Kahnemana i Tverskiego mogą być więc przydatne w realnym życiu. Warto dodać, że mamy w Polsce wybitnych przedstawicieli omawianego kierunku - profesorów Józefa Kozieleckiego i Tadeusza Tyszkę. Nagrodę Nobla dla Daniela Kahnemana należy traktować jako wyraz uznania dążeń, aby twierdzenia nauk społecznych, w tym ekonomii, opierać na wyraźnych i mocnych podstawach psychologicznych (chodzi o wiedzę na temat dyspozycji jednostek w zakresie przetwarzania informacji i reagowania na bodźce). Prekursorem takiej orientacji badawczej był w Polsce Andrzej Malewski, przedwcześnie zmarły badacz.

Fikcja "nowego człowieka"
Zawsze byłem zdania, że podstawą twierdzeń o zbiorowych zachowaniach powinny być wyraźne założenia dotyczące trwałych skłonności ludzi. Nie da się zresztą sformułować żadnej teorii na temat zachowań dowolnego społeczeństwa czy grupy bez przyjęcia założeń dotyczących cech człowieka (choć same założenia nie wystarczą, dodatkowe przesłanki muszą dotyczyć warunków działania ludzi). Problem z teoriami bez wyraźnych założeń na temat dyspozycji jednostek polega na tym, że milcząco przyjmują one często fałszywe założenia empirycznie, co zwykle prowadzi do błędów. Najbardziej jaskrawym pod względem skali błędu przykładem jest tu marksizm, a ściślej, przepowiednia o nieuchronnym upadku kapitalizmu i zastąpieniu go przez nierynkowy i dzięki temu lepszy socjalizm. Marks i jego zwolennicy nie sformułowali wyraźnych twierdzeń na temat psychologicznych cech ludzi, może dlatego, że widzieli nie ludzi jako takich, lecz ich wielkie, antagonistyczne grupy: burżuazję i proletariat. U podłoża ich twierdzeń o ekonomicznej wyższości socjalizmu można wykryć kompletnie fałszywe wyobrażenia o człowieku jako jednostce pozbawionej stałych właściwości, a przez to zmieniającej się na lepsze pod wpływem doskonalszego ustroju - socjalizmu. Jakże ciężkie konsekwencje miała ta bajka o "nowym człowieku", czyli o nie ograniczonej plastyczności jednostki!

Przychodzi makler do psychologa
Psychologia podejmowania decyzji wyprowadza z eksperymentalnych badań wiele twierdzeń o zachowaniach człowieka. Mogą one pomóc w wyjaśnianiu ważnych ekonomicznych zjawisk - wyniku decyzji wielu ludzi. Od kilkunastu lat szybko rozwija się dziedzina zwana behavioural finance - badania nad rynkami finansowymi wykorzystujące m.in. dorobek psychologii decyzji. Decyzjom finansowym, na przykład w grze na giełdzie, towarzyszy wiele niepewności i ryzyka. Warto wiedzieć, jak ludzie sobie z tym radzą. Niektóre badania psychologiczne pokazują, że ponad 90 proc. ankietowanych sądzi, że ma kompetencje wyższe od przeciętnych, co jest - rzecz jasna - matematycznie niemożliwe. Być może ta tendencja do nadmiernej pewności siebie przyczynia się do powstawania "bąbli" spekulacyjnych na giełdach. To oczywiście tylko jedna z możliwych hipotez.

