Polska była jedynym krajem bloku wschodniego, w którym pozwalano kwitnąć abstrakcji
Stefan Kisielewski opowiadał taką anegdotę. W czasach Gomułki do Polski przyjechała delegacja rumuńskich komunistów i ktoś wpadł na pomysł, by ich zaprowadzić na wystawę do Muzeum Narodowego w Warszawie. Pokazywano tam prawie same obrazy abstrakcyjne. Rumuni natychmiast wyszli oburzeni, że polscy towarzysze promują kapitalistyczną zgniliznę. Na co Gomułka stwierdził: "Na abstrakcji się nie znam, ale rumuńscy towarzysze nie będą decydowali, jakie u nas mają być wystawy". W latach 60., kiedy to się działo, Polska była bodaj jedynym krajem bloku wschodniego, w którym dopuszczano istnienie abstrakcji, a nawet pozwalano jej kwitnąć. W paryskim Musée d'Orsay można było przez ostatnie kilka miesięcy oglądać wystawę "U źródeł abstrakcji, 1800-1914" pokazującą, skąd się w ogóle abstrakcja wzięła.
Wystawa o początkach abstrakcji w Musée d'Orsay to osobliwy pomysł, jeśli wziąć pod uwagę, że jest to muzeum sztuki XIX wieku, kiedy abstrakcji po prostu nie było. Wystawa dowodzi jednak, że ten wybór ma sens, bo abstrakcja to dziecko XIX-wiecznego postępu w nauce oraz ówczesnych teorii percepcji. Dlatego - obok prac XX-wiecznych artystów w rodzaju Paula Klee, Roberta Delaunaya, Francisa Picabii czy Frantiska Kupki - na wystawie w Musée d'Orsay znajdziemy także obrazy mistrzów XIX wieku - Williama Turnera, Caspara Davida Friedricha, Serge'a Charchoune'a, Davida Bomberga czy Marsdena Hartleya.
Co to jest abstrakcja?
Serge Lemoine i Pascal Rousseau, twórcy wystawy, proponują zinterpretowanie abstrakcji poprzez znaczenie tego pojęcia dla naukowców, filozofów i artystów w XIX wieku oraz na przełomie XIX i XX wieku. Abstrakcja (z łaciny abstrahere odciągać, odrywać) oznacza w sztuce nowoczesnej rezygnację z odtwarzania przedmiotów i zdarzeń na rzecz prezentowania czystych elementów plastycznych: linii, form, płaszczyzn, kolorów. Jest sztuką nieprzedstawiającą, niefiguratywną, bezprzedmiotową, konkretną. Abstrakcja wywodzi się od takich twórców i kierunków, jak Edouard Manet, impresjoniści, neoimpresjoniści (Gauguin, Cézanne, Van Gogh, Seurat), nabiści, fowiści i kubiści. Drugie źródło abstrakcji to pierwiastki spirytualistyczne obecne w tekstach pionierów: Kandinsky'ego, Mondriana, Malewicza, w malarstwie Kupki, a także w twórczości współczesnych artystów abstrakcyjnych, na przykład Aurélie Nemours czy Helmuta Federlego.
Za datę pojawienia się abstrakcji przyjmuje się rok 1910, kiedy Kandinsky namalował "Akwarelę abstrakcyjną". W tym samym roku stworzył też podstawy teoretyczne sztuki abstrakcyjnej - w rozprawie manifeście "Über das Geistige in der Kunst" (O duchowości w sztuce). Około 1910 r. dzieła abstrakcyjne powstawały już w całej Europie, czego dowodzi m.in. twórczość: Pieta Mondriana, Kazimierza Malewicza, Frantiska Kupki, Roberta Delaunaya, a także Mikołaja Ciurlionisa, Francisa Picabii, Arthura G. Dove'a czy Michaiła Łarionowa. Po 1915 r. do pionierów dołączyli nowi zwolennicy abstrakcji: Hans Arp i Sophie Taeuber-Arp, Sonia Delaunay, Natalia Gonczarowa, Olga Rozanowa, Fernand Léger, Paul Klee, August Macke, amerykańscy synchroniści: Morgan Russell i Stanton Macdonald-Wright, Alberto Magnelli, Edward Wadsworth, czy włoscy futuryści: Giacomo Balla, Umberto Boccioni, Gino Severini. Głównymi ośrodkami sztuki abstrakcyjnej były w tym czasie Holandia, Rosja, Szwajcaria i Niemcy.
