Balcerowicz wprost - Hayek i Thatcher

Balcerowicz wprost - Hayek i Thatcher

Dodano:   /  Zmieniono: 
Reformy Margaret Thatcher przerwały ekspansję etatyzmu na Zachodzie i utorowały drogę przemianom wolnorynkowym
Aby w pełni ocenić osiągnięcia laureatów tegorocznej nagrody im. Friedricha von Hayeka, trzeba spojrzeć na historię XX wieku. To był okres ekspansji etatyzmu (lub - innymi słowy - socjalizmu), który wypierał wolność jednostki, zwłaszcza gospodarczą. W dawnym bloku radzieckim i w dużej części tzw. Trzeciego Świata swoboda gospodarcza została zniszczona przez gospodarkę nakazową i związane z nią totalitarne państwo. Na Zachodzie wolność gospodarczą poważnie osłabiły nacjonalizacje, biurokratyczne przepisy, ekspansja wydatków budżetowych i podatków oraz nacisk na sterowanie globalnym popytem. Tendencje te miały silne poparcie kręgów intelektualnych. Komunizm miał prawdopodobnie więcej autentycznych zwolenników wśród intelektualistów na Zachodzie niż pośród inteligencji w krajach realnego socjalizmu. Etatystyczne zalecenia były do niedawna głoszone przez wpływowe odłamy zachodniej ekonomii i kierowane do biednych krajów Trzeciego Świata. To ekspansja państwa, a nie rozszerzenie ekonomicznych swobód, miała być kluczem do wyprowadzania tych krajów z nędzy. Główne nurty zachodniej ekonomii pomijały do niedawna problemy instytucji i długofalowego rozwoju, skupiając się na kwestiach krótkookresowej stabilizacji gospodarczej, bo - jak powiedział kiedyś Keynes - "w długim okresie wszyscy będziemy martwi".

Niewidzialna ręka Hayeka
W warunkach ekspansji etatyzmu i sprzyjającego mu klimatu intelektualnego tylko nieliczni mieli mądrość i odwagę, aby bronić i rozwijać klasyczny paradygmat indywidualnej wolności i ograniczonego państwa. Friedrich von Hayek należał do największych z nich. Jego koncepcje ekonomiczne miały mocną podstawę w wypracowanej przezeń teorii liberalnego i praworządnego państwa oraz w teorii wiedzy o społeczeństwie. Rynek był dla niego społecznym mechanizmem odkrywania nowych możliwości, a ceny rynkowe zawierały więcej informacji, niż posiadali poszczególni uczestnicy rynku. Hayek nadał filozoficzną i naukową głębię Smithowskiej koncepcji "niewidzialnej ręki rynku". Wbrew głosicielom prymitywnej doktryny postępu, jego idee dotyczące indywidualnej wolności i rynku okazały się bardzo płodne i nowoczesne. Świadczy o tym m.in. ich entuzjastyczne przyjęcie w jednym z najnowszych i - jak sądzę - najbardziej obiecujących prądów ekonomii, a mianowicie ekonomii eksperymentalnej. Jej główny twórca - Vernon L. Smith - otrzymał w ubiegłym roku Nagrodę Nobla.

Związki zawodowe, inflacja, etatyzm
Jednakże jeszcze w latach 70. bardzo niewiele osób miało mądrość, odwagę, siłę osobowości oraz zdolności przywódcze, aby przeciwstawić się etatystycznej ortodoksji nie tylko w sferze intelektualnej, ale i w praktyce politycznej. Dlatego czuję się szczególnie uprzywilejowany, że mogę wygłosić mowę z okazji przyznania nagrody im. Friedricha von Hayeka pani Thatcher, która była przywódcą Partii Konserwatywnej oraz przez 11 lat premierem Wielkiej Brytanii, najdłużej spośród brytyjskich premierów XX wieku. Politycy kierujący się przekonaniami należą do rzadkości. Jeszcze rzadziej spotkać można tych, którzy kierują się przekonaniami i służą dobrej sprawie. Najrzadsi są politycy, którzy kierują się przekonaniami, służą dobrej sprawie i na dodatek są skuteczni. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że pani Thatcher była wielkim i nadzwyczaj skutecznym politykiem przekonań, który służył najwspanialszemu celowi - sprawie ludzkiej wolności i odpowiedzialności.