Laureaci nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii
  • 2001 George A. Akerlof, A. Michael Spence i Joseph E. Stiglitz (USA)
    za analizę rynków cechujących się asymetrią informacji
  • 2000 James J. Heckman i Daniel L. McFadden (USA)
    za opracowanie teorii i metod stosowanych w analizie statystycznej zachowań osób i gospodarstw domowych
  • 1999 Robert A. Mundell (Kanada)
    za analizę polityki pieniężnej w warunkach ograniczeń kursów wymiany, a także za analizę optymalnych obszarów walutowych
  • 1998 Amartya Sen (Indie)
    za badania nad tym, jak powinny postępować społeczeństwa, by racjonalnie gospodarować swymi zasobami, i jak prowadzić politykę gospodarczą, by zapewnić ład społeczny
  • 1997 Robert C. Merton i Myron S. Scholes (USA)
    za opracowanie nowej metody określania wartości instrumentów pochodnych, którą można wykorzystywać m.in. do określania wartości umów ubezpieczeniowych

Więcej możesz przeczytać w 43/2002 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 43/2002 (1039)

  • Darwin dla Polaków27 paź 2002Geniusz może mieć swoje ograniczenia, ale głupota nie jest tak upośledzona - ostrzegają autorzy najnowszej edycji Nagród Darwina.3
  • Wprost od czytelników27 paź 2002Akademia bezrobotnychWielu młodych ludzi nie może znaleźć pracy ("Akademia bezrobotnych", nr 41), ponieważ nie przychodzą na uczelnie po naukę, ale po tytuł magistra, który - w ich mniemaniu - ma im otworzyć drzwi do kariery....3
  • Peryskop27 paź 2002W ekonomii nie ma cudów: jeśli państwo pozwala się bogacić jednostkom, także ono jest bogate. W drugą stronę ta zasada nie działa - to najprostsza recepta Steve'a Forbesa na dobrobyt.Podczas pobytu w Polsce radził: "Weźcie przykład z...6
  • Ekonomia styliska27 paź 2002Kto uważa, że za mało zarabia, może bić policjanta styliskiem albo rzucać w niego petardami - uważa 40 proc. Polaków. A kiedy pracownik zażąda, aby państwo dosypało pieniędzy firmie, w której jest zatrudniony, to państwo powinno pieniądze dać -...6
  • Dossier27 paź 2002ALEKSANDER KWAŚNIEWSKI,prezydent RP "Polacy często zachowują się tak, jakby sądzili, że wszyscy nas kochają na świecie. A my mamy ogromną większość ludzi, którym Polska jest obojętna, oraz tych, którzy mają do Polski...7
  • Z życia koalicji27 paź 2002Czarne chmury zbierają się nad Markiem Borowskim. Ten niesamowicie koncyliacyjny polityk tak dał się we znaki opozycji, że korzystając z zamieszania wokół noclegu Gabriela Janowskiego na sali obrad, postanowiła go odwołać z funkcji...8
  • Z życia opozycji27 paź 2002Ryszard Bender zdradził! Dlaczego zdradził Antoniego Macierewicza i wycofał się z walki o prezydenturę Lublina z listy Razem Polsce, zaś do samorządu kandyduje w imieniu Ligi Polskich Rodzin? - Kandyduję z listy ligi, bo inne ugrupowania nie są...9
  • M&M27 paź 2002Jak uchronić polską demokrację Z paragrafu "godności Sejmu poniżanie"są podstawy, by zamknąć posłów. Można potemSejm rozwiązać. Następnie już tylko staranniestrzec, żeby się, broń Boże,nie związał z powrotem.  10
  • Playback27 paź 2002 10
  • Akademia Dyplomatyczna27 paź 2002Jeszcze w połowie lat 90. większość polskich dyplomatów stanowili absolwenci moskiewskiej akademii MGIMO.10
  • Fotoplastykon27 paź 200212
  • Poczta27 paź 2002Podatek dla PolskiIdea obniżenia podatków, a nawet ich ujednolicenia ("Podatek dla Polski", nr 41) jest mi bliska dzięki lekturze publikowanych w prasie opinii i analiz ekspertów Centrum im. Adam Smitha. Pytanie tylko, kto...14
  • Kadry27 paź 200215
  • Pięć rad dla Polski27 paź 2002Jan Nowak-Jeziorański Dziennikarz, pisarz, żołnierz AK, podczas wojny kurier rządu na uchodźstwie, pierwszy dyrektor sekcji polskiej Radia Wolna Europa Od trzech miesięcy oglądam Polskę z bliska i z każdym dniem uprzytamniam sobie coraz lepiej...16
