Król nowej epoki

Król nowej epoki

Dodano:   /  Zmieniono: 1
Panowanie Stanisława Augusta to walka erudyty ze szlacheckim motłochem
Zdrajca czy patriota? Oportunista czy mąż stanu? Ostatni obrońca Rzeczypospolitej czy marionetka w rękach seksualnie nie nasyconej carycy Katarzyny? Stanisław August Poniatowski wywołuje skrajne emocje. Chyba żaden inny polski władca nie wzbudzał i nie wzbudza do dziś tylu kontrowersji.
Zapewne dlatego Poniatowski - jak mało który polski król - tak często stawał się bohaterem gorących polemik, poważnych prac naukowych, ale także niewybrednych paszkwili. Stanisław August miał jednak prawdziwe szczęście do biografów. Pisał o nim Emanuel Rostworowski, brawurowej obrony króla podjął się jeden z najlepszych polskich publicystów Stanisław Cat Mackiewicz. Teraz do tego grona dołączył Józef Hen, który przygotował czytelnikom prawdziwą intelektualną ucztę.
Hen to uznany powieściopisarz, nie może zatem dziwić, że jego książka w niczym nie przypomina nafaszerowanej datami monografii historycznej. Zresztą sam pisarz przyznaje, że stworzył "kryptopowieść" nie pozbawioną dramaturgii i fabuły.
Hen już w tytule zdradza nam, po której stronie opowiada się w sporze wokół króla Stasia. Nazywa Poniatowskiego przyjacielem, cytując francuskiego biografa króla Jeana Fabre'a, który w swojej pracy napisał: "Jeśli zrezygnuje się z traktowania króla jako bohatera powieści, to wzbudzi on uczucie bardziej chwytające za serce i rzadsze: przyjaźń". Hen również obdarza króla przyjaźnią. To dlatego naszym przewodnikiem po epoce Stanisława Augusta staje się "przyjaciel króla" Gaston Fabre. Wraz z nim śledzimy dzieje Poniatowskiego, towarzyszymy przyszłemu królowi w podróżach, podglądamy życie największych postaci epoki: Fryderyka II, Marii Teresy i carycy Elżbiety, poznajemy kulisy romansu młodego Poniatowskiego z Zofią, późniejszą wszechwładną Katarzyną, a wtedy młodziutką żoną carewicza Piotra (romansu, który będzie miał swoje konsekwencje i wpłynie na politykę Poniatowskiego jako króla Polski). Obserwujemy drogę Stanisława Augusta na tron, jego próby reformowania państwa i walkę z konfederatami, wplątujemy się w sieć intryg uknutych przez obce dwory i wreszcie jesteśmy świadkami upadku Rzeczypospolitej.
Kreśląc sylwetkę króla, Hen wykorzystał większość dostępnych dokumentów historycznych, w tym
- przede wszystkim - osobiste zapiski i listy Poniatowskiego. Sięgał też do innych pamiętników, aby zderzyć racje i zweryfikować fakty. Wszystkie te źródła zlewają się w jeden potoczysty nurt, tworząc wartką opowieść o epoce.
Jako polityk Stanisław August okazał się jednak mało skuteczny. Jego panowanie to bezustanna walka erudyty ze szlacheckim motłochem. Poniatowski chciał naprawić Rzeczpospolitą wbrew wszelkim przeciwnościom, ale nie mógł tego dokonać, bo nie miał żadnej realnej siły politycznej. Łudził się, że racjonalizm i intelektualna wyższość nad przeciwnikami przyniosą mu w końcu zwycięstwo. Mylił się. Rzecząpospolitą nie można było już rządzić; szlachta dbała wówczas wyłącznie o swoją kabzę oraz przywileje, wspólne dobro nic dla niej nie znaczyło. Głupota i egoizm doprowadziły w końcu do katastrofy.