Polityka thatcheryzmu przeobraziła Wielką Brytanię. Aby dostrzec skalę zmian, trzeba sobie przypomnieć, w jakim stanie był ten kraj na początku jej rządów. Otóż:
  • związki zawodowe miały prawo weta wobec rządu i parlamentu
  • Partie Pracy i Konserwatywna tkwiły w okowach etatyzmu
  • za główny sposób zwalczania inflacji uznawano kontrolę płac, a jednocześnie inflacja była dwucyfrowa
  • Wielka Brytania traciła gospodarczy dystans wobec Niemiec Zachodnich i Francji i musiała negocjować z Międzynarodowym Funduszem Walutowym program finansowej pomocy


I przyszła Thatcher...
Thatcheryzm odwrócił te (i inne) negatywne tendencje. Wielka Brytania w latach 80. i 90. rozwijała się szybciej niż Niemcy i Francja. W 1979 r. dochód na mieszkańca wynosił 76,4 proc. odpowiedniego wskaźnika w Niemczech i 84 proc. we Francji; w 2002 r. przeciętny Brytyjczyk miał dochód tylko o 6-7 proc. niższy od dochodu mieszkańca Niemiec czy Francji. Wyjaśnienie zmienionych wyników gospodarczych jest proste: do czasów pani Thatcher Zjednoczone Królestwo posunęło się dalej ku socjalizmowi niż owe dwa kraje i musiało za to zapłacić gospodarczą cenę. Dzięki thatcheryzmowi Wielka Brytania odeszła od socjalizmu ku wolnemu rynkowi i uzyskała za to gospodarczą nagrodę. Ten ruch ku wolności gospodarczej i ograniczonemu państwu nie był jednak łatwy. Wymagał prawdziwych innowacji w polityce gospodarczej, zwłaszcza w prywatyzacji infrastruktury (łączności, energetyki) oraz w reformach oświaty i służby zdrowia. Wymagał niezłomności w obliczu masowych protestów ze strony intelektualistów. Według słów samej pani Thatcher: "Nic nie jest tak uporczywe jak modny konsensus". Warto przypomnieć, że gdy w 1981 r. thatcherowski rząd dokonywał głębokiej zmiany strategii ekonomicznej, 364 czołowych akademickich ekonomistów ogłosiło publiczny protest, a tylko garstka otwarcie poparła nową politykę. Transformacja Wielkiej Brytanii wymagała wreszcie hartu i wytrwałości w starciu z agresywnymi związkami zawodowymi i innymi grupami nacisku. Wszystkie wymienione cechy, skupione w jednej osobie, rodziły w społeczeństwie przekonanie, że rozpoczęte reformy nie zostaną zarzucone, a to z kolei zwiększało szanse ich sukcesu.
Wpływ thatcheryzmu sięgał daleko poza Wielką Brytanię. Pod przywództwem pani Thatcher kraj ten był w ramach Unii Europejskiej głównym zwolennikiem wolnego rynku, a jego tworzenie stanowiło bodaj największą liberalną reformę na Zachodzie. Thatcherowskie reformy (wraz z polityką Ronalda Reagana w Stanach Zjednoczonych) przerwały ekspansję etatyzmu na Zachodzie i przetarły drogę ku reformom wolnorynkowym. Sam pamiętam, jak w ponurych latach stanu wojennego w Polsce studiowałem wraz z grupą kolegów doświadczenia brytyjskich prywatyzacji. Dzięki reformom pani Thatcher Wielka Brytania stała się - podobnie jak w ubiegłych wiekach - wzorcem dla innych krajów świata.