Abstrakcja i nauka
Tendencja do artystycznej deformacji (abstrahowania) nasiliła się w XIX wieku wraz z nowymi odkryciami w naukach przyrodniczych (szczególnie w fizjologii i fizyce) i nowymi teoriami percepcji. Początkiem swoistej rewolucji w dziedzinie ludzkiego postrzegania było wydanie w 1810 r. "Zur Farbenlehre" (O postrzeganiu kolorów) Goethego - traktatu, który inspirował artystów od Turnera przez Moneta po Seurata. Początek XIX wieku to rozwój akustyki oraz potwierdzenie przez Thomasa Younga pierwszych teorii falowych o rozproszeniu światła i dźwięku. Nieco później ukazują się rozprawy naukowe o kolorach (m.in. Michela-EugŻne'a Chevreula oraz Ogdena Rooda). Fizjologowie w rodzaju Gustava Fechnera czy Josepha Plateau, ryzykując ślepotę, badają światło słoneczne i jego działanie na ludzkie oko. W XIX w. pojawiają się nowe wyniki badań z zakresu fizjologii wrażeń słuchowych i wzrokowych, psychologii form, linii i kolorów, fizyki światła i dźwięku oraz pierwsze graficzne metody przedstawiania muzyki, ruchu i rytmu.
Ważnym powodem dążenia XIX-wiecznych malarzy do abstrakcji była ich fascynacja muzyką jako wzorem czystej sztuki i idealnym systemem kompozycyjnym (była ona widoczna również w teorii Goethego). Ernst Florens Chladni przedstawił wtedy wykresy geometryczne wibracji dźwiękowych (Klangfiguren). Muzyka jako podstawa kompozycji inspirowała malarzy od Friedricha po Mondriana (w kompozycji "Victory Boogie-Woogie") i Ciurlionisa, który był także kompozytorem.
Postępy techniki pod koniec XIX wieku inspirują artystów do konstruowania fantastycznych "maszynerii artystycznych" z pogranicza sztuk plastycznych, muzyki i techniki. W latach 1912-1914 Leopold Survage tworzył "Rytmy barwne" - cykl dwunastu sekwencji pierwszego filmu abstrakcyjnego. Z kolei Amerykanie Morgan Russell i Stanton Macdonald-Wright zaprojektowali tzw. Kinetic Light Machine. Technika wzbogacała sztukę o elementy ruchu, przestrzeni, projekcji światła i kolorów, emisji dźwięków itd.
Abstrakcja w odwrocie
Wiele razy w swej historii abstrakcja traciła siłę oddziaływania na rzecz sztuki figuratywnej i odzyskiwała ją ponownie. Malowanie obrazów abstrakcyjnych jeszcze na początku XX wieku było czystą herezją, a już w latach 20. - nowoczesnym językiem sztuki. W Polsce rozkwit sztuki abstrakcyjnej przypada m.in. na okres po 1955 r., kiedy to abstrakcja była synonimem sztuki antysocrealistycznej (abstrakcja kwitła także w latach 30., gdy tworzyli tacy mistrzowie, jak Strzemiński czy Kobro). Obecnie sztuka abstrakcyjna znajduje się w defensywie - znowu liczy się przede wszystkim malarstwo przedstawiające.
Wystawa o początkach abstrakcji w Musée d'Orsay to osobliwy pomysł, jeśli wziąć pod uwagę, że jest to muzeum sztuki XIX wieku, kiedy abstrakcji po prostu nie było. Wystawa dowodzi jednak, że ten wybór ma sens, bo abstrakcja to dziecko XIX-wiecznego postępu w nauce oraz ówczesnych teorii percepcji. Dlatego - obok prac XX-wiecznych artystów w rodzaju Paula Klee, Roberta Delaunaya, Francisa Picabii czy Frantiska Kupki - na wystawie w Musée d'Orsay znajdziemy także obrazy mistrzów XIX wieku - Williama Turnera, Caspara Davida Friedricha, Serge'a Charchoune'a, Davida Bomberga czy Marsdena Hartleya.
Co to jest abstrakcja?
Serge Lemoine i Pascal Rousseau, twórcy wystawy, proponują zinterpretowanie abstrakcji poprzez znaczenie tego pojęcia dla naukowców, filozofów i artystów w XIX wieku oraz na przełomie XIX i XX wieku. Abstrakcja (z łaciny abstrahere odciągać, odrywać) oznacza w sztuce nowoczesnej rezygnację z odtwarzania przedmiotów i zdarzeń na rzecz prezentowania czystych elementów plastycznych: linii, form, płaszczyzn, kolorów. Jest sztuką nieprzedstawiającą, niefiguratywną, bezprzedmiotową, konkretną. Abstrakcja wywodzi się od takich twórców i kierunków, jak Edouard Manet, impresjoniści, neoimpresjoniści (Gauguin, Cézanne, Van Gogh, Seurat), nabiści, fowiści i kubiści. Drugie źródło abstrakcji to pierwiastki spirytualistyczne obecne w tekstach pionierów: Kandinsky'ego, Mondriana, Malewicza, w malarstwie Kupki, a także w twórczości współczesnych artystów abstrakcyjnych, na przykład Aurélie Nemours czy Helmuta Federlego.