  • Lepperum veto27 paź 2002Polscy posłowie są tacy jak ci, którzy ich wybrali22
  • Miasto z głową27 paź 2002Pietras, Kaczyński, Olechowski, Sośnierz chcą być polskimi Giulianimi26
  • Sztab malowany27 paź 2002Generałowie buntują się przeciw reformom wojska, a młodsi oficerowie - przeciw odkładaniu reform i generalskim układom w armii.30
  • Prywatne Usługi Militarne27 paź 2002Polski może bronić prywatna armia, zakontraktowana na zasadzie przetargu32
  • Bez makijażu27 paź 2002Polityczny makijaż zawsze odpada od właściciela niczym tynk z długo nie remontowanej kamienicy36
  • Giełda i wektory27 paź 2002Hossa ŚwiatAirbus wniebowziętyKoncern Airbus podpisał kontrakt z tanimi brytyjskimi liniami lotniczymi EasyJet na dostawę 120 samolotów z możliwością zakupu kolejnych 120. Katalogowa cena maszyn wynosi 6,2 mld dolarów i chociaż...38
  • Odkurzacz na parkiecie27 paź 2002Po co nam giełda papierów bezwartościowych?40
  • Paragraf 22 bis27 paź 2002Prezydent uratował rząd Leszka Millera przed abolicyjną kompromitacją!48
  • Upadek cesarstwa turyńskiego27 paź 2002Fiat Agnellich przechodzi pod kontrolę Berlusconiego50
  • Psychologia bąbla27 paź 2002Prace tegorocznych noblistów z dziedziny ekonomii pozwalają testować rynki52
  • Mikro i makro27 paź 2002Lewica nie uznaje indywidualnego sukcesu ekonomicznego za warunek rozwoju gospodarki53
  • Premia abolicyjna27 paź 2002Spotkanie z prof. ANDRZEJEM ZOLLEM, rzecznikiem praw obywatelskich55
  • Mały Internet27 paź 2002M-Internet kontra globalna sieć56
  • Bezprzewodowi hakerzy27 paź 2002Poufne dane z komputerów można ściągnąć, stając z laptopem w pobliżu domu czy biura60
  • Era postkomputerowa27 paź 2002Wkrótce na rynek wejdzie urządzenie, które zastąpi peceta62
  • Panaceum27 paź 2002Od jakiegoś czasu nasze władze, nie mogąc sobie poradzić z uzdrowieniem sytuacji w Polsce, próbują uzdrowić sytuację na Ukrainie. Przypomina to typową przypadłość psychologów, którym nie układa się w domu, więc zostają...66
  • Wszechnica Wiedzy Wszelakiej27 paź 2002Sieć pomocywww.pomoc.prv.plMożna pomóc potrzebującym, nie wstając od komputera. Wystarczy odwiedzić witrynę Pomoc.prv.pl. Znajdziemy na niej informacje na temat wielu organizowanych w Polsce i na świecie akcji charytatywnych, można dzięki...66
  • Supersam27 paź 2002Aromat sukcesuJak powinien w tym sezonie pachnieć mężczyzna sukcesu? Hugo Boss proponuje połączenie m.in. mandarynki, paczuli i ziaren kminku. Poza tym perfumy "Baldessarini" przyciągają świeżą kompozycją gorzkiej pomarańczy i zielonej...67
  • Hip hop do sukcesu27 paź 2002Dzieci blokowisk i wolnego rynkuHip hop to pierwsza subkultura w Polsce, która łączy image buntu i kontestacji z afirmacją wolnego rynku. Hiphopowcy - i u nas, i na Zachodzie - obnoszą się często z chuligańskim stylem życia, agresywnością,...68
  • Sztuka zarabiania27 paź 2002Grupa Tats Cru, legenda graffiti, zarabia rocznie do 400 tysięcy dolarów72
  • Pijmy kefir!27 paź 2002Drogi Robercie!Kiedy zastanawiaŁem się nad specyfiką polskiego nabiału, to doszedłem do wniosku, że jednym z elementów, które różnią nasz jadłospis od obyczajów reszty świata, jest kefir. Nie znają go nigdzie na...74
  • Papieskie lata27 paź 2002Stan moralny Polaków nie świadczy o tym, że przejmują się pouczeniami papieża75
  • Czy marzenia pomagają w życiu?27 paź 2002Czy marzenia pomagają w życiu? TAK NIE JERZY GRUZAscenarzysta, reżyserPotrzebujemy marzeń, żeby mieć siłę żyć. Marzenia dają nam energię. Najlepsze są te, które się nie spełniają. Spełnione marzenie często nas rozczarowuje. Poza tym...76