Tekst jest fragmentem laudacji na cześć tegorocznych laureatów nagród Friedricha Augusta von Hayeka, wygłoszonej przez prof. Leszka Balcerowicza. Otrzymali je Margaret Thatcher, Otmar Issing oraz Johan Norberg. Nagrodę ustanowiono w 1999 r. w stulecie urodzin von Hayeka. Przyznawana jest co dwa lata ludziom, którzy angażują się na rzecz rozwijania gospodarki wolnorynkowej. Pierwszym jej laureatem (w 2001 r.) był prof. Leszek Balcerowicz.
Więcej możesz przeczytać w 43/2003 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 43/2003 (1091)

  • Wprost od czytelników26 paź 2003, 1:00Chiracoschröderoland Jestem pod wrażeniem oceny sytuacji w Unii Europejskiej przedstawionej czytelnikom "Wprost" przez Jerzego Marka Nowakowskiego ("Chiracoschröderoland", nr 42). Wreszcie ktoś miał odwagę powiedzieć...3
  • Na stronie26 paź 2003, 1:00Automatyczny premier zamiast premiera Millera?3
  • Peryskop26 paź 2003, 1:00Niemiecki koń trojański Warszawski tygodnik informacyjny 'Wprost' poświęcił swoje cover story [sprawie Centrum przeciw Wypędzeniom], pokazując na kładce fotomontaż, na którym Erika Steinbach, przewodnicząca Związku Wypędzonych, ubrana w...6
  • Dossier26 paź 2003, 1:00Józef OLEKSY poseł SLD "W SLD toczy się niejako podwójny nurt życia: zebraniowo-narodowo-oficjalne, statutowe w gremiach i takie życie jak wszędzie - nieformalne, kuluarowe, którego tony są czasem różne" RMF...7
  • Poczta26 paź 2003, 1:00Syn Hansa Franka w Krakowie W związku z toczącą się dyskusją na temat centrum wypędzonych chciałbym wspomnieć o wizycie w Krakowie najmłodszego syna generalnego gubernatora Hansa Franka - Niklasa. Ten dziennikarz "Sterna", historyk,...9
  • Kadry26 paź 2003, 1:009
  • M&M26 paź 2003, 1:00JAKI POMYSŁ, TAKA ZAPŁATA Wymyślił myto znany winiet entuzjasta za jazdę przez most, tunel albo wjazd do miasta. Przysłowie staropolskie przypomina mi to: (oby) "za twoje myto jeszcze cię obito".10
  • Playback26 paź 2003, 1:00Marek Siwiec, szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego, i Antoni Kowalczyk, komendant główny policji10
  • SMS-y z budki26 paź 2003, 1:00Telekomunikacja Polska instaluje nowe automaty telefoniczne o nazwie Exanto - kilkaset już działa w Warszawie, Gdańsku, Wrocławiu, Szczecinie, Krakowie, Poznaniu, Katowicach i Łodzi. Mają być one odporne na zmienne warunki klimatyczne, ale przede...10
  • Z życia koalicji26 paź 2003, 1:00Najwyższe rangą zero, czyli szef Prokuratury Krajowej Karol Napierski okazał się zerem z przeszłością. Napierski w stanie wojennym utrwalał władzę ludową na odcinku szefa prokuratury w Otwocku. I kiedy czterech esbeków zmaltretowało tam...12
  • Z życia opozycji26 paź 2003, 1:00 Paru facetów, a niewykluczone, że i babek z okolic Białegostoku zrobiło z posła Krzysztofa Jurgiela (PiS) senatora. Frekwencja podczas wyborów uzupełniających do Senatu wyniosła 5,6 proc. - Ten wybór jest klęską dla SLD...13
  • Fotoplastykon26 paź 2003, 1:0014
  • Zabiję cię, glino!26 paź 2003, 1:00Z policji wyrzuca się najlepszych oficerów, zostawiając konformistów, pijaków i sługusów polityków16