Za datę pojawienia się abstrakcji przyjmuje się rok 1910, kiedy Kandinsky namalował "Akwarelę abstrakcyjną". W tym samym roku stworzył też podstawy teoretyczne sztuki abstrakcyjnej - w rozprawie manifeście "Über das Geistige in der Kunst" (O duchowości w sztuce). Około 1910 r. dzieła abstrakcyjne powstawały już w całej Europie, czego dowodzi m.in. twórczość: Pieta Mondriana, Kazimierza Malewicza, Frantiska Kupki, Roberta Delaunaya, a także Mikołaja Ciurlionisa, Francisa Picabii, Arthura G. Dove'a czy Michaiła Łarionowa. Po 1915 r. do pionierów dołączyli nowi zwolennicy abstrakcji: Hans Arp i Sophie Taeuber-Arp, Sonia Delaunay, Natalia Gonczarowa, Olga Rozanowa, Fernand Léger, Paul Klee, August Macke, amerykańscy synchroniści: Morgan Russell i Stanton Macdonald-Wright, Alberto Magnelli, Edward Wadsworth, czy włoscy futuryści: Giacomo Balla, Umberto Boccioni, Gino Severini. Głównymi ośrodkami sztuki abstrakcyjnej były w tym czasie Holandia, Rosja, Szwajcaria i Niemcy.
Abstrakcja i nauka
Tendencja do artystycznej deformacji (abstrahowania) nasiliła się w XIX wieku wraz z nowymi odkryciami w naukach przyrodniczych (szczególnie w fizjologii i fizyce) i nowymi teoriami percepcji. Początkiem swoistej rewolucji w dziedzinie ludzkiego postrzegania było wydanie w 1810 r. "Zur Farbenlehre" (O postrzeganiu kolorów) Goethego - traktatu, który inspirował artystów od Turnera przez Moneta po Seurata. Początek XIX wieku to rozwój akustyki oraz potwierdzenie przez Thomasa Younga pierwszych teorii falowych o rozproszeniu światła i dźwięku. Nieco później ukazują się rozprawy naukowe o kolorach (m.in. Michela-EugŻne'a Chevreula oraz Ogdena Rooda). Fizjologowie w rodzaju Gustava Fechnera czy Josepha Plateau, ryzykując ślepotę, badają światło słoneczne i jego działanie na ludzkie oko. W XIX w. pojawiają się nowe wyniki badań z zakresu fizjologii wrażeń słuchowych i wzrokowych, psychologii form, linii i kolorów, fizyki światła i dźwięku oraz pierwsze graficzne metody przedstawiania muzyki, ruchu i rytmu.
Ważnym powodem dążenia XIX-wiecznych malarzy do abstrakcji była ich fascynacja muzyką jako wzorem czystej sztuki i idealnym systemem kompozycyjnym (była ona widoczna również w teorii Goethego). Ernst Florens Chladni przedstawił wtedy wykresy geometryczne wibracji dźwiękowych (Klangfiguren). Muzyka jako podstawa kompozycji inspirowała malarzy od Friedricha po Mondriana (w kompozycji "Victory Boogie-Woogie") i Ciurlionisa, który był także kompozytorem.
Postępy techniki pod koniec XIX wieku inspirują artystów do konstruowania fantastycznych "maszynerii artystycznych" z pogranicza sztuk plastycznych, muzyki i techniki. W latach 1912-1914 Leopold Survage tworzył "Rytmy barwne" - cykl dwunastu sekwencji pierwszego filmu abstrakcyjnego. Z kolei Amerykanie Morgan Russell i Stanton Macdonald-Wright zaprojektowali tzw. Kinetic Light Machine. Technika wzbogacała sztukę o elementy ruchu, przestrzeni, projekcji światła i kolorów, emisji dźwięków itd.
Abstrakcja w odwrocie
Wiele razy w swej historii abstrakcja traciła siłę oddziaływania na rzecz sztuki figuratywnej i odzyskiwała ją ponownie. Malowanie obrazów abstrakcyjnych jeszcze na początku XX wieku było czystą herezją, a już w latach 20. - nowoczesnym językiem sztuki. W Polsce rozkwit sztuki abstrakcyjnej przypada m.in. na okres po 1955 r., kiedy to abstrakcja była synonimem sztuki antysocrealistycznej (abstrakcja kwitła także w latach 30., gdy tworzyli tacy mistrzowie, jak Strzemiński czy Kobro). Obecnie sztuka abstrakcyjna znajduje się w defensywie - znowu liczy się przede wszystkim malarstwo przedstawiające.
Więcej możesz przeczytać w 9/2004 wydaniu tygodnika Wprost .
Archiwalne wydania tygodnika Wprost dostępne są w specjalnej ofercie WPROST PREMIUM oraz we wszystkich e-kioskach i w aplikacjach mobilnych App Store i Google Play.
