Lekarz do bicia

Personel warszawskiego szpitala przy ul. Banacha do dziś ze zgrozą opowiada sobie tę historię: piąta rano, w dyżurce siedzi pielęgniarka. Nie słyszy, że za jej plecami skrada się 42-letni pacjent, który trafił do szpitala kilka godzin wcześniej z rozciętym łukiem brwiowym. Potężny cios w twarz powala kobietę na ziemię. Przerażona chce uciec z pokoju, napastnik dopada ją przy drzwiach. Krzyki słyszy starszy ochroniarz, ale boi się zareagować. Dopiero kolega pielęgniarz obezwładnia agresywnego pacjenta.

---

Pielęgniarka poszła na trzymiesięczne zwolnienie lekarskie. Dziś, mimo że od ataku minęły już 2 lata, nie potrafi mówić o tym bez emocji: – Ostatnio siedziałam na dworcu, ktoś zaszedł mnie od tyłu, a ja zerwałam się na równe nogi z przerażeniem. A ten człowiek tylko chciał wyrzucić papierek do kosza.

Pracownicy szpitala na Banacha mówią, że od tej pory nie czują się bezpiecznie. – Może tu wejść każdy, a agresja ze strony pacjentów zdarza się nagminnie – mówi jeden z nich. Przykład? W sierpniu pacjent znokautował najpierw lekarza, a chwilę później pielęgniarkę. Zaatakowany lekarz nie chce rozmawiać, bo sprawą zajmuje się prokuratura. Pobita pielęgniarka jest na zwolnieniu.

– To już poważny problem. Z roku na rok ofiarą przemocy ze strony pacjentów i ich rodzin pada coraz więcej lekarzy oraz pielęgniarek – alarmuje Naczelna Izba Lekarska, która z całej Polski dostaje sygnały o takich incydentach. Ale ten problem nie jest nowy: gdy w 2007 r. przeprowadzono wśród lekarzy specjalną ankietę, ponad połowa z nich odpowiedziała: tak, byliśmy szarpani, popychani, wymierzano nam kuksańce, a nawet bito.

Do podobnych wniosków doszła rok temu doktor Krystyna Kowalczuk z Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku: z jej badań wynika, że co ósmy lekarz i co czwarta pielęgniarka zostali zaatakowani przez pacjenta. Ze statystyk wynika również, że o ile jeszcze kilka lat temu do takich sytuacji dochodziło najczęściej w szpitalach psychiatrycznych i na oddziałach odwykowych, teraz już nigdzie medycy nie mogą się czuć bezpieczni.

Rodzina wybucha

Szczególnie narażeni na przemoc są pracownicy izb przyjęć i szpitalnych oddziałów ratunkowych, tzw. SOR-ów. – Wszystko dlatego, że tam jest najwięcej emocji. Rodziny pacjentów nagle znajdują się w centrum traumatycznych wydarzeń, wiedzą, że rozgrywa się walka o życie bliskiej osoby. Nie mają czasu, żeby przystosować się do nowej sytuacji, więc swoją rozpacz i bezsilność zamieniają w agresję wobec lekarza. Wybuchają – mówi Maciej Hamankiewicz, prezes Naczelnej Izby Lekarskiej.

Typowy wybuch to przekleństwa, wyzwiska i oskarżenia o lekarską niekompetencję. Przykład z podlubelskiej Bychawy: pod koniec ubiegłego roku wnuczka zmarłej pacjentki nazwała szpital „wykańczalnią" i zarzuciła personelowi, że doprowadził do śmierci 98-letniej staruszki. „Ludzie, uciekajcie z tego szpitala, bo też zostaniecie tu zabici. To mordercy!” – krzyczała w emocjach. Dopiero gdy ochłonęła, co zajęło jej kilka dni, powiedziała, że żałuje tak agresywnej reakcji.

– Mordercami jesteśmy nazywani od czasu pamiętnej afery „łowców skór" w łódzkim pogotowiu. Zaczepki w stylu „co, pavulon ci się skończył, frajerze?” należą do najłagodniejszych z całego repertuaru wyzwisk, jakimi jesteśmy obrzucani – opowiada lekarz pogotowia ratunkowego w Katowicach Tomasz Misiewicz. Jego zdaniem pacjenci stracili sporo szacunku do lekarzy, bo media karmią ich doniesieniami o korupcji i błędach lekarskich. I to z nimi, a nie z mozolną walką o życie i zdrowie pacjentów przeciętny Polak kojarzy służbę zdrowia.