Stanisław August ze swoją erudycją i subtelnym intelektem doskonale sprawdziłby się na którymś z zachodnich dworów. Do Polski nie pasował, choć był pierwszym Polakiem na tronie po stu latach przerwy. Otoczony sarmacką tłuszczą, przegrał nie tylko za życia, ale i po śmierci. Jak pisał Emanuel Rostworowski, Polacy uczynili z ostatniego króla kozła ofiarnego. Pamięcią potomnych zawładnęli przeciwnicy Poniatowskiego. Byli wśród nich cyniczni dranie spod znaku targowicy, ale także takie umysły jak Hugo Kołłątaj. Nie da się jednak ukryć, że król popełnił wielki błąd, który zniszczył jego reputację: po upadku Konstytucji 3 maja, przystąpił do targowicy, licząc, że w ten sposób uchroni kraj przed obcą interwencją. To nic nie dało. Gdyby Poniatowski wówczas abdykował, być może uratowałby swój wizerunek.
Historyk Otto Forst-Battaglia stwierdził, że "Stanisław August wciąż czeka na przychylną dla siebie koniunkturę" - czytamy w posłowiu do książki. Józef Hen uznał - i chyba słusznie - że nie ma powodu uważać, iż taka koniunktura nie nadeszła. Nadeszła. Zwycięstwo mądrości i intelektu nad głupotą i chamstwem zawsze warto obwieścić.

Józef Hen, "Mój przyjaciel król. Opowieść o Stanisławie Auguście", Iskry, Warszawa 2003 r.
Więcej możesz przeczytać w 43/2003 wydaniu tygodnika Wprost.

Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App StoreGoogle Play.

Spis treści tygodnika Wprost nr 43/2003 (1091)

  • Wprost od czytelników26 paź 2003, 1:00Chiracoschröderoland Jestem pod wrażeniem oceny sytuacji w Unii Europejskiej przedstawionej czytelnikom "Wprost" przez Jerzego Marka Nowakowskiego ("Chiracoschröderoland", nr 42). Wreszcie ktoś miał odwagę powiedzieć...3
  • Na stronie26 paź 2003, 1:00Automatyczny premier zamiast premiera Millera?3
  • Peryskop26 paź 2003, 1:00Niemiecki koń trojański Warszawski tygodnik informacyjny 'Wprost' poświęcił swoje cover story [sprawie Centrum przeciw Wypędzeniom], pokazując na kładce fotomontaż, na którym Erika Steinbach, przewodnicząca Związku Wypędzonych, ubrana w...6
  • Dossier26 paź 2003, 1:00Józef OLEKSY poseł SLD "W SLD toczy się niejako podwójny nurt życia: zebraniowo-narodowo-oficjalne, statutowe w gremiach i takie życie jak wszędzie - nieformalne, kuluarowe, którego tony są czasem różne" RMF...7
  • Poczta26 paź 2003, 1:00Syn Hansa Franka w Krakowie W związku z toczącą się dyskusją na temat centrum wypędzonych chciałbym wspomnieć o wizycie w Krakowie najmłodszego syna generalnego gubernatora Hansa Franka - Niklasa. Ten dziennikarz "Sterna", historyk,...9
  • Kadry26 paź 2003, 1:009
  • M&M26 paź 2003, 1:00JAKI POMYSŁ, TAKA ZAPŁATA Wymyślił myto znany winiet entuzjasta za jazdę przez most, tunel albo wjazd do miasta. Przysłowie staropolskie przypomina mi to: (oby) "za twoje myto jeszcze cię obito".10
  • Playback26 paź 2003, 1:00Marek Siwiec, szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego, i Antoni Kowalczyk, komendant główny policji10
  • SMS-y z budki26 paź 2003, 1:00Telekomunikacja Polska instaluje nowe automaty telefoniczne o nazwie Exanto - kilkaset już działa w Warszawie, Gdańsku, Wrocławiu, Szczecinie, Krakowie, Poznaniu, Katowicach i Łodzi. Mają być one odporne na zmienne warunki klimatyczne, ale przede...10