  • Proszę wstać, Kurczuk idzie26 paź 2003, 1:00SLD zostawi swoim następcom bombę w prokuraturze20
  • Niemiecka prasa26 paź 2003, 1:00Polska stała się już niemiecką kolonią medialną.22
  • Rywin TV26 paź 2003, 1:00Nie ma żadnego racjonalnego powodu, by istniała państwowa telewizja - są tylko powody polityczne30
  • Nałęcz - Gorąca jesień26 paź 2003, 1:00Decyzje rządu mogą wywołać protesty, jakich już dawno w kraju nie widziano34
  • Zawracanie gitary - Altruiści26 paź 2003, 1:00Politykowi, który traci władzę, zależy głównie na bezpieczeństwie i pieniądzach34
  • Giełda i wektory26 paź 2003, 1:00Hossa Świat Słowacki Rover MG Rover może się zdecydować na budowę fabryki wartej 250 mln funtów na Słowacji - donosi dziennik "Birmingham Post". Oznaczałoby to wycofanie się brytyjskiego producenta samochodów z...36
  • Poszczuć Balcerowicza Lepperem - jak rząd znalazł 100 mld zł26 paź 2003, 1:00Jak rząd znalazł 100 mld zł38
  • Ekstrakasa26 paź 2003, 1:00Najlepsi szefowie banków w Europie Środkowej i Wschodniej42
  • Krajowy Rejestr Skandalu26 paź 2003, 1:00Dlaczego Krajowy Rejestr Sądowy ogłuszył i oślepił polskich przedsiębiorców?50
  • Masoneria biznesu26 paź 2003, 1:00Dyplom MBA, czyli dwa i pół magistra52
  • Balcerowicz wprost - Hayek i Thatcher26 paź 2003, 1:00Reformy Margaret Thatcher przerwały ekspansję etatyzmu na Zachodzie i utorowały drogę przemianom wolnorynkowym56
  • 2 x 2 = 4 - Nobel czy nie Nobel?26 paź 2003, 1:00Tegoroczne Nagrody Nobla z ekonomii obrażają poczucie sprawiedliwości naukowej57
  • Supersam26 paź 2003, 1:00Zastrzyk w kremie AA Plus Age Expert firmy Oceanic to pierwsze polskie kosmetyki przeciwzmarszczkowe działające podobnie jak zastrzyki z botoksu, czyli toksyny botulinowej. Zawarty w nich kompleks o nazwie Botox-like (nie zawierający botoksu)...58
  • Toksyczne nauczycielki26 paź 2003, 1:00Więcej mężczyzn w szkole to mniej agresji wśród uczniów.60
  • Usta mówią26 paź 2003, 1:00Namiętny pocałunek w usta jest do dziś naturalną formą pozdrowienia między mężczyznami w krajach arabskich62
  • Dziadek neandertalczyk26 paź 2003, 1:00Zanim neandertalczycy wyginęli, skrzyżowali się z naszymi przodkami64
  • Makłowicz do Bikonta, Bikont do Makłowicza26 paź 2003, 1:00Piotrusiu! W przedpokoju stoi jeszcze przenośna lodówka pełna serów, a ja już siedzę przed monitorkiem, by podzielić się z tobą przemyśleniami, które od dwóch tygodni we mnie wzbierają.66
  • Druga płeć - Arnold mocny26 paź 2003, 1:00Schwarzenegger nie wypierał się swoich romansów - nie zasłaniał się złą pamięcią i nie dementował. Przeprosił. I to wystarczyło67
  • Polisa na życie Lecha Wałęsy26 paź 2003, 1:00Nobel ocalił mnie i "Solidarność" - mówi były prezydent RP68
  • Król nowej epoki26 paź 2003, 1:00Panowanie Stanisława Augusta to walka erudyty ze szlacheckim motłochem71