Doktor Bartłomiej Wieczorek, lekarz pogotowia, podczas interwencji w Tarnowskich Górach usłyszał, że jest gnojkiem i nieukiem. – Co z ciebie za lekarz? On umiera, a ty mu każesz podawać płyny? – krzyczał młody mężczyzna, który wezwał pogotowie do umierającego kolegi. Wieczorek podawał płyny, bo kolega nie umierał, był tylko zamroczony alkoholem, podobnie zresztą jak jego troskliwy opiekun.

Powodów do zdenerwowania na pracowników pogotowia jest wiele. Wystarczy, że zajęta innym zleceniem karetka przyjedzie do chorego po piętnastu minutach, a nie po pięciu od chwili wezwania i awantura gotowa. Doktor Tomasz Misiewicz już dawno się nauczył, że człowiek, który wezwał go na pomoc, może być groźny. Dlatego opracował środki ostrożności. – Wchodzę do mieszkania pacjenta i odruchowo sprawdzam, czy ktoś się nie kryje za drzwiami. Rozglądam się też, czy w pomieszczeniu nie ma ostrych narzędzi. Podczas jednej z wizyt mężczyzna zaatakował ratownika brzeszczotem od piły. Na szczęście skończyło się na lekkim zranieniu. Innym razem zwróciłem uwagę ciężarnej pacjentce, że nie powinna palić, a jej mąż rzucił się na mnie z pięściami. Takich historii mogę opowiedzieć mnóstwo. Kiedyś poszczuto nas psem, a jeszcze innym razem postraszono wyjętym z terrarium wężem.

Biją, szarpią i kopią

Ale największy problem – tu lekarze są całkowicie zgodni – stanowią pijani pacjenci. A także ci po narkotykach i środkach psychotropowych. – Oni potrafią demolować pomieszczenia, bić – mówi prezes Naczelnej Izby Lekarskiej Hamankiewicz. Na jego oddział przywieziono kiedyś nieprzytomnego nastolatka, który zatruł się amfetaminą. Kiedy odzyskał przytomność, zażądał usunięcia cewnika. – Tłumaczyłem, że to niezbędne, ale zerwał się z łóżka i chciał mnie uderzyć. To był dość komiczny moment, spojrzeliśmy na siebie jak dwa koguty przed walką. Potem przestało być śmiesznie. Mężczyzna schylił się, rozerwał zębami worek z moczem i próbował chlusnąć na mnie zawartością. Zdążyłem się schować. Potem się okazało, że był nosicielem HIV – opowiada Hamankiewicz.

Dr Urszula Szaleniec, szefowa izby przyjęć w katowickim pogotowiu, mówi, że pijani stanowią 90 procent wszystkich agresorów. Ona sama trzy lata temu wróciła do domu z pracy z wybitym przednim zębem. Udzielała pomocy 60-letniemu emerytowi, którego przywieziono w stanie upojenia, ale gdy nachyliła się nad nim ze stetoskopem, otrzymała cios w twarz i straciła przytomność. Chwilę później mężczyzna zaatakował też pielęgniarkę. Sytuację opanował dopiero wezwany na pomoc patrol policji.

Patrycja Molak, pielęgniarka z warszawskiego szpitala MSWiA, wspomina sytuację z czasów, gdy pracowała na oddziale wewnętrznym Szpitala Bielańskiego. – Często przywożono do nas alkoholików w stanie delirium. Byli bardzo agresywni. Kiedyś jeden wpadł do pokoju pielęgniarek, chwycił ze stolika telefon i z całą siłą rzucił go na podłogę, rozbijając aparat. A potem rzucił się na mnie i moją koleżankę. Ja miałam tylko siniaka na twarzy, ale ona musiała przejść operację oka – wspomina.

Zdaniem dr Urszuli Szaleniec wiele problemów bierze się stąd, że izby wytrzeźwień nie przyjmują ludzi, którzy mają więcej niż trzy promile alkoholu we krwi. Odsyłają ich do szpitali, by tam doszli do siebie. Leżą więc i dochodzą, a z ich pijackimi wyskokami muszą sobie radzić lekarze i pielęgniarki. Ochroniarze i całodobowy monitoring to w polskich szpitalach wciąż rzadkość.

Rzecznikiem w furiata

Lekarze mają jednak tego dość. W tym tygodniu organizują w Warszawie konferencję poświęconą agresji pacjentów. – Na razie jesteśmy na etapie definiowania skali zjawiska. 22 września uruchomimy internetowy system, w którym każdy lekarz i każda pielęgniarka będą mogli zgłosić przypadek przemocy. Chcemy, żeby nasza analiza była rzetelna: dowiemy się, na jakich oddziałach najczęściej dochodzi do agresji, kto jest na nią najbardziej narażony. To nam pozwoli wypracować odpowiednie metody przeciwdziałania przemocy – zapowiada prezes NIL Maciej Hamankiewicz.