  • Z życia koalicji26 paź 2003, 1:00Najwyższe rangą zero, czyli szef Prokuratury Krajowej Karol Napierski okazał się zerem z przeszłością. Napierski w stanie wojennym utrwalał władzę ludową na odcinku szefa prokuratury w Otwocku. I kiedy czterech esbeków zmaltretowało tam...12
  • Z życia opozycji26 paź 2003, 1:00 Paru facetów, a niewykluczone, że i babek z okolic Białegostoku zrobiło z posła Krzysztofa Jurgiela (PiS) senatora. Frekwencja podczas wyborów uzupełniających do Senatu wyniosła 5,6 proc. - Ten wybór jest klęską dla SLD...13
  • Fotoplastykon26 paź 2003, 1:0014
  • Zabiję cię, glino!26 paź 2003, 1:00Z policji wyrzuca się najlepszych oficerów, zostawiając konformistów, pijaków i sługusów polityków16
  • Proszę wstać, Kurczuk idzie26 paź 2003, 1:00SLD zostawi swoim następcom bombę w prokuraturze20
  • Niemiecka prasa26 paź 2003, 1:00Polska stała się już niemiecką kolonią medialną.22
  • Rywin TV26 paź 2003, 1:00Nie ma żadnego racjonalnego powodu, by istniała państwowa telewizja - są tylko powody polityczne30
  • Nałęcz - Gorąca jesień26 paź 2003, 1:00Decyzje rządu mogą wywołać protesty, jakich już dawno w kraju nie widziano34
  • Zawracanie gitary - Altruiści26 paź 2003, 1:00Politykowi, który traci władzę, zależy głównie na bezpieczeństwie i pieniądzach34
  • Giełda i wektory26 paź 2003, 1:00Hossa Świat Słowacki Rover MG Rover może się zdecydować na budowę fabryki wartej 250 mln funtów na Słowacji - donosi dziennik "Birmingham Post". Oznaczałoby to wycofanie się brytyjskiego producenta samochodów z...36
  • Poszczuć Balcerowicza Lepperem - jak rząd znalazł 100 mld zł26 paź 2003, 1:00Jak rząd znalazł 100 mld zł38
  • Ekstrakasa26 paź 2003, 1:00Najlepsi szefowie banków w Europie Środkowej i Wschodniej42
  • Krajowy Rejestr Skandalu26 paź 2003, 1:00Dlaczego Krajowy Rejestr Sądowy ogłuszył i oślepił polskich przedsiębiorców?50
  • Masoneria biznesu26 paź 2003, 1:00Dyplom MBA, czyli dwa i pół magistra52
  • Balcerowicz wprost - Hayek i Thatcher26 paź 2003, 1:00Reformy Margaret Thatcher przerwały ekspansję etatyzmu na Zachodzie i utorowały drogę przemianom wolnorynkowym56
  • 2 x 2 = 4 - Nobel czy nie Nobel?26 paź 2003, 1:00Tegoroczne Nagrody Nobla z ekonomii obrażają poczucie sprawiedliwości naukowej57
  • Supersam26 paź 2003, 1:00Zastrzyk w kremie AA Plus Age Expert firmy Oceanic to pierwsze polskie kosmetyki przeciwzmarszczkowe działające podobnie jak zastrzyki z botoksu, czyli toksyny botulinowej. Zawarty w nich kompleks o nazwie Botox-like (nie zawierający botoksu)...58
  • Toksyczne nauczycielki26 paź 2003, 1:00Więcej mężczyzn w szkole to mniej agresji wśród uczniów.60
  • Usta mówią26 paź 2003, 1:00Namiętny pocałunek w usta jest do dziś naturalną formą pozdrowienia między mężczyznami w krajach arabskich62
  • Dziadek neandertalczyk26 paź 2003, 1:00Zanim neandertalczycy wyginęli, skrzyżowali się z naszymi przodkami64
  • Makłowicz do Bikonta, Bikont do Makłowicza26 paź 2003, 1:00Piotrusiu! W przedpokoju stoi jeszcze przenośna lodówka pełna serów, a ja już siedzę przed monitorkiem, by podzielić się z tobą przemyśleniami, które od dwóch tygodni we mnie wzbierają.66
  • Druga płeć - Arnold mocny26 paź 2003, 1:00Schwarzenegger nie wypierał się swoich romansów - nie zasłaniał się złą pamięcią i nie dementował. Przeprosił. I to wystarczyło67
  • Polisa na życie Lecha Wałęsy26 paź 2003, 1:00Nobel ocalił mnie i "Solidarność" - mówi były prezydent RP68