  • Chwała czarownicom27 paź 2002Recepta na inny los to walka o samą siebie. Nie z innym mężczyzną i nie z inną kobietą, ale z samą sobą78
  • Globalna ruletka27 paź 2002Czego Saddam Husajn nauczył się od Nikity Chruszczowa?80
  • Know-how27 paź 2002To tylko złudzenieOlaf Blanke z Genewskiego Szpitala Uniwersyteckiego, lecząc chorą na epilepsję pacjentkę, przekonał się, że drażnienie prawego zakrętu kątowego mózgu wywoływało u chorej niezwykłe wrażenia. Kiedy przez elektrody przepływał...83
  • Dieta grozi otyłością27 paź 2002Można jeść do syta i chudnąć84
  • Geny w menu27 paź 2002O tym, co i w jakich ilościach powinniśmy jeść, zadecydowali nasi przodkowie88
  • Choroba na nosa27 paź 2002Stan zdrowia można zdiagnozować na podstawie zapachu. Np. cukrzycy wydzielają woń gumy do żucia. W diagnozie pomoże w tym "elektroniczny nos".90
  • Bez granic27 paź 2002Rosja czy Hobbitowo?Rosja jest o wiele bardziej różnorodna etnicznie, niż dotychczas sądzono. Okazało się, że oprócz Czeczenów, Baszkirów czy Tatarów kraj ten zamieszkują także... Papuasi, Scytowie, Elfy i...92
  • Baza interesów27 paź 2002Al Kaidzie bin Ladena przetrącono kręgosłup i pozbawiono ją azylu w Afganistanie, ale siatka terrorystów przetrwała konfrontację z supermocarstwem. Paradoksalnie, ma dziś większe wpływy na świecie niż przed 11 września 2001 r.94
  • Miecz Ameryki27 paź 2002Rozmowa z generałem WESLEYEM CLARKIEM, byłym głównodowodzącym połączonych sił NATO w Europie102
  • Ślepa władza27 paź 2002Wiktor Juszczenko: "...Parlament, rząd i prezydent powinni wspólnie się zastanowić zarówno nad sposobem zapewnienia stabilizacji na najbliższe dziesięciolecie, jak i nad tym, czego Ukraina potrzebuje."104
  • Latający Holender27 paź 2002Polska padła ofiarą wewnętrznych porachunków holenderskiego establishmentu106
  • Ekspres Dublin - Haga - Warszawa27 paź 2002Baczmy, byśmy - jadąc naszym ekspresem - nie dali się ogłupić Gabrielom, LPR-om, Lepperom108
  • Menu27 paź 2002ŚwiatZłodziej klonówPrzed laty Francis Ford Coppola podkradł George'owi Lucasowi pomysł na "Czas Apokalipsy". Do dziś panowie, mimo że mieszkają w sąsiedztwie, nie rozmawiają z sobą. Tym razem osobą, która okradła Lucasa,...110
  • Ja, Dylan27 paź 2002Bob Dylan stał się najbardziej wpływowym rockmanem świata114
  • Płyty Kuby Wojewódzkiego27 paź 2002TOTOThrough The Looking Glass25 lat buszowania w zbożu światowego show-biznesu i 25 milionów sprzedanych płyt to bilans zobowiązujący. Toto - starsi panowie o niezwykłym darze zamieniania banalnych czasem kompozycji w epickie dzieła pop....117
  • Zabójcza bogini27 paź 2002Współczesne diwy operowe to ofiary Marii Callas Była symbolem artystycznego mistrzostwa, ale wiodła nieszczęśliwe życie, płacąc za obsesję perfekcjonizmu. Maria Callas, najsłynniejsza primadonna świata, zniszczyła nie tylko siebie. Jej...118
  • Kino Tomasza Raczka27 paź 2002 Znaki - ocena: 3.5 Reżyseria M. Night Shyamalan. W rolach głównych: Mel Gibson, Joaquin Phoenix. USA 2002 r. Rzadko się zdarza, żeby film złożony z tak banalnych, a czasem wręcz ogranych elementów robił tak intrygujące...119
  • Boży szaleniec27 paź 2002Nadal mam w sobie witalność młodego człowieka - mówi Jack Nicholson Nie ma tematu, na który nie można by porozmawiać z Jackiem Nicholsonem. Twarz mu się rozjaśnia, gdy mówi o swoich dzieciach (ma syna i córkę z Rebeccą...120
  • Kolosalne perskie oko27 paź 2002Film "8 kobiet" pobił we Francji wszelkie rekordy popularności, łącznie z niedawnym rekordem "Amelii"122
  • Organ Ludu27 paź 2002TRYBUNA PRZYMIERZA MIĘDZY DAWNYMI A MŁODYMI124
  • Kto zabił milion dolarów?27 paź 2002Wielu ludziom nie brakuje niczego oprócz miliona. Najlepszy ze znanych wszystkim milionów jest oczywiście milion dolarów126