A gdy już przypadki ataków na szpitalny personel zostaną policzone – planują dalej lekarze – powstanie mapa placówek najbardziej narażonych na agresję. To potrzebne, bo mając taką mapę, będzie można poprosić policję o szybszą reakcję. Na razie policja rozkłada tylko bezradnie ręce. Kiedy w sierpniu przedstawiciele Naczelnej Izby Lekarskiej opowiedzieli o swoich problemach w Komendzie Głównej, usłyszeli radę, żeby w szpitalnych oddziałach ratunkowych zainstalować… atrapy kamer monitoringu.

Bitych i poniżanych lekarzy ma bronić powołany na początku września rzecznik praw lekarzy. Krzysztof Kordel rozumie powagę sytuacji. – Ja jestem dość postawny i pacjenci czują przede mną respekt. Nerwowe sytuacje staram się rozładować uśmiechem i spokojem. Ale co ma powiedzieć drobna kobieta, lekarka czy pielęgniarka? Ostatnio pijany agresywny pacjent złamał znajomej rękę. Na drugi dzień przyniósł kosz kwiatów i przeprosił. I co z tego? Ta lekarka przez wiele miesięcy dochodziła do sprawności – mówi nowo powołany rzecznik.

Swoje zadania Kordel widzi tak: – Będziemy służyć pomocą prawną pokrzywdzonym lekarzom. Będziemy tłumaczyć, że mogą złożyć na krewkich pacjentów i ich bliskich zawiadomienie do prokuratury. Paragraf znajdzie się z łatwością. Począwszy od zniesławienia i znieważenia, a skończywszy na naruszeniu nietykalności i ciężkim uszczerbku na zdrowiu. Jest jeszcze kodeks cywilny, który mówi o naruszeniu dóbr osobistych i daje możliwość wywalczenia zapłaty za uszczerbek na zdrowiu.

Nowy rzecznik uważa, że trzeba przełamywać opór poszkodowanych lekarzy i namawiać ich, by dochodzili swoich praw w sądzie. Zresztą już są przykłady. Bartosz Wieczorek, lekarz pogotowia ratunkowego z Katowic, pozwał do sądu pacjenta, który publicznie obrzucił go wyzwiskami. Wygrał, ale satysfakcję miał z tego niewielką. Sąd ukarał agresora jedynie dwustuzłotową grzywną. Do sądu poszedł również dyrektor szpitala w Bychawie. Pozwał wnuczkę zmarłej pacjentki – tej, która krzyczała, że jego placówka to „umieralnia" – o znieważanie pracowników. Kobieta wprawdzie przeprosiła, ale dyrektor jest nieugięty: uważa, że takich oskarżeń nie można rzucać bezpodstawnie.

Wstyd donosić

Większość lekarzy, którzy padli ofiarą agresji, nie powiadomiła jednak policji. Przykre zajście zgłasza zaledwie 18 proc. poszkodowanych. Dlaczego? Po pierwsze, lekarze sami bagatelizują wybuchy pacjentów, a po drugie, uważają, że informowanie policji to strata czasu. Część z nich myśli również, że „donosić" na pacjentów po prostu nie wypada.

Tymczasem – co wynika z badań NIL – pacjenci nie mają takich skrupułów. Wręcz przeciwnie: nie wahają się publicznie oskarżać lekarzy o korupcję i niekompetencję ani podważać ich kwalifikacji.

Przyczyny agresji pacjentów są w całej Polsce podobne: długie godziny spędzone w kolejce do lekarza, odmowa wydania orzeczenia o niezdolności do pracy, zaświadczenia, recepty lub skierowania na badania. A także odmowa przyjęcia do szpitala lub niespełnienie życzeń pacjenta lub jego krewnych. Lekarze dostają zresztą za całokształt. Gdy media na okrągło mówią o niedomaganiach służby zdrowia, to właśnie oni wydają się najłatwiejszym celem ataków.

Ale cierpią również pielęgniarki, które – jak wynika ze statystyk – są narażone na przemoc jeszcze bardziej niż lekarze. Powód jest prozaiczny: pielęgniarek jest zbyt mało na oddziałach, nie są w stanie szybko udzielić pomocy wszystkim potrzebującym.

– Siostry najczęściej obrywają od pacjentów. „Kur..." to jedno z najłagodniejszych wyzwisk, jakich codziennie muszą wysłuchiwać – mówi jeden z lekarzy.

Prezes NIL Maciej Hamankiewicz zwraca jednak uwagę, że statystycznie rzecz biorąc, w Polsce nie jest jeszcze najgorzej: do tej pory nie zginął żaden lekarz. Tymczasem w USA w latach 1996-2000 w starciach z pacjentami życie straciło aż 69 pracowników szpitali.