  • Król nowej epoki26 paź 2003, 1:00Panowanie Stanisława Augusta to walka erudyty ze szlacheckim motłochem71
  • Know-how26 paź 2003, 1:00Samolot na laser Pierwszy na świecie zdalnie sterowany samolot zasilany wysyłaną z ziemi wiązką lasera opracowali inżynierowie z NASA. Trzystugramowy prototyp o rozpiętości skrzydeł 1,5 m wystartował w pierwszy lot w hangarze lotniska Marshall...72
  • Gdzie się leczyć26 paź 2003, 1:00Najlepsze szpitale w Polsce - okulistyka, otolaryngologia, ortopedia74
  • Syjamskie cięcie26 paź 2003, 1:00Raz na 50 tys. narodzin przychodzi na świat para zrośniętych bliźniąt84
  • Bez granic26 paź 2003, 1:00Isa-bij! Według oficjalnych danych, w wyborach w Azerbejdżanie zwyciężył Ilham Alijew, syn obecnego prezydenta Gajdara Alijewa. Poparło go 79,55 proc. wyborców, a jego główny rywal Isa Gambar, dawny przewodniczący parlamentu i...86
  • Gniazdo szerszeni Osamy26 paź 2003, 1:0050 tysięcy terrorystów zjechało do Jemenu88
  • Koizumi zwycięzca26 paź 2003, 1:00Tygrys przebudził się w Japonii92
  • Daleki wschód pokoju26 paź 2003, 1:00Nie chcemy od Arafata kondolencji, żądamy zaprzestania karmienia palestyńskich dzieci nienawiścią96
  • Węgrzy NATO - nie!26 paź 2003, 1:00Po raz pierwszy w historii jeden z członków Paktu Północnoatlantyckiego może zostać z niego wykluczony98
  • Ambasador reżyser26 paź 2003, 1:00Sir Michael Pakenham: "Polska ma wszelkie warunki, żeby być ważnym graczem w Europie"100
  • Menu26 paź 2003, 1:00Świat Lennon kameleon Kim był John Lennon? Rockmanem, hipisem, politycznym rewolucjonistą, ekologiem, entuzjastą medytacji. Twórcy musicalu o jego życiu doliczyli się aż dwunastu twarzy bitelsa. Taka sama liczba aktorów wcieli się w...104
  • Miłość w Grabinie26 paź 2003, 1:00Telewizyjna wieś wygrywa z globalną wioską McLuhana106
  • Wielka trójka filmowa26 paź 2003, 1:00Polskim filmowcom nic tak dobrze nie wyszło jak komedie110
  • Adwokat diabła26 paź 2003, 1:00Maszynopis pierwszej powieści Johna Grishama odrzuciło 25 wydawców112
  • Płyty Kuby Wojewódzkiego26 paź 2003, 1:00 TRIBUT TO KRYZYS Nigdy więcej wojny - *** Formacja Kryzys to praojcowie rodzimego punk rocka. Nestorzy piosenki dalekiej od festiwalowo-telewizyjnej garmażerki z cyklu "Cała sala śpiewa z nami". To oni jako pierwsi wysadzali w...113
  • Perły do lamusa?26 paź 2003, 1:00Kontrast między ubogim strojem a eleganckim zachowaniem tworzył postać Chaplina: nędzarza broniącego swej godności114
  • System idiotele - Niebiesko mi26 paź 2003, 1:00Dawno, dawno temu, za siedmioma niebieskimi górami, za siedmioma niebieskimi lasami, za siedmioma niebieskimi morzami była sobie niebieska kraina.116
  • Co-media - Czy grozi nam ajkju?26 paź 2003, 1:00Jak zawsze wścibscy dziennikarze postanowili przeprowadzić Narodowy Test Inteligencji116
  • Organ Ludu26 paź 2003, 1:00TRYBUNA PRZYMIERZA MIĘDZY DAWNYMI A MŁODYMI Nr 43 (56) Rok wyd. 2 WARSZAWA, poniedziałek 20 października 2003 r. Cena + VAT + ZUS + akcyza Częściowa realizacja Planu Hausnera Ciąć Millera zamiast budżetu Kierownictwo naszej Partii i rządu...117
  • Skibą w mur - Skarpety ratują życie26 paź 2003, 1:00Okazuje się, że dobrze dobrane skarpety to dla wielu kobiet rzecz ważniejsza niż to, że świetnie znamy się na piłce nożnej118