  • Know-how26 paź 2003, 1:00Samolot na laser Pierwszy na świecie zdalnie sterowany samolot zasilany wysyłaną z ziemi wiązką lasera opracowali inżynierowie z NASA. Trzystugramowy prototyp o rozpiętości skrzydeł 1,5 m wystartował w pierwszy lot w hangarze lotniska Marshall...72
  • Gdzie się leczyć26 paź 2003, 1:00Najlepsze szpitale w Polsce - okulistyka, otolaryngologia, ortopedia74
  • Syjamskie cięcie26 paź 2003, 1:00Raz na 50 tys. narodzin przychodzi na świat para zrośniętych bliźniąt84
  • Bez granic26 paź 2003, 1:00Isa-bij! Według oficjalnych danych, w wyborach w Azerbejdżanie zwyciężył Ilham Alijew, syn obecnego prezydenta Gajdara Alijewa. Poparło go 79,55 proc. wyborców, a jego główny rywal Isa Gambar, dawny przewodniczący parlamentu i...86
  • Gniazdo szerszeni Osamy26 paź 2003, 1:0050 tysięcy terrorystów zjechało do Jemenu88
  • Koizumi zwycięzca26 paź 2003, 1:00Tygrys przebudził się w Japonii92
  • Daleki wschód pokoju26 paź 2003, 1:00Nie chcemy od Arafata kondolencji, żądamy zaprzestania karmienia palestyńskich dzieci nienawiścią96
  • Węgrzy NATO - nie!26 paź 2003, 1:00Po raz pierwszy w historii jeden z członków Paktu Północnoatlantyckiego może zostać z niego wykluczony98
  • Ambasador reżyser26 paź 2003, 1:00Sir Michael Pakenham: "Polska ma wszelkie warunki, żeby być ważnym graczem w Europie"100
  • Menu26 paź 2003, 1:00Świat Lennon kameleon Kim był John Lennon? Rockmanem, hipisem, politycznym rewolucjonistą, ekologiem, entuzjastą medytacji. Twórcy musicalu o jego życiu doliczyli się aż dwunastu twarzy bitelsa. Taka sama liczba aktorów wcieli się w...104
  • Miłość w Grabinie26 paź 2003, 1:00Telewizyjna wieś wygrywa z globalną wioską McLuhana106
  • Wielka trójka filmowa26 paź 2003, 1:00Polskim filmowcom nic tak dobrze nie wyszło jak komedie110
  • Adwokat diabła26 paź 2003, 1:00Maszynopis pierwszej powieści Johna Grishama odrzuciło 25 wydawców112
  • Płyty Kuby Wojewódzkiego26 paź 2003, 1:00 TRIBUT TO KRYZYS Nigdy więcej wojny - *** Formacja Kryzys to praojcowie rodzimego punk rocka. Nestorzy piosenki dalekiej od festiwalowo-telewizyjnej garmażerki z cyklu "Cała sala śpiewa z nami". To oni jako pierwsi wysadzali w...113
  • Perły do lamusa?26 paź 2003, 1:00Kontrast między ubogim strojem a eleganckim zachowaniem tworzył postać Chaplina: nędzarza broniącego swej godności114
  • System idiotele - Niebiesko mi26 paź 2003, 1:00Dawno, dawno temu, za siedmioma niebieskimi górami, za siedmioma niebieskimi lasami, za siedmioma niebieskimi morzami była sobie niebieska kraina.116
  • Co-media - Czy grozi nam ajkju?26 paź 2003, 1:00Jak zawsze wścibscy dziennikarze postanowili przeprowadzić Narodowy Test Inteligencji116
  • Organ Ludu26 paź 2003, 1:00TRYBUNA PRZYMIERZA MIĘDZY DAWNYMI A MŁODYMI Nr 43 (56) Rok wyd. 2 WARSZAWA, poniedziałek 20 października 2003 r. Cena + VAT + ZUS + akcyza Częściowa realizacja Planu Hausnera Ciąć Millera zamiast budżetu Kierownictwo naszej Partii i rządu...117
  • Skibą w mur - Skarpety ratują życie26 paź 2003, 1:00Okazuje się, że dobrze dobrane skarpety to dla wielu kobiet rzecz ważniejsza niż to, że świetnie znamy się na piłce nożnej118